MWAZI G’OKUYIGA 48
Wakachizera oku Yehova Akurhabala Amango Oli omu Bihe Bikomere
“‘Mukomere, . . . bulala indi haguma n’enyu,’ intyo ku Yehova w’engabo aderhere.”—HAG. 2:4.
OLWIMPO 118 “Orhuyongerere Obwemere”
OKU BUGEKEa
1-2. a) Ngahe ehali yerhu ebuganene ne y’Abayahudi bagalukaga e Yerusalemu? b) Fasiriya biguma omu bibazo Abayahudi balihurene. (Olole echisanduku “Omu Siku za Hagai, Zekaria, na Ezra.”)
HALI amango onachiyunva oyubahire oku bilolere amango mayinjire si? Nkabaga wahezeze akasi kawe bobola oyubahire oku orhagala kushishikala omulala gwawe. Nkabaga wakayunva olagire bulala omulala gwawe gurhali omu bulanzi eju y’ehali ye politike ebihire, oku libuzwa, changwa okupingwa omu kasi k’amahubiri. Hali chibazo chiguma mw’ebyola oli wahurana si? Akaba ntyo kubili, wayunguka n’okuntu Yehova arhabalaga Abaizraeli b’omu mango mamira, amango baliri omu bibazo bili kuguma n’ebyola.
2 Abayahudi balilamire omu Babiloni akalamo kabo koshi, balikenere kugwarha obwemere bukomere, yibaleka ebikulo byabo n’akalamo kenja baligwerhe eyola munda. Amango bagera e Yerusalemu, buzira kulegama bahwanza kuhurana n’ebibazo by’okuhahira emilala yabo. Kandi haliri akavulindi omu burhegesi bwe Perse n’obupinzani kurhenga oku mashanja malibazungulukire. Baguma mubo babona oku bikomere okushuba kuyumbakira Yehova ehekalu, echintu chaliri ch’akamaro bwenene omu kalamo kabo. Nantyo, hofi omu 520 M.K.Y., Yehova arhuma balebi babiri, Hagai na Zekaria, barhabale abantu bashube bagwarhe obushiru omu kasi kage. (Hag. 1:1; Zek. 1:1) Nk’okuntu rhwabona, oburhabale abola balebi bahanaga bwaliri bw’akamaro bwenene. Aliko, hofi myaka 50 enyuma waho, Abayahudi babaga bagalukire e Yerusalemu bali kenere kushuba kuhebwa omurhima. Ezra, walikomere ku koporora (kukopiye) Esheriya, arhenga e Babiloni kuja e Yerusalemu kuheba omurhima olubaga lwa Mungu yibaheba obuharamye b’okuli oku nafasi y’oburhanzi omu kalamo kabo.—Ezr. 7:1, 6.
3. Bibazo bihe rhwashubizako? (Mezali 22:19)
3 Kuguma n’oku obulebi bwa Hagai na Zekaria bwarhabalaga olubaga lwa Mungu omu mango mageraga yibagenderera kulangalira Yehova amango m’obupinzani, nerhu bwakarhuma rhwalangalira oku Yehova arhurhabala chiro akaba ebibazo rhuli rhwahurana omu kalamo kerhu. (Osome Mezali 22:19.) Oku rhunali rhwaganira oku burhumwa Mungu ahaga Hagai na Zekaria n’omu kuganira oku mufano gwa Ezra, rhwashubiza kw’ebila bibazo: Nka gurhe ebyola bibazo byalihumire oku Bayahudi bagalukaga? Bulagurhe rhwakagenderera kuheba obulonza bwa Mungu oku nafasi y’oburahanzi amango akalamo kerhu kali omu bibazo? Kandi nka gurhe rhwakakomeza obwemere bwerhu mu Yehova omu mango m’ebibazo?
OKUNTU EBIBAZO BYARHUMAGA ABAYAHUDI BAHEZA OBUSHIRU BWABO
4-5. Inkabaga bichi byarhumaga Abayahudi baheza obushiru bwabo b’okushuba kuyumbaka e hekalu?
4 Amango Abayahudi bagera e Yerusalemu, baligwerhe kasi kanene k’okukola. Buzira kulegama bashuba kuyumbakira Yehova amazabahu n’okuyumbaka omusinji gw’ehekalu. (Ezr. 3:1-3, 10) Aliko obushiru baligwerhe burhanzi burhagendereraga. Bulagurhe? Olekere akasi k’okuyumbaka ehekalu, balikwanene kuchiyumbakira amabo mabo maju, okuhinga amashwa mabo, n’okushishikala emilala yabo. (Ezr. 2:68, 70) Aliko kandi, baliri bahurana obupinzani burhengere oku banzi babo baligwerhe omuhigo g’okuyumanza akasi k’okushuba kuyumbaka e hekalu.—Ezr. 4:1-5.
5 Abola Bayahudi bagalukaga balihurene kandi n’echibazo ch’okubula efuranga n’ehali y’epolitike erharhulerere. Echihugo chabo chaliri charhegekwa n’Oburhegesi bwe Perse. Amango Mwami we Perse Koreshi afa omu mwaka gwa 530 M.K.Y., Omwami wakulikiragaho, Kambise, (Ahasuero) arhonderesa akampanye ke chisoda y’afarha echihugo che Misri. Amango baliri omu njira baja e Misri, nkabaga abasoda bage bahema Abaizraeli ebilyo, amenji, n’ahababera. Ebyola byalishubire kulerhera Abaizraeli ebindi bibazo binene. Amango omurhegesi wagombolaga Ahasuero yekala Dario Waburhanzi arhondera kurhegeka, halichili bibazo binene nk’obugamba n’okubula obubegere omu burhegesi bwe Perse. Ezola hali zalirhumire Abayahudi banene barhengaga buhungiro bagwarha emilago uku bilolere okuntu bakashishikala emilala yabo. Bulala baliri bahurana ebyola bibazo byoshi, Abayahudi baguma balibwene oku karhali kasanzi kenja k’okuyumbakira Yehova e hekalu.—Hag. 1:2.
6. Nk’oku olwandiko lwa Zekaria 4:6, 7 luderhere, bindi bibazo bihe Abayahudi balihurene, na bwizere buhe Zekaria alibahere?
6 Osome Zekaria 4:6, 7. Olekere echibazo ch’okubula efuranga n’ech’epolitike erharhulerere, Abayahudi balikwanene kulembera n’obupinzani. Omu mwaka gwa 522 M.K.Y., abanzi babo bahikira omuhigo gwabo g’okuyumanza akasi k’okushuba kuyumbakira Yehova e hekalu. Aliko Zekaria arhabala Abayahudi bachizere oku Yehova akakoleseze emisi y’eroho lyage lichesibwa, omu kumala ebibazo byoshi byakarhumire barhagenderera kushuba kuyumbakira Yehova e hekalu. Omu mwaka gwa 520 M.K.Y., Mwami Dario abayemerera kugendereza akasi k’okushuba kuyumbaka e hekalu anabaha efuranga z’okukolesa. Kandi anabwira baguvernere b’eyola eneo babarhabale.—Ezr. 6:1, 6-10.
7. Nka gurhe Yehova aligishire Abayahudi baligalukire e Yerusalemu amango baheba akasi kage oku nafasi y’oburhanzi?
7 Kugerera Hagai na Zekaria, Yehova alaganya abantu bage oku, bakaheba akasi k’okushuba kuyumbaka e hekalu lyage oku nafasi y’oburhanzi, abarhabala. (Hag. 1:8, 13, 14; Zek. 1:3, 16) Okuntu abalebi bahebaga Abayahudi omurhima, kwabarhabala bashube barhondere kuyumbaka e hekalu. Omu mwaka gwa 520 M.K.Y., hofi mu myaka 5 baba eyibamamala kushuba kuyiyumbaka. Bulala Abayahudi balihebere akasi ka Yehova oku nafasi y’oburhanzi chiro akaba oku baliri bahurana ebibazo, Yehova alibashigikire anabaha buli choshi balikenere yibalama, anabarhabala bayorhe hofi naye. Gurhe byalijire byaba? Baharamya Yehova n’obusime.—Ezr. 6:14-16, 22.
OSEZE OBWENGE BWAWE OMU KUJIRA OBULONZA BWA MUNGU
8. Nka gurhe ebinwa bili omu Hagai 2:4 by’akarhurhabala rhugenderere kuyorha rhuchisezeze kujira obulonza bwa Mungu? (Olole n’amahugulo m’eshishi.)
8 Bulala amalibuko makulu mali mayegereza bwenene, bili by’akamaro bwenene ku rhwabo rhuyibuke oku birhuhemere kukenga erhegeko ly’okukola akasi k’okuhubiri. (Mk. 13:10) Nkabaga aliko, rhwakabona oku bikomere kuseza obwenge bwerhu oku kasi k’okuhubiri akaba rhuli rhwahurana echibazo ch’okubula efuranga changwa rhuli rhwapingwa omu kasi k’okuhubiri. Bichi byakarhurhabala rhuhebe akasi k’okuhubiri oku nafasi y’oburhanzi? Rhugenderere kuchizera oku “Yehova w’engabo”b ali haguma nerhu. Agenderera kurhurhabala rhukagenderera kuheba enyungu z’Obwami oku nafasi y’oburhanzi. Bobola ntacho n’echiguma rhukwanene kuyubaha.—Osome Hagai 2:4.
9-10. Nka gurhe mulume muguma na mukage babwene oku ebinwa Yesu aderhaga omu Matayo 6:33 bili by’okuli bwenene?
9 Rhuganire oku mufano gwa Oleg na Irina,c mulume n’omukazi baliri bakola nka bapainiya. Amango bamala kuhamira omu chindi chibaga ch’omu yindi eneo kuja kuhana oburhabale, baheza akasi kabo kaliri kabaha ebi bakenere bulala haliri echibulwa che furanga omu chihugo chabo. Chiro akaba oku balimalire omwaka goshi eyi barhagwerhe akasi kakwirire, balichibwenere oburhabale b’obuzigire bwa Yehova, n’amango maguma baliri bapata oburhabale burhengerere ku bene-babo na bali-babo. Bichi byaliri byabarhabala amango baliri bahurana n’ebyola bibazo? Oleg, waliri achiyunva burhanzi agwerhe omulago g’omu bwenge aderhere ntya: “Okujira okwerhu koshi yirhugeza bisanzi binene omu kasi k’amahubiri, kwarhurhabere rhuseze obwenge oku bintu by’engezi omu kalamo.” Amango mwene-werhu Oleg na mukage baliri bagenderera kulonza akasi, banaligenderere kugwarha binene by’okukola omu kasi kabo k’amahubiri.
10 Lusiku luguma amango baliri bagaluka emwabo barhenga omu kasi k’amahubiri, barhegeera oku mwira wabo w’oku murhima alambagire bilometre 160 y’abalerhera mifuko ebiri y’ebilyo. Mwene-werhu Oleg aderhere ntya: “M’olola lusiku, rhwashuba kubona kangana gurhe Yehova arhulagireko na kangana gurhe echibaga nacho chirhulagireko. Rhuchizerere oku Yehova arhakafa ayibagire haba nakatyu abakozi bage chiro akaba bali bachiyunva oku nt’amango ebintu nji byachiba bwinja.”—Mt. 6:33.
11. Bichi rhwakalangalira oku rhwapata rhukagenderera kuseza obwenge bwerhu omu kujira obulonza bwa Mungu?
11 Yehova alonzeze rhuseze obwenge bwerhu omu kasi k’okuyokola akalamo omu kugenderera kujira abanafunzi. Nk’oku biyerekenwe omu chifungo cha 7, Hagai abwira olubaga lwa Yehova oku bashube barhondere akasi kabo kachesibwa nk’okushuba kuyumbaka buhyahya omusinji gw’ehekalu. Nka bajiraga ntyo, Yehova alibalaganyize oku “abahereza omugisho.” (Hag. 2:18, 19) Nerhu intyo konako, rhwakachizera oku Yehova agisha obushiru bwerhu nka rhubwene oku akasi arhuhere kali k’akamaro.
OKUNTU RHWAKALANGALIRA YEHOVA BWENENE
12. Bulagurhe Ezra na bene-babo baliri buhungiro balikenere kugwarha obwemere bukomere?
12 Omu mwaka gwa 468 M.K.Y., Ezra abalama haguma n’echigusho cha kabiri ch’Abayahudi kurhenga e Babiloni kuja e Yerusalemu. Ezra n’abaliri nabo balikwanene kugwarha obwemere bukomere yibajira olola lugenzi. Bakagerere omu mabarabara mayubahisize eyi banahekere e oro nene, ne arja y’akahanirwe nka nshololo oku hekalu. Echola chakarhumire abantu babarhera. (Ezr. 7:12-16; 8:31) N’echola chalirhumire barhegera oku omu Yerusalemu namo murhaliri murhula. Nta bantu banene balilamire omu Yerusalemu, ebibambazi n’emilango byalihemere kushuba kuyumbakwa buhyahya. Bichi rhwakayiga kugerera omufano gwa Ezra g’okugwarha obwizere bunene mu Yehova?
13. Nka gurhe Ezra alikomeze obwizere bwage mu Yehova? (Olole n’amahugulo m’eshishi.)
13 Ezra alibwene okuntu Yehova aliri arhabala abantu bage omu mango m’ebibazo. Mu myaka minene enyuma waho, omu mwaka gwa 484 M.K.Y., Ezra alilamire e Babiloni amango Mwami Ahasuero atangaza oku Abayahudi boshi balilamire omu chihugo che Perse bayirhwe. (Est. 3:7, 13-15) Akalamo ka Ezra n’ak’Abayahudi boshi kaliri omu buhanya! Amango bayunva ebyola byaderhwa, bagwarha mulago gunene, baleka kulya, barhondera kulira omu kusalira Yehova abahereze oburhabale. (Est. 4:3) Waza okuntu Ezra n’ababo Bayahudi balichiyunvirhe amango babona bamayirha abaligwerhe omupango g’okuyirha Abayahudi! (Est. 9:1, 2) Ebyarhengereraga agola mango kweri, byalirheganyize Ezra oku bindi bihe bikomere by’amango mayinjire, byanamuha obwizere oku Yehova akalangire olubaga lwage.d
14. Bichi mwali-werhu muguma aliyigire amango abona oburhabale burhengere emwa Yehova omu mango m’ebihe bikomere?
14 Amango rhwamabona oburhabale bwa Yehova omu mango m’ebibazo bikomere, obwizere bwerhu muye bwanakomera bwenene n’okuchizera oku arhushishikala omu mango mayinjire. Rhuganire oku mufano gwa mwali-werhu Anastasia, olamire omu chihugo ch’Emasheshukiro me Bulaya. Alichishogere kuleka akasi kage amango ab’anakola nabo baliri bamushumika aje oku lunda lwabo oku bilolere eby’epolitike. Aderhere ntya: “Bobwaliri burhanzi omu kalamo kani nalama buzira franga.” Naho ayongerere ntya: “Nalekera Yehova echola chibazo omu fune zage nabona okuntu aliri anshishikala oku buzigire. Amandi mango nji nashuba kubula akasi intakayubaha. Akaba Darha w’embingu ali andagako zene, andagako n’omu mango mayinjire.”
15. Bichi byarhabalaga Ezra y’ayorha agwerhe obwizere mu Yehova? (Ezra 7:27, 28)
15 Ezra alibwene efune ya Yehova omu kalamo kage. Omu kukengera oku bihe Yehova alimurhaberemo omu mango magerere, buzira ngangane, echola chalirhabere Ezra agenderere kugwarha obwizere bukomere muye. Rhulole echila chinwa “efune ya Yehova Mungu wani yalindiko.” (Osome Ezra 7:27, 28.) Ezra aderhere echinwa chili nk’echola turu zirhalukire ndarhu omu chitabu che Biblia ayandikaga.—Ezr. 7:6, 9; 8:18, 22, 31.
Mu hali zihe rhwakachiboneramo bwinja bwinja efune ya Mungu omu kalamo kerhu? (Olole echifungo che 16)e
16. Mangochi rhwakabona oku Yehova ali arhurhabala kweri kweri? (Olole n’efoto.)
16 Nerhu Yehova akarhurhabala amango rhuli rhwahurana ehali ekomere. Omufano, amango rhwamahema omukulu werhu w’akasi oruhusa yirhugala kuja oku mbuganano nkulu, chiro amango rhwamamuhema ahindamule eprograme yerhu y’akasi yirhuhwanza rhwaja oku mbuganano z’echibaga, kweri rhwakabona okuntu Yehova ali arhurhabala. Rhwasomerwa okubona okuntu ebintu byaba bwinja bwenene okuntu rhurhaliwazize. N’echindi, obwizere bwerhu mu Yehova bwakomera.
Ezra ali alaka n’okusalira oku hekalu, amango ali achiyunva alagire eju y’ebyaha abantu baliri bajira. N’echola chigusho ch’abantu nacho chaliri chalira. Naho Shekania y’aheba Ezra omurhima omu kumurhabala achizere ntya: “Hachili obulangalire oku Baizraeli. . . . Rhuli haguma n’enyu.”—Ezr. 10:2, 4 (Olole echifungo che 17)
17. Nka gurhe Ezra aliyerekene engeso y’okuchirhohya omu mango m’ebigeregezo bikomere? (Olole efoto eli oku chiganda.)
17 Ezra asalira Yehova oku bwirhohye amuhema oburhabale. Amango Ezra aliri achiyunva agwerhe omulago oku bilolere ebintu alikwanene kujira, aliri asalira Yehova oku bwirhohye. (Ezr. 8:21-23; 9:3-5) Bulala Ezra alilangalire Yehova, abandi nabo baliri tayari kujira ntyo omu kuyiganya obwemere bwage. (Ezr. 10:1-4) Amango rhuchiyunvirhe rhugwerhe omulago oku bilolere ebintu by’omubiri rhukenere changwa oku bilolere obulanzi b’omulala gwerhu, rhukwanene kubwira Yehova n’obwizere omu sala.
18. Bichi byakarhurhabala y’obwizere bwerhu mu Yehova bukomera?
18 Amango rhwamalonza oburhabale bwa Yehova oku bwirhohye, n’okuyemera oburhabale bwa bene-berhu na bali-berhu, obwizere bwerhu mu Yehova bwagenderera kukomera. Mwali-werhu Erika ogwerhe bana 3, alichizerere oku Yehova akamushishikere chiro n’amango aliri ahurana ebibazo bikomere. Hagerere siku zigeke agwarha omulago eju y’omwana wage w’obunyere wafiraga omunda, n’okufisa eba muzigirwa. Aderhere ntya okubilolere byoshi byali muhikire: “Orhakamenya embere okuntu Yehova akurhabala, oburhabale bwakayinja omu njira orhaliwazize. Nabwene oku Yehova akoleseze bera-bani omu kushubiza oku masala mani manene, kugerera chintu chilebe baderhere changwa bajirire. Nka namabwira bera bani ebili byampikira omu kalamo, echola chakarhuma bantabala bwenene.”
OGENDERERE KULANGALIRA YEHOVA KUGERA OKU BUZINDA
19-20. Bichi rhwayigire kugerera Abayahudi barhagalukaga e Yerusalemu?
19 Kandi rhwakayiga echintu ch’akamaro kugerera Abayahudi barhagalukaga e Yerusalemu. Baguma barhagalukaga bulala balishajire, abandi baligwerhe obulwala bukomere, changwa emilala yabo yaliri omu hali erhakabayemerere kugaluka. Chiro akaba ntyo, baligwerhe obusime b’okurhabala abaliri bagaluka omu kubahereza bintu binene bakakenere omu hekalu. (Ezr. 1:5, 6) Nkabaga enyuma myaka 19 echigusho chirhanzi ch’Abaizraeli chimalire kugera e Yerusalemu, abaliyorherhere e Babiloni baligenderere kurhuma enshololo zabo oku bulonza e Yerusalemu.—Zek. 6:10.
20 Chiro akaba rhwakachiyunva oku rhurhakagala kukola buli choshi rhwalisimire kukolera Yehova, rhwakachizera oku ali abona buli choshi rhuli rhwakola n’omurhima goshi. Gurhe rhumenyere ntyo? Omu siku za Zekaria, Yehova alihemere omulebi wage akole echishema omu oro ne arja Abayahudi baliri buhungiro e Babiloni barhumaga. (Zek. 6:11) Echola “chishema chizibuzibu” chaliri chakoleswa omu “kubayibusya” oku bilolere enshololo zabo zirhengere oku murhima. (Zek. 6:14, amahugulo m’eshishi.) Rhwakachizera oku Yehova arhakafa ayibagire ebirhuli rhwajira yirhumukolera n’omurhima goshi chiro n’omu bihe bikomere.—Ebr. 6:10.
21. Bichi byakarhurhabala kulwisa amango mayinjre eyi rhunagwerhe obwizere?
21 Buzira ngangane, rhwagenderera kuhurana n’ehali zikomere za mu zinola siku zizinda, nkabaga n’ebintu byagenderera kubiha bwenene omu siku zayinjire. (2 Ti. 3:1, 13) Aliko, rhurhakwanene kuyubaha bwenene. Rhuyibuke ebinwa Yehova abwiraga abantu bage omu siku za Hagai: “Indi haguma n’enyu . . . Murhayubahaga.” (Hag. 2:4, 5) Nerhu k’onako rhwakachizera oku Yehova agenderera kuba haguma nerhu amango moshi rhuli rhwajira okwerhu koshi rhwakagala yirhujira obulonza bwage. Omu kukolesa ebi rhwayigire kugerera obulebi bwa Hagai, Zekaria n’omufano gwa Ezra, rhwagenderera kukomeza obulangalire bwerhu mu Yehova, chiro akaba rhwakahurana n’ehali zikomere omu mango mayinjire.
OLWIMPO 122 Musere, Buzira Kushaganywa!
a Gunola mwazi gugwerhe omuhigo g’okurhurhabala rhukomeze obwizere bwerhu mu Yehova, amango rhuli rhwahurana ebibazo by’okubula efuranga, amango oburhegesi bw’echihugo buli mw’akavulindi, changwa amango bali barhupinga omu kasi kerhu k’amahubiri.
b Echinwa “Yehova w’engabo” chibonekene turu 14 omu chitabu cha Hagai, ch’aliyibwisye Abayahudi nerhu kandi chirhuyibwise oku Yehova agwerhe emisi erhagwerhe buzinda, kandi anali ayerekeza engabo zinene za bamalayika.—Zb. 103:20, 21.
c Mazino maguma mahindamwirwe.
d Ezra aligwerhe obufundi b’okukoporora Echinwa cha Mungu. N’echola chalimurhabere agwarhe obulangalire omu malebi Yehova abaga ahanire chiro n’embere y’okubalamira e Yerusalemu.—2 Nya. 36:22, 23; Ezr. 7:6, 9, 10; Yer. 29:14.
e AMAFASIRIYO M’EFOTO: 1) Mwene-werhu ali ahema omukulu wage w’akasi oruhusa yaja oku mbuganano nkulu, aliko amulahirire. 2) Ali asalira omu kuhema oburhabale n’obwerekezi eyi anali achirheganya kushuba kuhema oruhusa emw’omukulu wage w’akasi. 3) Ali ayereka omukulu wage w’akasi envitasiyo y’embuganano, omu kumufasiriya oku enyigirizo zili omu Biblia zinarhuma rhwaba bantu benja. Byamasimisa omukulu w’akasi n’okuhindamula enkengero zage.