Balatian sa Hunahuna—Ang Makatalanhaga nga Balatian

Wala sing ideya si ­Irene sa natabo. “Treinta anyos ako,” siling niya, “isa ka nagatrabaho nga iloy nga may duha ka kabataan. Kag huo, may pila ako ka problema. Apang wala sing tumalagsahon,” buot silingon, tubtob maglutaw ang una nga mga tanda sang iya balatian.

“Isa ka adlaw ginpalapitan ko ang isa ka babayi kag namilit ako nga sia ang akon napatay nga utod nga babayi. Kaanggid gid ang iya hitsura kag tingog sa akon utod. Amo yadto ang akon una nga pagpalayo sa katunayan.

“Sang ulihi pa, sang magguwa ako sa ­beauty shop, naghibi ako. Bag-o ko lang mahibaloan nga ginbiyaan ako sang akon bana kag gindala niya ang kabataan! Apang sang magpauli ako, ato sila didto gihapon. Nakita sang akon bana nga indi maayo ang nagakatabo, gani gindala niya ako sa balay sang isa sang akon mga utod nga babayi. Apang, kombinsido gid ako nga luyag ako patyon sang akon utod! Namat-od ang akon bana nga ipaospital ako.”

Didto nagsugod ang kay ­Irene liwatliwat nga pagpaospital, “psychoanalysis,” “shock therapy,” kag pag-inom sing bulong—isa ka pagpanalawsaw para sa pagbulong sang makatalanhaga nga balatian nga naggamo sang iya kabuhi.

MAKAHALAWHAW ang epekto sang balatian sa hunahuna sa pag-antos sang tawo. Ginabanta sang Na­tion­al In­sti­tute of Mental ­Health sang E.U. nga mga isa sa lima ka adulto nga Amerikano ang may diperensya sa hunahuna. “Ginareport sang ­World ­Health Or­gan­i­za­tion (WHO 1975a) nga may yara mga 40 milyones ka kaso sang wala mabulong nga balatian sa hunahuha sa nagauswag nga mga rehiyon sang kalibutan; ayhan 200 milyones ang may yara indi tanto ka grabe nga diperensya.”—Third World Challenge to Psychiatry.

Apang, ang kasakit sang balatian sa hunahuna indi matakus paagi sa numero lamang. “Mahanduraw mo bala kon ano ang pamatyag ko,” pamangkot sang iloy sang isa ka tawo nga may balatian sa hunahuna, “kon magpungko ka sa opisina sang doktor upod sa imo anak nga lalaki nga naghatag sang daku nga bahin sang iya kabuhi sa iban kag nakahibalo nga indi na sia pareho sang una nga tawo?” Ang balatian sa hunahuna masami man nga makahuluya, isa ka balatian nga ginatamay (hanginon, buang). Masami nga indi ini nahangpan sang mga abyan kag sang pamilya subong sang tion sang Edad Media—sang ang buang ginapatihan nga ‘napanag-iyahan sang Yawa.’

Apang, amat-amat nga nasanagan ang tanhaga sang balatian sa hunahuna. Bangod sang mga natukiban kasan-o lang, bag-o nga paghangop ang natigayon tuhoy sa balatian. Paagi sa bag-o nga mga bulong, madamo karon sang may balatian anay sa hunahuna—kasubong ni ­Irene—ang nagakabuhi sing normal kag mabungahon. Binagbinagon sang masunod nga mga artikulo ining makapalig-on nga mga pag-uswag kag ang tinagipusuon nga mga paglaum ni ­Irene nga mabulong sing permanente sa malapit nga palaabuton.