Mẹho lẹ Emi, Nukun Tẹwẹ Mì Nọ Yí Do Pọ́n Azọ́npinplọn Mẹdevo Lẹ?

“Onú dopodopo wẹ ojlẹ de tin na.”—YẸWH. 3:1.

1, 2. Etẹ go wẹ nugopọntọ lẹdo tọn lẹ ko doayi to agun susu mẹ?

NUGOPỌNTỌ lẹdo tọn de jlo na dotana opli he e basi hẹ pipli mẹho lẹ tọn. Dile e pọ́n nukun yetọn lẹ ji, e tindo numọtolanmẹ owanyi sisosiso tọn na lẹngbọhọtọ azọ́n sinsinyẹnwatọ ehelẹ, mẹhe delẹ to yé mẹ ko whẹ́n mẹho sọ baba etọn. Etomọṣo, onú yetọn sọ duahunmẹna ẹn bọ e kanse yé dọ, “Mẹmẹsunnu lẹ, etẹwẹ mì ko wà nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ na yé nido sọgan pegan na azọngban susu dogọ to agun lọ mẹ?” Yé flin ganji dọ nugopọntọ lẹdo tọn lọ ko dotuhomẹna yé to dlapọn he wayi whenu nado na ayidonugo susu dogọ azọ́npinplọn mẹdevo lẹ. Enẹgodo, dopo to mẹho lọ lẹ mẹ dọmọ: “Nado dọ hójọhó, mí ma wà nususu to adà ehe mẹ.” Mẹho he pò lẹ yí ota do yigbe dọ nugbo wẹ.

² Eyin Klistiani mẹho agun tọn de wẹ a yin, be a sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n nuhe jọ to opli enẹ tẹnmẹ ya? Vlavo a na ko yọ́n nuhe jọ. Lẹdo aihọn pé, nugopọntọ lẹdo tọn lẹ ko doayi e go to agun susu mẹ dọ, nuhudo tin taun nado plọnazọ́n mẹmẹsunnu lẹ, yèdọ jọja kavi mẹhomẹ, na yé nido gọalọ nado penukundo lẹngbọpa lọ go. Ṣigba ehe wiwà ma bọawu. Naegbọn e do yinmọ?

3. (a) Nawẹ Owe-wiwe lẹ dohia dọ azọ́npinplọn mẹdevo lẹ yin nujọnu gbọn, podọ naegbọn ehe dona nọ duahunmẹna mímẹpo? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn.) (b) Naegbọn mẹho delẹ sọgan nọ mọdọ azọ́npinplọn mẹdevo lẹ ma bọawu?

³ Taidi lẹngbọhọtọ de, ayihaawe ma tin dọ hiẹ na ko doayi e go dọ nujọnu wẹ e yin nado plọnazọ́n mẹmẹsunnu lẹ.a A yọnẹn dọ mí tindo nuhudo mẹmẹsunnu susu dogọ tọn nado hẹn agun lẹ lodo to gbigbọ-liho, podọ na agun yọyọ lẹ nido sọgan yin didoai. (Hia Isaia 60:22.) Hiẹ sọ yọnẹn dọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn na we tuli nado nọ “plọn mẹdevo lẹ.” (Hia 2 Timoti 2:2.) Etomọṣo, taidi mẹho he yin nùdego wayi lẹ, hiẹ sọgan mọdọ azọ́n ehe wiwà ma nọ bọawu. To whenue a ko penukundo nuhudo whẹndo tọn, nubiọtomẹsi azọ́nmẹ tọn, azọngban agun tọn po whẹho niyaniya tọn devo lẹ po go godo, hiẹ sọgan mọdọ whenu de ma pò nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ to agun lọ mẹ. Eyin mọ wẹ, gbọ mí ni gbadopọnna nuhewutu mí dona nọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n azọ́npinplọn mẹdevo lẹ.

AZỌ́NPINPLỌN MẸDEVO LẸ YIN ONÚ TITENGBE DE

4. Etẹwẹ sọgan zọ́n bọ mẹho delẹ na nọ lẹndọ azọ́npinplọn mẹdevo lẹ ma yin whẹho niyaniya tọn?

⁴ Etẹwẹ sọgan zọ́n bọ mẹho delẹ na nọ mọdọ e vẹawu nado de whenu dovo nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ? Vlavo mẹdelẹ sọgan nọ lẹndọ: ‘Azọ́npinplọn mẹdevo lẹ yin nujọnu, ṣigba e ma yin whẹho niyaniya tọn yijlẹdo whẹho agun tọn devo he ma sọgan dọngbàn paali lẹ go. Eyin etlẹ biọ dọ ma ze whẹho azọ́npinplọn mẹdevo lẹ tọn do apadopo na ojlẹ de, enẹ ma na yí nude wà do nukọnyiyi agun lọ tọn ji.’ Nugbo wẹ dọ whẹho susu tin he nọ biọ ayidonugo niyaniya tọn, ṣigba eyin yè yí whẹho azọ́npinplọn mẹdevo lẹ tọn do gbẹ̀n asajikàn, enẹ sọgan yinuwado gbigbọnọ-yinyin agun lọ tọn ji to aliho ylankan mẹ.

5, 6. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ mọto-kùntọ de tọn po lehe e nọ penukundo mọto etọn go do po mẹ, podọ nawẹ ehe sọgan yin yiyijlẹdo azọ́npinplọn mẹdevo lẹ to agun mẹ go gbọn?

⁵ Lẹnnupọndo apajlẹ ehe ji: Mọto-kùntọ de sọgan yọnẹn ganji dọ eyin emi na penukundo mọto emitọn go bọ e na to azọ́nwa do lehe e jẹ do, emi dona nọ diọ amì pinpẹn na ẹn sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ. Etomọṣo, e sọgan nọ mọdọ amì pinpẹn didiọ na mọto lọ ma to niyaniya mẹ sọ nado nọ jẹ amì he nọ zọ́n bọ mọto nọ yízò (essence). Nugbo wẹ dọ, eyin e ma jẹ amì he nọ zọ́n bọ mọto nọ yízò, e ma na dẹn bọ mọto etọn na ṣizò. Enẹwutu, ewọ sọgan lẹndọ, ‘Eyin n’ma tlẹ mọ whenu nado diọ amì pinpẹn na mọto lọ, e na gbẹ́ nọ yízò bo hẹn mi na ojlẹ de.’ Ṣigba, fie wẹ owù lọ te? Eyin mọto-kùntọ lọ fọ́n bo to azán sẹdo nukọn nado diọ amì pinpẹn lọ, to gbèdopo, mọto lọ na jẹ awhá he ma yọ́nsè lẹ do ji, bo na wá gbẹ́ azọ́n pete. To whenẹnu, e na biọ dọ ewọ ni zan akuẹ susu nado vọ́ mọto lọ jlado na e nido gọjẹ azọ́nwa ji ganji. Etẹwẹ mí plọn sọn apajlẹ ehe mẹ?

⁶ Mẹho lẹ tindo azọ́n nujọnu tọn susu ehe go yé dona penukundo to niyaniya mẹ; e ma yinmọ, agun lọ na biọ nuhahun mẹ. Enẹwutu, dile mọto-kùntọ he yin nùdego to apajlẹ lọ mẹ nọ hẹn ẹn diun dọ emi nọ jẹ amì he nọ zọ́n bọ mọto nọ yízò (essence) do mọto emitọn mẹ do, mẹho lẹ lọsu dona nọ “mọdona nuhe yin nujọnu hugan lẹ.” (Flp. 1:10) Ṣigba, mẹho delẹ sọgan nọ hẹn alọnu yetọn ján na nuhe dù nukunpipedo whẹho niyaniya tọn delẹ go sọmọ bọ yé na dovọ́na azọ́npinplọn mẹdevo lẹ, ehe yin nudopolọ hẹ vọ́didona amì pinpẹn didiọ na mọto lọ. Ṣigba, eyin mẹho lẹ nọ to azán sẹdo nukọn nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ, to nukọn mẹ agun lọ ma na tindo mẹmẹsunnu he pegan nado penukundo azọngban lẹ go.

7. Nukun tẹwẹ mí dona nọ yí do pọ́n mẹho he nọ de whenu dovo nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ?

⁷ Enẹwutu, mí dona payi ma nado nọ lẹndọ azọ́npinplọn mẹdevo lẹ ma yin nujọnu sọmọ. Mẹho he nọ lẹnnupọndo sọgodo ji bo nọ yí whenu yetọn zan nado plọnazọ́n mẹmẹsunnu he ma tindo numimọ sọmọ lẹ yin họ̀nkọnsi nuyọnẹntọ lẹ bosọ yin dona nujọnu tọn na agun lọ blebu. (Hia 1 Pita 4:10.) Nawẹ ehe nọ hẹn ale wá na agun lọ gbọn?

VIVẸNUDIDO DE HE NỌ HẸN ALE WÁ

8. (a) Jẹhẹnu po pọndohlan tẹlẹ po wẹ nọ whàn mẹho lẹ nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ? (b) Azọ́n niyaniya tọn tẹwẹ mẹho he to sinsẹ̀n to fie nuhudo sù te lẹ dona wà? (Pọ́n apotin lọ “Azọ́n Niyaniya Tọn De.”)

⁸ Mẹho he tlẹ tindo numimọ susu lẹ dona yin jlẹkajinọ bo yọnẹn dọ dile yé to whinwhẹ́n, yé ma na penugo nado wà nususu to agun lọ mẹ ba. (Mika 6:8) Humọ, yé dona gbọn lẹnpọn dagbe dali kẹalọyi dọ “ojlẹ po kosọ po” sọgan zọ́n bọ nugopipe yetọn nado penukundo azọngban agun tọn lẹ go na wá depò to ajiji mẹ. (Yẹwh. 9:11, 12; Jak. 4:13, 14) Enẹwutu, mẹho he nọ lẹnnupọndo sọgodo ji bọ dagbemẹninọ lẹngbọ Jehovah tọn lẹ tọn nọ duahunmẹna lẹ nọ yinuwa domẹwhenu bo nọ yí ahundopo do dọhodopọ hẹ mẹmẹsunnu jọja lẹ do numimọ he yé tindo dile yé to sinsẹ̀nzọn wà po nugbonọ-yinyin po lẹ ji.—Hia Psalm 71:17, 18.

9. Nujijọ sọgodo tọn tẹ wutu wẹ azọ́npinplọn mẹdevo lẹ do yin nujọnu?

⁹ Whẹwhinwhẹ́n devo tẹ wutu wẹ mẹho he nọ plọnazọ́n mẹdevo lẹ do yin dona de na lẹngbọpa lọ? Yé nọ gọalọna agun lọ nado lodo dogọ. Gbọnna? Vivẹnudido mẹho lẹ tọn nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ na zọ́n bọ mẹmẹsunnu susu na pegan nado gọalọna agun lọ nado nọtegligli bo tin to pọninọ mẹ, e ma yin to egbehe kẹdẹ gba, ṣigba titengbe to whenue ojlẹ hunyanhunyan tọn lẹ na wá to nukunbibia daho lọ whenu. (Ezek. 38:10-12; Mika 5:5, 6) Enẹwutu, mẹho agun tọn vivẹ́ lẹ emi, mí to vivẹ̀ mì nado hẹn azọ́npinplọn mẹdevo lẹ to gbesisọ mẹ zun apadewhe lizọnyizọn mìtọn tọn bẹsọn din.

10. Etẹwẹ mẹho de sọgan wà nado mọ whenu he e nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ?

¹⁰ Na nugbo tọn, mí yọnẹn dọ ojlẹ he mì nọ yizan nado penukundo whẹho nujọnu tọn agun lọ tọn lẹ go sọgan zọ́n bọ mì na nọ mọdọ alọnu mìtọn ko ján zẹjlẹgo. Enẹwutu, e sọgan biọ dọ mì ni yí sọn ojlẹ enẹ mẹ nado nọ plọnazọ́n mẹdevo lẹ. (Yẹwh. 3:1) Vivẹnudido nado wàmọ na hẹn ale wá.

DOTẸNMẸ HUNDOTE DAGBE LẸ DINDIN

11. (a) Etẹwẹ jẹna ayidego gando ayinamẹ he mẹho he wá sọn otò voovo mẹ lẹ na lẹ go? (b) Sọgbe hẹ Howhinwhẹn lẹ 15:22, naegbọn e do yin alenu nado gbadopọnna ayinamẹ he mẹho devo lẹ na?

¹¹ To agọe, mẹho delẹ he ko tindo kọdetọn dagbe to alọgigọna mẹmẹsunnu lẹ nado whẹ́n to gbigbọ-liho mẹ yin hokanse gando aliho he yé nọ yizan nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ go.b Dile etlẹ yindọ ninọmẹ mẹmẹsunnu ehelẹ tọn gbọnvo taun, ayinamẹ he yé na lẹ ma gbọnvo. Etẹwẹ ehe dohia? E dohia dọ azọ́nplọnmẹ he sinai do Biblu ji nọ yọ́n-na-yizan na azọ́nplọntọ lẹ “to filẹpo to agun lẹpo mẹ,” kẹdẹdile e yin do to azán Paulu tọn gbè. (1 Kọl. 4:17) Enẹwutu, to hosọ ehe po dehe bọdego po mẹ, mí na gbadopọnna delẹ to ayinamẹ mẹho enẹlẹ tọn mẹ. (Howh. 15:22) To hosọ ehelẹ mẹ, mí na ylọ mẹhe to azọ́nplọn mẹdevo lẹ dọ “azọ́nplọnmẹtọ” podọ mẹhe to azọ́nplọnmẹ mọyi lẹ dọ “azọ́nplọntọ.”

12. Etẹwẹ azọ́nplọnmẹtọ de dona wà, podọ etẹwutu?

¹² Azọ́nplọnmẹtọ de dona nọ dín dotẹnmẹ hundote dagbe lẹ nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ. Dile glesi de dona jla aigba do kavi jló e whẹpo do dó jinukun do, mọkẹdẹ wẹ azọ́nplọnmẹtọ de dona na tuli kavi wleawuna ahun azọ́nplọntọ de tọn whẹpo do plọn ẹn onú yọyọ de do. Eyin mọ wẹ, nawẹ azọ́nplọnmẹtọ lẹ sọgan dín dotẹnmẹ hundote dagbe de nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ gbọn? Yé sọgan hodo apajlẹ he yẹwhegán hohowhenu tọn de zedai. Apajlẹ tẹwẹ?

13-15. (a) Azọ́ndenamẹ tẹwẹ yẹwhegán Samuẹli mọyi? (b) Nawẹ Samuẹli hẹn azọ́ndenamẹ etọn di gbọn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.) (c) To egbehe, naegbọn mẹho lẹ dona na ayidonugo vonọtaun kandai Biblu tọn he gando Samuẹli go ehe?

¹³ To nuhe hugan owhe 3 000 die, Jehovah dọna yẹwhegán Samuẹli he ko whẹ́n mẹho dọmọ: “To osọ to ojlẹ he nkọ mẹ yẹn na do dawe de hlan we sọn aigba Bẹnjamini tọn ji, hiẹ nasọ samisisana ẹn nado yin ahọvi to omẹ ṣie Islaeli ji.” (1 Sam. 9:15, 16) Samuẹli mọnukunnujẹemẹ dọ azọngban etọn taidi nukọntọ ko wá vivọnu podọ Jehovah ko deazọ́nna ẹn nado samisisana mẹdevo he na jẹ otẹn etọn mẹ. Samuẹli dona ko to linlẹn dọ ‘Nawẹ n’na gọalọna dawe ehe nado hẹn azọngban etọn di gbọn?’ E lẹnnupọn bosọ mọ nuhe e na wà.

¹⁴ To azán he bọdego gbè to whenue Samuẹli mọ Sauli, Jehovah dọna yẹwhegán lọ dọmọ: “Doayi dawe [lọ] go.” Enẹgodo, Samuẹli wà nuhe e lẹn lọ. E basi oylọna Sauli nado wá dùnú hẹ ẹ to núdù-họsa de. To finẹ, Samuẹli dọna Sauli po devizọnwatọ etọn po nado sinai to otẹn vonọtaun de mẹ bosọ yí adà olàn tọn dagbe de na yé bo dọmọ: “Dù; na hlan ojlẹ dide lọ [wutu] wẹ yè ko whlá ẹ na we.” Enẹgodo, Samuẹli po Sauli po jẹ hodọdopọ ji dile yé to zọnlinzin jei ohọ̀ yẹwhegán lọ tọn mẹ. Samuẹli jlo na yí ojlẹ awuvivi tọn he yé tindo to whenue yé to núdù po whenue yé to zọnlinzin dopọ po zan po kọdetọn dagbe po. Enẹwutu, e basi oylọna Sauli nado wá họta owhé etọn tọn ji. Dile jẹhọn flẹ́flẹ́ to yinyin to whèjai, Samuẹli “[dọho] hẹ Sauli to họta aga” kakajẹ whenue amlọn yí yé. To wunkẹngbe, Samuẹli samisisana Sauli bo donùnùgo na ẹn, bosọ na ẹn ayinamẹ susu dogọ. Enẹgodo, dile Sauli ko wleawufo nado pehẹ nujijọ he na bọdego lẹ, Samuẹli dọna ẹn nado yì.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

¹⁵ Nugbo wẹ dọ nado samisisana mẹde bo de e taidi nukọntọ do akọta de ji ma yin nudopolọ hẹ azọ́npinplọn mẹmẹsunnu de nado pegan na azọngban mẹho kavi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn to agun mẹ. Etomọṣo, to egbehe, mẹho lẹ sọgan mọ nuplọnmẹ họakuẹ lẹ yí sọn apajlẹ Samuẹli tọn mẹ. Mì gbọ mí ni gbadopọnna awe to yé mẹ.

AZỌ́NPLỌNMẸTỌ OJLO DAGBENỌ PODỌ HỌNTỌN NUGBO LẸ

16. (a) Numọtolanmẹ tẹwẹ Samuẹli tindo to whenue Islaelivi lẹ biọ nado tindo ahọlu de? (b) Nawẹ Samuẹli yinuwa gbọn to whenue e yin azọ́ndena nado samisisana Sauli?

¹⁶ Nọ tindo ojlo dagbe, bo ma nọ whleawu blo. To tintan whenu he Samuẹli sè dọ Islaelivi lẹ to jijlo dọ gbẹtọvi de ni yin ahọlu do yé ji, e jẹflumẹ bo mọdọ omẹ emitọn lẹ gbẹ́ emi dai. (1 Sam. 8:4-8) Na nugbo tọn, ewọ to awuwhle nado wà nuhe gbẹtọ lọ lẹ jlo sọmọ bọ Jehovah dọna ẹn whla atọ̀n plipli nado dotoaina yé. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Etomọṣo, Samuẹli ma dike homẹgble po adi po ni doadọ̀do to ahun etọn mẹ sọta dawe lọ he na jẹ otẹn etọn mẹ. To whenue Jehovah dọna ẹn nado samisisana Sauli, yẹwhegán lọ setonu, e ma yin to aliho mọmọ tọn de mẹ gba, ṣigba e yí ojlo po owanyi po do wàmọ.

17. Nawẹ mẹho lẹ nọ do pọndohlan Samuẹli tọn nkọ hia to egbehe gbọn, podọ nawẹ mọwiwà nọ hẹn ayajẹ wá na yé gbọn?

¹⁷ To egbehe, mẹho numimọnọ lẹ nọ do ojlo dagbe hia mẹhe yé to azọ́nplọn lẹ dile Samuẹli wà do. (1 Pita 5:2) Mẹho mọnkọtọn lẹ ma nọ whleawu nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ po obu lọ po dọ yé na wá jo lẹblanulọkẹyi delẹ he yé tindo to agun mẹ do na azọ́nplọntọ lẹ. Azọ́nplọnmẹtọ he tindo ahun dagbe lẹ ma nọ pọ́n azọ́nplọntọ ojlo dagbenọ lẹ hlan taidi mẹhe to agbàwhlẹn hẹ yé gba, ṣigba taidi “azọ́nwatọ hatọ” lẹ, yèdọ nunina họakuẹ lẹ to agun lọ mẹ. (2 Kọl. 1:24; Heb. 13:16) Azọ́nplọnmẹtọ ahundoponọ enẹlẹ nọ gọ́ na ayajẹ taun dile yé to mimọ bọ azọ́nplọntọ lẹ to nugopipe yetọn yizan nado hẹn ale wá na agun lọ!—Owalọ 20:35.

18, 19. Nawẹ mẹho de sọgan wleawuna ahun azọ́nplọntọ de tọn gbọn, podọ naegbọn e do yin nujọnu nado wàmọ?

¹⁸ Nọ jihọntọn hẹ yé, bo ma yin azọ́nplọnmẹtọ poun blo. To gbeegbe Samuẹli mọ Sauli, yẹwhegán lọ sọgan ko de ogo amì tọn etọn tọ́n bo kọ̀n ẹn do ota na Sauli to afọdopolọji, bo do e hlan taidi ahọlu yọyọ de, he yè ko samisisana ganji ṣigba he ma ko mọ anademẹ depope yí. Kakatimọ, Samuẹli gbọn homẹdagbe dali yí whenu zan nado wleawuna ahun Sauli tọn vudevude. To whenue yé ko dù núdùdù dagbe de, zinzọnlin dopọ, dọhodopọ na ojlẹ dindẹn, bosọ gbọjẹ godo wẹ yẹwhegán lọ mọdọ ojlẹ dagbe lọ die nado samisisana Sauli.

Mẹho de po devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn de po to hodọdopọ po awuvivo po — Whẹpo a nado plọnazọ́n mẹdevo lẹ, nọ jihọntọn hẹ yé whẹ́ (Pọ́n hukan 18, 19)

¹⁹ Mọdopolọ to egbehe, azọ́nplọnmẹtọ de dona nọ bẹ azọ́nplọnmẹ etọn jẹeji gbọn whenu yiyizan nado hẹn azọ́nplọntọ lọ voawu bo jihọntọn hẹ ẹ dali. Afọdide titengbe he mẹho de nọ ze nado wleawuna haṣinṣan dagbe mọnkọtọn hẹ azọ́nplọntọ de sọgan gbọnvo sọn otò de mẹ jẹ devo mẹ, sọgbe hẹ ninọmẹ po aṣa otò dopodopo tọn po. Etomọṣo, mahopọnna fidepope he hiẹ nọ nọ̀ bo yin mẹho agun tọn he alọnu etọn nọ ján de, eyin a nọ de whenu de dovo ehe a nọ yizan dopọ hẹ azọ́nplọntọ de, a to didọna ẹn to linlẹn de mẹ dọ, “Mẹvivẹ wẹ a yin na mi.” (Hia Lomunu lẹ 12:10.) Azọ́nplọntọ ojlo dagbenọ lẹpo to filẹpo wẹ na mọnukunnujẹ numọtolanmẹ he a ma dọtọ́n tlọlọ ehe mẹ bo nasọ yọ́n pinpẹn etọn taun.

20, 21. (a) Nawẹ a sọgan basi zẹẹmẹ azọ́nplọnmẹtọ kọdetọn dagbenọ de tọn gbọn? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?

²⁰ Mẹho lẹ emi, mì flindọ: Azọ́nplọnmẹtọ he nọ tindo kọdetọn dagbe ma yin mẹhe nọ yiwanna azọ́npinplọn mẹdevo lẹ poun, ṣigba e sọ nọ do owanyi hia mẹhe e to azọ́nplọn lọ. (Yijlẹdo Johanu 5:20 go.) Jẹhẹnu titengbe enẹ he azọ́nplọnmẹtọ de nọ dohia nọ yawu yin ayidego gbọn azọ́nplọntọ de dali podọ e nọ yinuwado lehe azọ́nplọntọ lọ nọ kẹalọyi azọ́nplọnmẹ lọ do ji. Enẹwutu, mẹho agun tọn vivẹ́ lẹ emi, dile mì to azọ́nplọn mẹdevo lẹ, mì ma nọ yinuwa taidi azọ́nplọnmẹtọ poun blo, ṣigba taidi họntọn de.—Howh. 17:17; Joh. 15:15.

²¹ To whenue mẹho de ko wleawuna ahun azọ́nplọntọ de tọn godo, ewọ sọgan na ẹn azọ́nplọnmẹ he e tindo nuhudo etọn. Aliho azọ́nplọnmẹ tọn tẹlẹ wẹ mẹho lọ sọgan yizan? Mí na gbadopọnna ehe to hosọ he bọdego mẹ.

a Hosọ ehe po dehe bọdego po yin awuwlena titengbe na mẹho lẹ, etomọṣo agun lọ blebu wẹ dona na ayidonugo nuhe yin didọ to hosọ ehelẹ mẹ. Etẹwutu? Na hosọ lọ lẹ na tuli sunnu he ko yí baptẹm lẹpo nado mọnukunnujẹemẹ dọ yé dona mọ azọ́nplọnmẹ yí nado sọgan penugo bo gọalọ to azọngban agun tọn lẹ hinhẹndi mẹ. Gbọnmọ dali, mẹlẹpo wẹ na mọaleyi sọn e mẹ.

b Mẹho ehelẹ wá sọn Australie, Bangladesh, Belgique, Brésil, France, Guyane française, Japon, Corée, Mexique, Namibie, Nigéria, Réunion, Russie, Afrique du Sud, po États-Unis po.

Azọ́n Niyaniya Tọn De

TO OTÒ delẹ mẹ, agun susu mẹ wẹ nuhudo sù te, podọ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu delẹ po nọ sẹtẹn yì otò mọnkọtọn lẹ mẹ nado gọalọ. Kunnudetọ he nọ yí yede do sanvọ́ enẹlẹ nọ tindo mahẹ gigọ́ to azọ́n jibẹwawhé tọn lọ mẹ. Ṣigba, etẹwẹ na jọ eyin e wá biọ dọ wẹnlatọ Ahọluduta tọn he yin azọ́n sinsinyẹnwatọ enẹlẹ ni tọ́n sọn otò he mẹ yé yì lẹ? To agun susu mẹ, mẹmẹsunnu he na pò to lẹdo lọ mẹ lẹ bo na pegan nado penukundo azọngban lẹ go ma na sù sọmọ. Enẹwutu, mẹhe yì fie nuhudo sù te bo to sinsẹ̀n taidi mẹho agun tọn lẹ tindo azọ́n niyaniya tọn de, enẹ wẹ nado gọalọna mẹmẹsunnu lẹdo lọ tọn lẹ nado lẹzun lẹngbọhọtọ agun tọn lẹ.