Hihọ́-Bibasi Na Wẹndagbe lọ Sọgbe hẹ Osẹ́n

DILE e ko dẹn sọ bọ gbẹtọ ko to todaho lẹ gbá, wẹ e ko to adó lẹ dó. Na titengbe tọn to azán he ko wayi lẹ mẹ, glọ̀ndo ehelẹ nọ yin hihọ́ de. Sọn aliglọnnamẹnu ehe ji to aga, hihọ́-basitọ lẹ sọgan hoavun nado basi hihọ́na adó lọ lẹ sọn yinyin gbigbà kavi dòkùn lẹdo pé gbọn mẹgbeyantọ lẹ dali. E mayin dọ tomẹnu todaho lọ tọn lẹ nọ mọ hihọ́ yí kẹdẹ wẹ gba ṣigba mẹhe nọ nọ̀ otò he tin to yakẹ lẹ mẹ lẹ nọ saba dín fibẹtado to adó lọ lẹ homẹ.—2 Samuẹli 11:20-24; Isaia 25:12.

Mọdopolọ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko dó adó de—adó sọgbe hẹ osẹ́n de—na hihọ́. Adó ehe ma ko yin zize dote nado klán Kunnudetọ lẹ dovo sọn pipotọ ogbẹ́ tọn dè gba, na Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin yinyọnẹn na yinyin mẹhe nọ dogbẹ́ hẹ mẹdevo lẹ, yèdọ gbẹtọ họntọn-jihẹmẹtọ lẹ. Kakatimọ, e ko hẹn nujikudo sọgbe hẹ osẹ́n heyin mẹdekannujẹ dodonu tọn na mẹlẹpo lodo. To ojlẹ dopolọ mẹ, e nọ basi hihọ́na jlọjẹ sọgbe hẹ osẹ́n Kunnudetọ lẹ tọn na yé nido sọgan zindonukọn to sinsẹ̀n-bibasi yetọn mẹ to vivò mẹ. (Yijlẹdo Matiu 5:14-16 go.) Adó ehe nọ basi hihọ́na aliho sinsẹ̀n-bibasi tọn yetọn po jlọjẹ yetọn nado dọyẹwheho wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn tọn po. Etẹwẹ yin adó ehe, podọ nawẹ e ko yin didó gbọn?

Adó Hihọ́-Basinamẹ Sọgbe hẹ Osẹ́n Tọn de Didó

Dile etlẹ yindọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ duvivi mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn to aigba susu ji, to otò delẹ mẹ yé ko yin yanwle mẹgbeyinyan he ma sọgbe tọn. To whenuena mẹdekannujẹ yetọn na sinsẹ̀n-bibasi gbọn piplidopọ dali kavi gbọn yẹwhehodidọ sọn whédegbè jẹ whédegbè dali yin avunnukundiọsọ, yé ko dómọna whẹho lẹ sọgbe hẹ osẹ́n. Whẹho osẹ́n tọn lẹ he gando Kunnudetọ lẹ go ko yì fọtọ́n susu lẹ lẹdo aihọn pé.a E mayin popolẹpo ji wẹ yé ko dù te gba. Ṣigba to whenuena whẹdatẹn dokọ tọn lẹ ko dawhẹ sọta yé, yé ko nọ saba vọ́ owhẹ̀ lọ ylọ to whẹdatẹn he yiaga hugan lẹ. Po kọdetọn nankọ po?

To owhe ao ao owhe kanweko 20tọ tọn lẹ gblamẹ, awhàngbigba sọgbe hẹ osẹ́n tọn lẹ to aigba susu ji ko ze nujijọ matin awetọ he go yè sọgan dejido lẹ dai he Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko lẹhlan to whẹho he bọdego lẹ mẹ. Taidi bliki kavi zannu lẹ he wleawuna adó de, nudide nukundagbe tọn ehelẹ wleawuna adó hihọ́-basinamẹ osẹ́n tọn. Sọn nuzedai sọgbe hẹ osẹ́n he ko yin didoai ehe mẹ, Kunnudetọ lẹ ko to nukọnzindo nado hoavun na mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn nado to nukọnzindo to sinsẹ̀n-bibasi yetọn mẹ.

Di apajlẹ, lẹnnupọndo whẹho Murdock sọta Commonwealth of Pennsylvania tọn ji, ehe yin nudide etọn basi gbọn Whẹdatẹn Daho Hugan États-Unis tọn dali to 3 mai 1943. Kanbiọ heyin finfọndote to whẹho lọ mẹ die: Be Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ dona yí gbedewema ajọ́jijla tọn de na owe sinsẹ̀n tọn yetọn lẹ mimá pé wẹ ya? Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tẹkudeji dọ yé ma dona yin bibiọ nado wàmọ gba. Azọ́n yẹwhehodidọ tọn yetọn mayin—podọ ma ko yin—ajọwiwa tọn pọ́n gbede gba. Yanwle yetọn wẹ, e mayin nado mọ akuẹ gba, ṣigba nado dọyẹwheho wẹndagbe lọ tọn. (Matiu 10:8; 2 Kọlintinu lẹ 2:17) To nudide Murdock tọn lọ mẹ, Whẹdatẹn lọ kọngbedopọ hẹ Kunnudetọ lẹ, bo yigbe dọ nubiọtomẹsi depope heyin ahọsusu na takuẹ gbedewema de tọn taidi nubiọtomẹsi de na owe sinsẹ̀n tọn lẹ mimá ma sọgbe hẹ osẹ́n gba.b Nudide ehe ze gbedide titengbe matin awetọ de dai, podọ Kunnudetọ lẹ ko gbọn kọdetọn dagbe dali lẹhlan ẹn taidi kandai dejido de to whẹho susugege lẹ mẹ sọn whenẹnu gbọ́n. Nudide Murdock tọn lọ ko sọawuhia nado yin bliki he lodo de to adó osẹ́n hihọ́-basinamẹ tọn mẹ.

Whẹho mọnkọtọn lẹ ko yí nususu wà nado basi-hihọ́na mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn na gbẹtọ lẹpo. Gando nuhe Kunnudetọ lẹ ko yiwà na avunlọ-yíyí na jlọjẹ tovi lẹ tọn to États-Unis go mẹ, University of Cincinnati Law Review dọmọ: “Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko tindo nuyiwadomẹji sinsinyẹn de do diọdo osẹ́n doai lẹ tọn ji, na titengbe tọn gbọn hinhẹn jlọjẹ hihọ́-basinamẹ na hodidọ po sinsẹ̀n tọn po gblodeji dali.”

Adó lọ Hinhẹn Lodo

Po awhàngbigba sọgbe hẹ osẹ́n dopodopo po, adó lọ nọ mọ huhlọn yí dogọ. Lẹnnupọndo vude to nudide lẹ to 1990 lẹ gblamẹ ji he mẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko mọaleyi sọn, gọna mẹdevo lẹ he yiwanna mẹdekannujẹ, lẹdo aihọn lọ pé.

Grèce. To 25 mai 1993, Whẹdatẹn Jlọjẹ Gbẹtọvi Europe tọn lẹ tọn nọgodona jlọjẹ tovi Glẹkinu de tọn nado plọn nuyise sinsẹ̀n etọn tọn lẹ mẹdevo lẹ. Whẹho lọ gando Minos Kokkinakis, heyin owhe 84 mẹvi to whenẹnu go. Taidi dopo to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mẹ, Kokkinakis ko yin wiwle hugan whla 60 sọn 1938 gbọ́n, ko yin hinhẹn nado sọawuhia whla 18 to whẹdatẹn Glẹki tọn lẹ nukọn, ko yí hugan owhe ṣidopo zan to ganpamẹ. E ko yin whẹgbledo na taun tọn to osẹ́n Glẹki tọn 1930 tọn de glọ he gbẹ́ sinsẹ̀n didiọnamẹ—yèdọ osẹ́n de he wutu nudi Kunnudetọ Jehovah tọn 20 000 lẹ ko yin wiwle sọn 1938 jẹ 1992. Whẹdatẹn Europe tọn dawhẹ dọ gandudu Glẹki tọn ko gbàsẹ́n mẹdekannujẹ sinsẹ̀n Kokkinakis tọn bosọ na ahọsumẹ nuhẹngble tọn heyin dọla 14 400 États-Unis tọn ewọ. To nudide etọn mẹ, Whẹdatẹn lọ dawhẹ dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin “sinsẹ̀n heyin yinyọnẹn” de na nugbo tọn.—Pọ́n Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn [Flansegbe] 1^er septembre 1993, weda 27-31 mẹ.

Mexique. To 16 juillet 1992, afọdide titengbe de to avunlọ-yíyí na mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn mẹ yin zize to Mexique. To azán enẹ gbè Osẹ́n Awukinkọndopọ hẹ Sinsẹ̀n po Sinsẹ̀n-bibasi Gbangba tọn po yin didoai. Gbọn osẹ́n ehe gblamẹ, pipli sinsẹ̀n tọn de sọgan mọ teninọ sọgbe hẹ osẹ́n yí taidi nuzedai sinsẹ̀n tọn de gbọn kandai heyin bibiọ lọ mimọyi dali. To dai, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ, taidi sinsẹ̀n devo depope to otò lọ mẹ, tin na nugbo tọn, ṣigba ma tindo teninọ sọgbe hẹ osẹ́n gba. To 13 avril 1993, Kunnudetọ lẹ basi obiọ nado ze yinkọ dai to osẹ́n liho. Po ayajẹ po, to 7 mai 1993, yé yin kandai basina sọgbe hẹ osẹ́n taidi La Torre del Vigía, A. R., po Los Testigos de Jehová en México, A. R. po, he awe lẹpo tindo kọndopọ sinsẹ̀n tọn.—pọ́n Réveillez-vous!, 22 juillet 1994, weda 12-14 mẹ.

Brésil. To novembre 1990, Nuzedai Brésil tọn na Hihọ́ Ogbẹ́ tọn (INSS) na nudọnamẹ wekantẹn alahọ Ogbẹ́ Watch Tower tọn dọ lizọnyizọnwatọ mẹdezejotọ he tin to Bẹtẹli lẹ (oyín alahọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn) ma nasọ nọ yin pinpọnhlan taidi lizọnyizọnwatọ sinsẹ̀n tọn lẹ ba podọ na enẹwutu wá osẹ́n azọ́nwatọ Brésil tọn lẹ tọn glọ. Kunnudetọ lẹ ylọ owhẹ̀ nudide lọ. To 7 juin 1996, Ayinamẹtọ Osẹ́n tọn heyin Wekantẹn Whẹyidọtọ Daho hugan tọn to Brasília zín nudide de tọ́n jẹgbonu he nọgodona otẹn lizọnyizọnwatọ Bẹtẹli tọn lẹ tọn taidi hagbẹ pipli sinsẹ̀n tọn lẹ he sọgbe hẹ osẹ́n, e mayin taidi mẹyidoazọnmẹ agbasazọ́n tọn lẹ gba.

Japon. To 8 mars 1996, Whẹdatẹn he Daho Hugan Japon tọn dè nudide de tọ́n do whẹho wepinplọn po mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn po ji—na alemọyi mẹlẹpo tọn to Japon. Whẹdatẹn lọ gbọn gbekọndopọ dali dawhẹ dọ Wehọmẹ Daho Alọnuzọ́n-yinyọnẹn Azọ́nwhé tọn to Kobe ko gbà osẹ́n lọ gbọn yinyan Kunihito Kobayashi na gbigbẹ́ nado tindo mahẹ to azọ́nplọnmẹ anazọnwiwa awhànfunfun tọn mẹ etọn tọn wutu dali. Whẹdida ehe dohiagona ojlẹ tintan he Whẹdatẹn Daho Hugan lọ ko basi nudide mọnkọtọn sinai do mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn heyin nina gbọn Osẹ́n Japon tọn dali ji. To hihodo ayihadawhẹnamẹnu heyin pinplọn gbọn Biblu dali etọn mẹ, jọja Kunnudetọ ehe tindo numọtolanmẹ lọ dọ aihundida lanmẹyiya tọn ehelẹ ma tin to kọndopọmẹ hẹ nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn mọnkọtọn lẹ taidi dehe yin mimọ to Isaia 2:4 mẹ gba, ehe dọmọ: “Yé nasọ yí ohi yetọn do tùn agbogọdọẹ: akọta ma to na ze ohi do akọta ji ba, mọ yé ma to na plọn awhànfun ba.” Nudide Whẹdatẹn lọ tọn ze gbedide matin awetọ de dai na whẹho sọgodo tọn lẹ.—Pọ́n Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn, [Flansegbe] 1^er novembre 1996, weda 19-20 mẹ.

To 9 février 1998, Whẹdatẹn Daho Tokyo tọn basi nudide ayidego tọn devo bo nọgodona jlọjẹ Kunnudetọ de he yinkọ etọn yin Misae Takeda tọn nado gbẹ́ nukunpedomẹgo dotowhé tọn he ma tin to gbesisọmẹ hẹ gbedide Biblu tọn nado ‘joagọ sọn ohùn kọ̀n’ dai. (Owalọ lẹ 15:28, 29) Owhẹ̀ ehe ko yin vivọ ylọ to Whẹdatẹn Daho Hugan lọ mẹ, podọ e pò nado yin mimọ eyin nudide Whẹdatẹn Daho tọn lọ tọn na yin godonọna.

Philippines. To nudide de heyin bibasi to 1^er mars 1993 mẹ, Whẹdatẹn Daho Hugan Philippine tọn gbọn gbekọndopọ dali dawhẹ to nukundagbe Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn mẹ to whẹho de he gando jọja Kunnudetọ heyin yinyan sọn wehọmẹ lẹ go na yé gbọn sisi dali gbẹ́ nado dọnudo asia wutu.

Whẹdida whẹdatẹn tọn lẹ dopodopo he mọ nukundagbe yí tin taidi zannu kavi bliki heyin yiyidogọ nado na huhlọn adó sọgbe hẹ osẹ́n he nọ basi-hihọ́na jlọjẹ e mayin Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn kẹdẹ gba ṣigba gbẹtọ lẹpo tọn.

Hihọ́-Bibasina Adó Lọ

Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko ze yinkọ dai sọgbe hẹ osẹ́n to aigba 153 lẹ ji, bo to vivi mẹdekannujẹ po jlọjẹ susu tọn po dù, dile sinsẹ̀n heyin yinyọnẹn devo lẹ to bibasi do. To owhe ao ao homẹkẹn po alọhẹndotenamẹ tọn lẹ po to Whèzẹtẹn Europe tọn po Union Soviétique dai tọn po mẹ godo, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin yinyọnẹn sọgbe hẹ osẹ́n todin to otò mọnkọtọn lẹ mẹ taidi Albanie, Bélarus, République Tchèque, Géorgie, Hongrie, Kazakhstan, Kirghizistan, Roumanie, po Slovaquie po. Etomọṣo, to aigba delẹ ji to egbehe, gọna otò Whèyihọ Europe tọn delẹ he tindo tito osẹ́n tọn he ko yin didoai na ojlẹ dindẹn lẹ, jlọjẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn to yinyin avunnukundiọsọ sinsinyẹn kavi yin gbigbẹdai. Nukundiọsọmẹtọ lẹ to tintẹnpọn sinsinyẹn nado ‘wleawuna nuhahun gbọn osẹ́ndoai dali’ sọta Kunnudetọ lẹ. (Psalm 94:20) Nawẹ ehelẹ nọ yigbe gbọn?c

Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ jlo nado kọngbedopọ hẹ gandudu lẹpo, ṣigba yé sọ nọ jlo nado tindo mẹdekannujẹ sọgbe hẹ osẹ́n nado zindonukọn to sinsẹ̀n-bibasi yetọn mẹ. Nujikudo lodo yetọn wẹ dọ osẹ́n kavi nudide whẹdatẹn tọn lẹ depope he na glọnalina yé sọn tonusisena gbedide Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ—gọna gbedide lọ nado dọyẹwheho wẹndagbe lọ tọn—yin dehe ma sọgbe. (Malku 13:10) Eyin gbekọndopọ jijọho tọn ma sọgan yin jijẹ e kọ̀n, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ na dín jlọjẹ sọgbe hẹ osẹ́n he tin-to-aimẹ lẹpo, bo doafọna yanwle owhẹ̀ vọ́ ylọ tọn lẹpo nado mọ hihọ́ sọgbe hẹ osẹ́n yí na jlọjẹ heyin ninamẹ sọn Jiwheyẹwhe dè yetọn nado to nukọnzindo to sinsẹ̀n-bibasi yetọn mẹ. Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tindo jidide mlẹnmlẹn to opagbe Jiwheyẹwhe tọn mẹ dọmọ: “Avunhonu depope he yè jlẹ do ogo we ma na [tindo kọdetọn dagbe depope, NW ].”—Isaia 54:17.

[Nudọnamẹ Odò Tọn Lẹ]

[Apotin to weda 21]

Avunlọ-Yíyí Na Jlọjẹ Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ Tọn

Homẹkẹn he nọ yin hinhẹnwa Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ji ko dekọtọn do yinyin hinhẹn jẹ whẹdatọ lẹ po nukunmọnu gandudu tọn lẹ po nukọn lẹdo aihọn pé. (Luku 21:12, 13) Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko wazọ́n po sọwhiwhe po to avunlọ-yíyí na jlọjẹ yetọn sọgbe hẹ osẹ́n mẹ. Awhàngbigba whẹdatẹn tọn lẹ to aigba delẹ ji ko gọalọ nado basi hihọ́na mẹdekannujẹ sọgbe hẹ osẹ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn, gọna jlọjẹ yetọn lẹ nado:

◻ dọyẹwheho sọn whédegbè jẹ whédegbè mayin aliglọnna gbọn aliglọnnamẹnu he nọ yin zize do nusàtọ ajọwatọ lẹ ji dali—Murdock sọta Commonwealth of Pennsylvania, Whẹdatẹn Daho Hugan États-Unis tọn (1943); Kokkinakis sọta Grèce, Whẹdatẹn Jlọjẹ Gbẹtọvi Europe tọn lẹ tọn ECHR (1993).

◻ plidopọ to vivomẹ na sinsẹ̀n-bibasi—Manoussakis po Mẹdevo lẹ po sọta Grèce, ECHR (1996).

◻ basi nudide lehe yé sọgan gbọn ahundopo dali do sisi hia hlan asia kavi yẹhiadonu akọta tọn do—Azọ́nwatẹn Wepinplọn tọn Ayimatẹn Whèyihọ Virginia États-Unis tọn sọta Barnette, Whẹdatẹn Daho Hugan États-Unis tọn (1943); Whẹdatẹn Daho Hugan Philippines tọn (1993); Whẹdatẹn Daho Hugan Inde tọn (1986).

◻ gbẹ́ awhànzọn pinplọn he gbà ayihadawhẹnamẹnu Klistiani tọn yetọn dai—Georgiadis sọta Grèce, ECHR (1997).

◻ dè nukunpedomẹgo dotowhé tọn po amasin lẹ he ma jẹagọdo ayihadawhẹnamẹnu yetọn po—Malette sọta Shulman, Ontario, Canada, Whẹdatẹn Whẹvọylọ tọn (1990); Watch Tower sọta E.L.A., Whẹdatẹn San Juan, Puerto Rico tọn (1995); Fosmire sọta Nicoleau, Whẹdatẹn Whẹvọylọ New York, États-Unis tọn, (1990).

◻ pọ́n ovi lẹ go whẹ́n sọgbe hẹ nuyise sinai do Biblu ji yetọn lẹ etlẹ yin to whenuena nuyise ehelẹ yin avunnukundiọsọ to nudindọn nukunpipedo-ovi go tọn mẹ—St-Laurent sọta Soucy, Whẹdatẹn Daho Hugan Canada tọn (1997); Hoffmann sọta Autriche, ECHR (1993).

◻ tindo bo deanana nuyizan sọgbe hẹ osẹ́n lẹ he nọ mọ tundote dopolọ lẹ yí sọn takuẹ he nọ yin jijodo na nuyizan he nọ yin yiyizan gbọn sinsẹ̀n he yin titobasina devo lẹ dali—Gbẹtọ lẹ sọta Haring, Whẹdatẹn Whẹvọylọ New York, États-Unis tọn (1960).

◻ mọyi na mẹhe yin dide do wunmẹ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ vonọtaun tọn mẹ lẹ nuyiwahẹmẹ dagbe takuẹ tọn dopolọ he nọ yin nina azọ́nwatọ whenu-gigọ́ sinsẹ̀n tọn heyin sinsẹ̀n devo lẹ tọn lẹ—Nuzedai Akọta Brésil tọn na Hihọ́ Ogbẹ́ tọn, Brasília, (1996).

[Yẹdide to weda 20]

Minos Kokkinakis po asi etọn po

[Yẹdide to weda 20]

Kunihito Kobayashi

[Asisa Yẹdide Tọn to weda 19]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck