Balatian sa Hunahuna—May Bulong Bala?

“Gindala nila ako sa ospital,” siling ni Irene. “Nalipay ako sa pagpakighambal sa mga saykayatris tuhoy sini, apang wala ini makabulig sing daku. Nian ginhatagan nila ako sing electroshock nga terapiya. Hinadlokan gid ako. Apang sa liwat, wala ini makabulig sa akon sing daku.

“Nian ginhagad ako sang akon bana nga mag-upod sa iya sa awto. Pagdumdom ko mapauli kami. Apang nagdulog kami sa atubangan sining daku nga mga tinukod nga human sa dumaan nga mga tisa. ‘Ano ini?’ pamangkot ko sa akon bana. ‘Luyag ko nga magkadto ka didto kag makighambal sa isa ka tawo,’ siling niya. Nian narealisar ko nga yara ako sa isa ka mental nga institusyon . . .”

“ANG balatian ni ­Irene nag-atake sang tuig 1955—sa tunga-tunga gid sang pagbag-o tuhoy sa kapagros sang hunahuna. Bag-o nga mga bulong ang ginatukib agod buhinan ang masakit nga eksperiensia sa operasyon. Natukiban sang mga doktor nga kon ang mga pasyente sa mental ginabulong sini nga mga droga, “ang mga pasyente nga sang una kinahanglan nga bulngon sa napain nga mga kuwarto ukon ginapasul-ob sing hugot nga mga panapton agod indi makahulag, mahimo na nga indi pagbantayan karon. . . . Bug-os nga gindula sang droga ang pila ka sahi sang diperensya sa hunahuna.” (The ­Brain, ni Dr. Rich­ard M. Restak) Ang rebolusyonaryo nga mga epekto sining mga bulong sa latagon sang kapagros sang hunahuna mailustrar liwat paagi sa schiz­o­phre­nia.

Gintilawan sang mga doktor ang bag-o nga droga batok sa pagbuang. Sang mapaslawan ang terapiya nga pagpakighambal sa pasyente kag ang elec­tro­shock, ang bulong nagmadinalag-on. Si ­Irene kag ang linibo pa nga kaangay niya nakaguwa sa mental ospital kag nakapauli.

Pagkontrol sa Kemikal

Wala nahibaloan sang mga manugbulong kon paano nagapanghikot ang mga droga. Apang daw subong bala nga ginabalabagan nila ang receptor sang utok nga amo ang nagabaton sa kemikal nga ginatawag do­pa­mine. Sang ginpunggan ang pagpanghikot sang do­pa­mine, ang iban nga pasyente nag-uswag. Sang ginhatag ang mga droga nga nagapauswag sang pagpanghikot sang do­pa­mine sa utok, ang mga pasyente naggrabe. Sa amo nabuksan ang bintana padulong sa kemika sang balatian sa hunahuna. (Tan-awa ang kahon.)

Daku pa ang wala mahangpi nahanungod sa schiz­o­phre­nia. Apang ang mga bulong batok sa pagbuang napamatod-an na nga epektibo gid. Indi makalilipay nga suno sa mga doktor, mga un-tersia sang schiz­o­phren­ic nga mga pasyente ang indi mapaumpawan sang droga—ukon sang bisan ano nga sahi sang pagbulong. Kag, sa labing maayo, ang bulong nagabulig sa pagkontrol—indi sa pagbulong—sang schiz­o­phre­nia, nagapakanay ukon nagabuhin sang mabaris kag grabe nga mga sintoma sang balatian. Sa gihapon, isa ini ka daku nga pag-uswag gikan sa operasyon ukon paggamit sing strait­jack­ets.

Ngaa ginatamay ang mga pasyente nga nagagamit sini nga mga bulong subong maluya ukon nagiyan sa droga? Ang mga droga batok sa pagbuang indi makagiyan, wala nagapahubog sa mga pasyente, kag wala ginatomar sa paglipaylipay. Ginapaanggid ni Dr. E. Ful­ler Tor­rey ang mga bulong batok sa pagbuang sa “insulin para sa dia­be­tes.” Si Dr. Jer­rold S. Max­men nagahinakop: “Ang mga tawo nga nagatomar sina nga mga droga wala ‘nagapalagyo sa ila mga problema,’ kundi nagaatubang sa ila.”

Apang, nasapwan ni ­Irene wala madugay nga ining mga bulong may madulom man nga bahin.

Mga Problema Bangod sang Lamita nga mga Epekto

“Daw zombie ako,” siling ni Irene. “Indi ako makahikot. Madumduman ko nga kon kaisa 16 ka oras ako nga nagatulog.” Naglain ang kabuhi ni ­Irene. Gintinguhaan niya nga untaton ang pagtomar sing bulong—apang gindala sia liwat sa mental ospital.a

Ang iban nga mga pasyente sa pagkamatuod nag-antos sing malain nga mga epekto halin sa kahilas, paglingin sang ulo, kag katuyo tubtob sa jaun­dice, ­shock, kag paghugos sang lawas. Ang isa sang malain nga mga reaksion amo ang tar­dive dys­ki­ne­sia, nga nagaapektar sa 10 pa 20 porsiento ka pasyente nga madugay na nagatomar sang mga bulong batok sa pagbuang. Nagalakip ini sa indi boluntaryo nga paggiho sang guya kag baba.

Sanglit indi mapaktan sang doktor kon ano ang mangin reaksion sang isa ka pasyente sa droga, ang pagresita sing bulong isa ka tilaw. Ang isa ka sikologo nagsiling sa Awake!: “Tatlo ukon apat ka bulong ang mahimo tilawan sang mga doktor antes makita nila ang epektibo nga droga nga may pinakadiutay nga lamita nga epekto.”

Sing makalilipay, ang kalabanan sang lamita nga epekto nga mga problema sarang makontrol. Sa kaso ni ­Irene, ang pagbaylo lamang sang bulong amo ang solusyon. Nadula ang iya pagkatuyo kag amo man ang iya paghandurawan. Nagguwa sia sa mental ospital kag nagkabuhi liwat sing normal! Sa halos 30 ka tuig nangin normal sia—tubtob gintilawan niya nga untatan ang droga. Sia nagsiling: “Nagdumdom ako nga maayo na ako. Apang pagligad sang isa ka tuig, napierdi liwat ang akon panghunahuna. Ang akon doktor nagsiling, ‘Baliki liwat ang bulong.’” Diutay lamang nga bili agod mangin normal liwat ang iya kabuhi.

Indi tanan may maayo nga reaksion sa droga, kag masami nga kahinay sang epekto sang bulong. Subong man, indi gid naluyagan sang iban nga mga pasyente ang ila bulong. Apang kon ang ila mga sintoma grabe gid nga indi sila makahikot, mahimo nga ini pagpili sa ulot sang bulong kag sang mental ospital.

Tal-us nga mga Bulong

Sing makawiwili, ang kalamay, trigo, gatas, kag tingga, subong man ang kulang nga bitamina, ginabasol tanan nga ginabangdan sang pagpadayon sang mga tublag sa emosyon. Ginapautwas sini ang posibilidad sang nutrisyonal nga bulong para sa schiz­o­phre­nia. Ina nga tikang nagmadinalag-on na sa pagbulong sang kapung-aw. Kag ang pila ka mananalawsaw—lakip ang ginpadunggan sing Nobel nga premyo nga si Linus Paul­ing—nagapangangkon nga ang daku nga dosis sang bitamina hinali nga nagbuhin sang mga sintoma sang schiz­o­phre­nia sa pila ka pasyente. Ginatawag ini nga or­tho­mo­lec­u­lar psy­chi­a­try.

Ang ideya—sa dimagkubos sa prinsipio—daw maayo para sa madamo. Ginapakita sang or­tho­mo­lec­u­lar nga mga saykayatris nga ang balatian nga pel­la­gra, bangod sang kakulang sing bitamina B, nagapatubas sing mga sintoma sang pagbuang. Ang bulong? Amo ang daku nga dosis sang bitamina nga nia­cin. Apang epektibo man bala ini para sa schiz­o­phre­nia? Tubtob karon, wala pa makombinse sang or­tho­mo­lec­u­lar nga mga saykayatris ang ila mas konserbatibo nga mga kaupod.

Ang report sang NIMH (Na­tion­al In­sti­tute of Mental ­Health) nagpaandam: “Bisan pa ang teoriya sang or­tho­mo­lec­u­lar psy­chi­a­try daw nagpresentar sing posible nga bahin nga panalawsawan kag usisaon, ang mga pangangkon karon tuhoy sa terapeutiko nga pagkaepektibo sini makasapo sing diutay lamang, kon may yara gid man, nga supurta gikan sa [sientipiko] nga mga pagtuon.” Indi na paghambalon pa, ang isa ka balanse kag masustansya nga pagkaon maayo gid. Apang ang doktor ang makahibalo sing maayo kon daku gid ang kakulang sing bitamina.

Daw ginbilog ni Dr. Da­vid ­Shore sang Schiz­o­phre­nia Re­search ­Branch sang NIMH ang panimuot sang kalabanan sa medisina sang ginsugiran niya ang Awake!: “Luyag sang tanan ang mahapos nga sabat sa schiz­o­phre­nia—kaangay sang mga bitamina ukon dia­ly­sis.b Apang indi subong kasimple sina. Kuntani subong sina.”

Apang, dapat maghalong ang isa ka tawo sa pagtilaw sang tanan nga medikal nga pagbulong, nga nagaandam sa makapakunyag nga mga pangangkon. “Ang bisan sin-o nga wala sing eksperiensia nagatuo sa tanan nga pulong, apang ang maalam nagabinagbinag sang iya mga tikang.” (Hulubaton 14:15) Indi pagbatona ang bisan anong bulong nga wala sing paghangop. Kon resitahan ka sing bulong, hibaloa ang posible nga mga reaksion kag lamita nga mga epekto.

Paumpaw Para sa May Balatian sa Hunahuna

Bangod nagapuyo kita sa “makahalanguyos nga mga tion nga mabudlay pakigbagayan,” ang mga tawo karon napaidalom sa daku nga kahuol. (2 Timoteo 3:1; Lucas 21:26) Kag sanglit ang tanan apektado sang makapaluya nga mga epekto sang sala kag dikahimpitan, indi makapakibot nga bisan ang iban sang mahinadlukon sa Dios nga mga tawo nadaug sang balatian sa hunahuna.—Roma 5:12.

Apang ang pagkahibalo nga ang balatian sa hunahuna isa ka balatian nagabulig sa isa sa paghupot sing balanse nga pagtamod sa sini. Si ­Irene, halimbawa, nahangawa nga basi ang iya balatian ginatuga sang pag-atake sang mga demonyo. Bisan pa posible nga sa iban nga mga kaso nagaatake ang mga demonyo, ang Biblia wala nagatudlo nga ang tanan nga balatian ginatuga sang mga demonyo. (Efeso 6:12; ipaanggid ang Mateo 4:24; Marcos 1:32-34; Binuhatan 5:16.) Sa masami, kon ang isa ka tawo makabati sing mga tingog ukon magpakita sing makatilingala nga paggawi, ang balatian subong sang schiz­o­phre­nia mahimo nga amo ang kabangdanan.

Nalipay si Irene sa paghibalo nga wala sing kahilabtanan ang mga demonyo sa iya balatian. Nagpabulong sia kag naumpawan. Apang, dumduma nga ang Biblia nagasugid tuhoy sa isa ka nagabalatian nga babayi nga “nag-antos sing tama sa madamo nga manugbulong, kag naggasto sang tanan niya kag wala gid mag-ayo kundi, naglain tapat.” Si Jesucristo lamang ang nakaayo sa iya. (Marcos 5:25-29) Ang medikal nga siensya karon limitado man. Matuod, ang isa makahimo sing makatarunganon nga mga tikang agod makatigayon sing isa ka kadakuon sang paumpaw. Apang sa baylo nga masiod sa wala sing katapusan nga pagpangita sing maila nga bulong, mahimo nga ang iban dapat magtuon sa pagkabuhi nga kaupod ini kag batason ang problema.

Apang, ang paghibalo nga ang Dios nagaulikid sa aton sing daku makapaugdaw sang daku nga kabalaka. (1 Pedro 5:6, 7) “Ginpabaskog ako ni Jehova sa sini kag sa madamo pa nga pagtilaw,” siling ni ­Irene. Nagalaum man sia sa nagapakari nga bag-ong sistema sa idalom ni Jesucristo nga sa diin “wala sing pumuluyo ang magasiling: ‘Nagamasakit ako.’” (Isaias 33:24; 2 Pedro 3:13) “Ang pagtulok sa premyo nga mabuhi sing dayon sa Paraiso, nga tuman kalapit karon, nakabulig sa akon nga magpabilin sing malig-on.” Ang iya pagtuo nakabulig sing kapin sa bisan anong bulong nga matanyag sang mga doktor.

[Footnotes]

[Kahon sa pahina 7]

Ang Kemika sang Schizophrenia

Ang aton utok indi mapatihan sa kasibod nga linala sang komunikasyon, nga nagakonektar sang binilyon ka neu­ron, ukon mga selula sang nerbios. Apang ang neu­ron wala nakonektar sing pisikal sa isa kag isa. Ang isa ka kal-ang nga ang kadakuon ika-isa ka milyon sang isa ka pulgada (0.000003 cm) nagapain sang ila tulad-ten­ta­cle nga mga ekstension, ukon den­drites. Agod mag-ilig ang mga puersa sang nerbios nga wala sing tublag, dapat lumpaton sang mga sinyas sang nerbios ining kal-ang. Agod mahimo ini, ang selula nagapaguwa sing isa ka batalyon sang kemikal nga “mga mensahero” nga ginatawag neu­ro­trans­mit­ters. “Nagalangoy” ini sila tabok sa kal-ang kag nagatapik sa pinasahi nga mga re­cep­tors, nga ang tagsa gindesinyo sa pagbaton sing isa ka espesipiko nga kemikal.

Sa isa ka normal nga utok, ini tanan nga hilikuton nagapadayon sing talunsay kag mahim-ong. Apang, sa mga schiz­o­phren­ics, ang mga neu­ro­trans­mit­ter daw indi makontrol. Ang iban nagapati nga ang sobra nga dopamine may sobra nga epekto sa mga neu­ron kag busa nagadalangdalang sila. Ang resulta amo ang wala nagahilisanto nga mga panghunahuna. Apang, sing makawiwili, indi tanan sang mga schiz­o­phren­ic may mataas nga nibel sang do­pa­mine sa ila mga utok. Mahimo ayhan nga ang iban nga utok sobra ka sensitibo sa do­pa­mine? Ukon may yara bala iban nga sahi sang schiz­o­phre­nia? Ukon mahimo ayhan nga ang iban nga abnormalidad sa kemikal nagatingob sa do­pa­mine?

Wala gid sing isa nga nakahibalo. Ukon wala sing bisan sin-o gid nga nakahibalo kon bala ang malain nga kemika nagatuga sing schiz­o­phre­nia ukon ang kabaliskaran sini. Ang kemika isa lamang ka bahin sang makalilibog nga problema sa schiz­o­phre­nia.

[Kahon sa pahina 8]

“Shock Therapy”—Kontrobersial

Ayhan ang labing kontrobersial nga terapiya sa tanan amo ang “­shock ther­a­py.” Apang, masami nga ginatawag ini sang mga doktor sa medyo matahom pamatian nga ngalan: elec­tro­con­vul­sive ther­a­py, ukon ECT. Bangod sang makahaladlok nga mga paglaragway sang paagi sa mga pelikula, subong sang One Flew Over the Cuck­oo’s Nest, hinadlokan ang publiko sa ECT. Apang, sa kada tuig sa Estados Unidos lamang, mga isa ka gatos ka libo ka pasyente ang nagabaton sing ECT. Ang pagsurbe sang mga saykayatris nagpakita nga ang ECT “ginagamit lamang kon ang bulong, sa masami sa daku nga dosis kag sa masami ginaupdan sang psy­cho­ther­a­py, indi mangin epektibo.”

Ginbag-o na ang ECT, gani indi na ini ang makahaladlok nga paagi subong sang ginahunahuna sang kalabanan. Kon ipadapat sing nagakaigo, wala sing mabatyagan ang pasyente. Ginaanestisya sia kag ginahatagan sing pangpakalma sa kaunuran (agod indi masamad ang mga tul-an). Ginabutang sa iya ulo ang elec­trodes kag ang hagyo nga koryente ginapasulod sa iya utok, sa amo nagatuga sing makadali nga pagkurog.

Si John Bon­nage, opisyal sang impormasyon para sa APA (Amer­i­can Psy­chi­a­tric As­so­cia­tion) nagapatuhoy sa pagtuon sang APA nga naghinakop nga ang ECT “isa sang labing epektibo nga mga paagi sa pagbulong sang kapung-aw.” Si Bon­nage nagsiling sa Awake!: “Ang ECT talagsa lang ginagamit sa pagbulong sang schiz­o­phre­nia, luwas kon ginaupdan ini sang grabe nga kapung-aw.”

Wala gid nakahibalo ang mga doktor kon paano ukon kon ngaa epektibo ang ECT. Sa amo ginatawag ini sang mga manugpamatok subong “ang sikyatriko nga katumbas sang pagsipa sa TV kon indi mag-andar.” Apang, may yara pamatuod nga ang ECT mahimo nga mag-apektar sa neu­ro­trans­mis­sion sa isa ka paagi nga kaanggid sa sikyatriko nga mga droga. Ginatawag sang mga kritiko ang ECT nga makatalagam kag makasamad sa utok, nga nagatudlo sang peligro nga madula ang memorya kag mahimo makapatay pa. Apang, ang mga sumalakdag sini nagsiling nga ang ginbag-o na sing daku nga mga paagi nagbuhin sining mga peligro. Nagapangatarungan pa sila nga ang daku nga katalagman sa paghikog bangod sang grabe nga kapung-aw nagahimo sa mga kaayohan sang ECT nga labaw sa bisan anong peligro.

[Kahon sa pahina 10]

Ang Terapiya sa “Pagtungkad” ni Freud—Bulig Ukon Sablag?

Si Dr. David Shore sang Schiz­o­phre­nia Re­search ­Branch sang NIMH nagsiling sa ­Awake!: “Nabuhinan gid sing daku ang psy­cho­ana­ly­sis, kag ang kaangay sini, sa karon nga mga adlaw sa sikyatriya.” Ang rason? Una, amo ang nagadugang nga pamatuod nga ang analisis ni ­Freud kag ang may kaangtanan nga terapiya sa pagtungkad ukon “in­sight” ther­a­pies indi na makabulong sa schiz­o­phre­nia. Ang terapiya ni ­Freud nasandig sa wala pa mapamatod-i nga argumento nga ang mga balatian sa hunahuna reaksion sa mga eksperiensia sa kabuhi, sa mga trauma sang bata pa nga nalubong sa kaidadalman sang hunahuna. Sa amo ginatinguhaan sang analista nga tungkaron ang kaidadalman sang hunahuna paagi sa mga pamangkot kag “wala sing lipod-lipod nga pagpakig-upod” agod mabuligan ang pasyente sa pagtigayon sing paghangop sa ginahalinan sang iya mga problema.

Apang, ang mga schiz­o­phren­ic may problema na sa pagpakigkomunikar. Ang pagpadayag sa ila sa mga pagtungkad nga terapiya, suno kay Dr. E. Ful­ler Tor­rey, daw subong sa “pagdala sang baha sa isa ka banwa nga binagyo na.”

May mga katalagman ang “trans­fer­ence” ukon pagpabalik sang emosyon may kaangtanan sa eksperiensia, nga sa diin ang pasyente mahimo nga tuboan sing mabaskog gid nga mga balatyagon para sa terapista. Ang iban nagapangangkon nga ang mga pasyente “nagiyan” sa ila mga terapista, nga indi makapalip-ot sang pagbulong. Subong man, ang pagpaambit sing pribado nga mga butang upod sa isa ka tawo sang tuhay nga sekso mahimo nga magpautwas sing mga problema sa moral.

Sa amo ang kalabanan nga mga saykayatris may huyog sa biolohiko nga mga pagbulong kag nagatamod sa klasikal nga psy­cho­ana­ly­sis subong karaan na para sa pagbulong sang schiz­o­phre­nia. Ang iban nga porma sang pagpakighambal nga terapiya, mahimo magamit sing epektibo may kaangtanan sa droga nga terapiya agod hatagan ang pasyente sing supurta, buligan sia sa paghangop sang iya balatian, kag pabaskugon ang kinahanglanon nga dapat niya tomaron ang medisina. Kag kon kaisa ang doktor nagagamit sing nagatungkad nga mga pamangkot agod buligan sia sa paghangop sang iya balatian. Apang, indi ini pareho sa psy­cho­ana­ly­sis.

[Mga Laragway sa pahina 9]

Ang epekto sang bulong masami nga dramatiko