Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Malain Gid Bala ang Panahor?

ANG dose anyos nga si Andrew kag ang dies anyos nga si Julian indi na sang ulihi lantawon sa ila mga ginikanan. Ang ila pamilya nagabiyahe sakay sa isa ka barko, kag ang mga kabataan nga lalaki nawili sa madamo nga makina sa pagpanahor nga yadto didto. Natalupangdan ang ila interes, ginhatagan sila sang isa nga nagahampang sang tig-isa ka sinsilyo agod tilawan ang mga makina. Ang problema? Gindumilian sila sang ila mga ginikanan nga magpalapit sa amo nga makina.

Walay sapayan, si Andrew kag si Julian namat-od nga batunon ang risgo nga madakpan sang ila mga ginikanan. Bisan yara sa ila hunahuna ang paandam sang ila ginikanan, naghampang sila sa makina​—kag nadoble nila ang ila nga kuwarta! Gani naghampang sila liwat. Sa sini nga tion nakibot sila sa nagguwa nga kadamuon sang ila nadaug! ‘Paano ini nangin makatalagam?’ hunahuna nila. ‘Mahapos lang ang makakuwarta! Malain gid bala ang pagpanahor?’

Kaangay sang mga pamatan-on sa mga kadutaan nga sa diin kinaandan ang pagpanahor, nakita ni Andrew kag ni Julian nga wala ini sing halit. Mahapos ini mahangpan kon imo binagbinagon ang halimbawa nga ginhatag sang mga may edad sa sini. Madamo nga mga may edad ang wala lamang nagapanahor kundi nagahatag pa sing daw husto nga rason agod pakamatarungon ang ila bisyo. Magasiling sila, halimbawa, nga ang panahor nagahimo gid sing kaayuhan, kag itudlo nila ang pinansial nga mga donasyon gikan sa mga loterya nga ginabulig sa takus nga mga kausa. (Apang indi ini makatarunganon subong nga ang donasyon gikan sa dalagku nga negosyante sang droga para sa mga institusyon sang buhat sing kaluoy wala nagapakamatarong sang amo nga negosyo!) Sa gihapon, ang iban nagapangangkon nga ang panahor indi makahalalit nga kasadyahan kag kalingawan, nga nagadugang sing makawiwili nga kakunyag sa kabuhi.

Sa Britanya kag Ireland, subong man sa iban nga duta, linibo ka pamatan-on ang nangin mga tahor. Kag mahimo nga ang kahigayunan nga makatigayon sing kuwarta sa mahapos nga paagi mangin makagalanyat man sa imo.

Pagpanahor​—Ang Natago nga mga Katalagman

Walay sapayan, ang pagpanahor nagabutang sing pat-od nga mga katalagman sa mga pamatan-on. Ang mga report nagahambal tuhoy sa “mga nagiyan sa panahor” kag sang “mga kalahadlukan nga ginadala sang panahor, kon ang dimakahalalit nga hampang mangin isa ka bisyo nga magahimo sa isa nga isa ka buangbuang.” Suno sa The Buzz (isa ka dokumentaryo sa telebisyon sang Britanya), ang pagpanahor sa tunga sang mga kabataan “mahimo nga magdul-ong sa pagligoy sa klase, kasingki, pangilkil kag pangawat, pagkagiyan sa pagpanahor kag prostitusyon kag, sa malala nga nga kaso, sa paghikog ukon pagtinguha nga maghikog.” Ang matuodtuod nga mga eksperiensia sa kabuhi nagapamatuod nga ang pagpanahor may subong sini ka makahalalit nga ikasarang.

“Nagsugod ako sa pagpanahor sang 11 anyos ako,” siling ni Adrian. “Nagaupod ako sa akon tiyo kag pakaisa sa mga palumba dalagan sang ido nga Greyhound. Sang primero masami ako nga debuenas kag permi nagadaug.” Ang epekto kay Adrian? “Wala ako nagapangalag-ag sa paghimuhimo sing istorya​—pagbutig—​sa akon amay agod makakuha sing kuwarta,” paathag niya, “kag sa akon pagkapamatan-on, wala ako nagakatublag sa pagpangawat sa talaguan sang kuwarta sang akon amay agod sakdagon ang akon bisyo sa pagpanahor.”

Ginatudlo ni Adrian ang isa pa ka malain nga epekto. “Madali ka nga mangin tamaran,” paathag niya, “bangod nga ang kuwarta nga imo maganar gikan sa bunayag nga trabaho tuman ka gamay kon ipaanggid sa ginahunahuna mo nga madaug sa panahor.”​—Ipaanggid ang Hulubaton 13:​4; Manugwali 2:24.

Si Robert (indi ang iya matuod nga ngalan) nagsugod sa pagpanahor sa edad nga 12 anyos. Gintudlo niya ang isa pa ka katalagman: “Mangin tuman ka nga mapinatihon sa disparatis.” Paathag niya: “Ang akon amay may makina sing panahor sa amon tiendahan. Nakahibalo gid ako kon paano ini nagapanghikot, apang ginahimo ko ang pila ka bagay may kaangtanan sa disparatis agod tilawan kon ano ang resulta, subong sang pagpisga sang swits sa isa ka pinasahi nga paagi ukon ginabilin sa makadali ang dinag-an nga kuwarta sa lugar sa makina nga ginaguwaan sing kuwarta. Ang iban aktuwal nga nagapakighambal sa makina.” Huo, madamo nga mga tahor ang tuman ka mapinatihon sa disparatis nga nangin sumilimba sang dios sang suwerte​—isa ka buhat nga ginapakamalaut sang Dios.​—Isaias 65:11.

Makagiliyan nga Pagpanahor

Ang isa pa ka malalangon nga katalagman amo ang huyog sing lubos nga pagkagiyan sa pagpanahor. “Labaw sa 2,000 ka mga kabataan nga wala pa sa edad nga 16 ang ginadala sang ila mga ginikanan sa Gamblers Anonymous (isa ka organisasyon nga nagabulig sa pagpaayo sa mga tahor nga malandas ang ila pagkagiyan) kada tuig, kag ang presente nga kadamuon sang ginapabulong . . . sa Britanya ginabulubanta nga tuman ka damo gani wala mahibaluan ang eksakto nga numero.” Daw ano ka lala ang ila nga pagkagiyan? Ang isa ka report nagasiling: “Kon magiyan na gid, manahor gid sila bisan pa nga nagapamierde ukon nagapangdaug.”

Ginsugid ni Robert nga nakita niya ang isa ka babayi nga nagapamierde sang 140 ka dolyar kada adlaw. Ang isa ka bataon nga tahor nga nagasalasala sa pagpangita sing kuwarta agod busgon ang iya pagkagiyan sa “slot machine,” diutayan lang nga magpatay sa iya iloy! Si Paddy, nga tuman ka bata sang magsugod sa pagpanahor, may kaanggid nga diikasarang sa pagpugong sang iya bisyo sa pagpanahor. “Natawo ako sa isa ka tahor nga pamilya,” alimunaw niya. Nagapanahor ako sa bisan ano kag tanan nga butang. Sang magdaku ako kag nagpangasawa, ginagasto ko ang kuwarta sa pagpanahor sang sa igasto sa pagpakaon sa akon asawa kag kabataan, nga nagdul-ong sa akon nga tilawan nga magkomiter sa paghikog.”

Ang Ganyat sang Slot Machine

Ang bisan ano nga porma sang pagpanahor makapatubas sinang makahalalit nga mga resulta, apang ang isa sa pinakadaku nga katalagman sing mga pamatan-on sa karon amo ang slot machine. Amo ini ang “ginakilala sa karon nga pinakadaku nga problema tuhoy sa bataon nga mga tahor,” siling sang Journal of Gambling Behavior, Spring 1989. Ini nga mga makina, nga nagakaigo nga ginlaragway subong, one-armed bandits, isa ka “malalangon kag makagalanyat nga kasangkapan,” siling sang The Buzz. “Sa dugang nga nagahampang ka, labi nga luyag mo pa gid nga maghampang.”

Rasonable bala ang paghampang sing isa ka hampang, bisan ano man sini ka makagalanyat, kon ang kahimtangan nagapakita nga maathag nga laban ka nga mapierde sang sa magdaug? Ginalaragway sang Young People Now ang imo kahigayunan sa pagdaug sa sini nga paagi: “Indi paghatagi sing kahigayunan ining tanga nga tawo nga makadaug sang bisan ano,” amo ang siling sang hulubaton. Ang Slot machine indi maghatag sa imo sing daug . . . kon sudlan mo sia sing £10.00 kuhaon niya ang £7.00 kag ibalik sa imo ang £3.00.”

Indi makapakibot nga si Mark Griffiths, mananalawsaw sa epekto sang panahor sa mga pamatan-on, nagsiling: “Ang lamang nga paagi agod makakuwarta sa slot machine amo ang pagtigayon sang isa kag pahampangan ini sa iban.” Rasonable bala para sa imo ang pagpakigbahin sa sinang wala sing pulos nga buluhaton?

Walay sapayan, ini nga makina maalamon nga gindisenyo agod nga sulayon ka sa paghampang sing dugang. Paano? paagi sa pagpakita sang tatlo ka linya sang mga simbolo sa baylo sang linya lamang sing pagdaug! Ang Young People Now nagapaathag: “Ang mga linya sa ibabaw kag idalom sang linya sang pagdaug ginapakita agod hatagan ang nagahampang sing hunahuna nga ‘diutayan niya lang maigo’ agod pabakuron sia nga tilawan liwat.” Ang ginatawag nga diutayan maigo, may duha ka simbolo sa pagdaug kag ang ikatlo nga para sa pagkapierde, pirme makita sang nagahampang nga “diutayan maigo” ginapagiho sia sini nga tilawan liwat​—kag liwat, kag liwat.

Apang kinaandan ini sa negosyo sang pagpanahor. Ang mga tag-iya sing pabrika nagadesinyo sing makina kag mga hampang sa pagpanahor agod nga ibutang ang panghunahuna sa imo nga sa baylo nga napierde, maghunahuna ka nga diutayan mo lang maigo! Diutayan ka lang magdaug! Ginapagiho ka sini nga magpadayon nga maghampang bangod sang kahawathawat nga imo nabatyagan bangod diutayan ka lang “magdaug.” Dugang sa sini amo ang matahom nga mga kasanag kag nagapanghipnotismo nga tunog, nga magapagiho sa imo nga makuha ang makusog sikolohikal nga puwersa nga ginagamit sa pagsulay sa imo nga maghampang​—nga maghampang​—kag padayon nga mamierdehan.

Paghimo sing Husto nga Desisyon

Ang pinakamaayo nga paagi sa paglikaw nga mangin nagiyan nga tahor, kon amo, amo ang lubos nga paglikaw sa pagpanahor una sa tanan. Likawi ini sa tanan nga porma sini, lakip ang pagpatad bisan sa magagmay nga kantidad. Madamo sa mga naglawig nga bisyo sa pagpanahor ang nagsugod sa guluginagmay nga panahor. Gani kon yara ang pagsulay nga manahor, binagbinaga ang prinsipyo nga ginsiling ni Jesus sa Mateo 7:​17: “Ang tagsa ka maayong puno nagapatubas sing maayong bunga, apang ang tagsa ka dunot nga puno nagapatubas sang wala sing pulos nga bunga.”

Hunahunaa ini: Ano ang ginapatubas sang pagpanahor sa kabuhi sang tawo? Nagabulig bala ini sa isa sa pagpatubo sang mga bunga sang espiritu sang Dios, subong sang kalipay, paghidait, kag pagpugong sa kaugalingon, ukon sa baylo nagapatubas ini sang pinuyas, kasingkal, kag kakagod? (Galacia 5:​19-23) Dumduma, nga ang kakagod ginapakamalaut sang Dios. Bisan ang isa lamang ka buhat sang kakagod makahimo sa imo nga salabdungon sa iya pagtamod. Pamangkuta ang imo kaugalingon kon bala nagakaigo ang mga tahor sa pagpakig-upod sang Cristianong mga pamatan-on. (1 Corinto 15:33) Dumduma nga ang “bug-os nga kalibutan yara sa gahom sang isa nga malauton.” (1 Juan 5:19) Indi bala nga ang pagpanahor nagapangalagad sa katuyuan ni Satanas nga Yawa? Kon amo ngaa nga magpasulay nga magiyan sa sini?

Sang una nga ginpakilala ang loterya nasyonal sa Ireland, gintawag ini nga pagbayad sang buhis sang mga wala sing alam bangod ang nagaentra sa sini masami nagawasi sang ila kuwarta sa loterya nga daw nagabayad sing buhis sa gobyerno! Amo sina ang pagpaathag sa pagpanahor. Sin-o ang maluyag nga kabigon nga isa ka buang nga ginakawatan sing mga kinahanglanon bangod nga nasulay pakadto sa kalibutan sang mga tahor? Makalilipay nga, si Andrew kag si Julian (ginsambit sa pagsugod) nakatalupangod sang ulihi nga ang pagpanahor isa ka hampang sang mga buang. Nakita nila sing maathag ang katalagman sini. “Kon sa bagay,” siling nila, “madamo pa sing mas maaayo nga butang nga mahimo sa kabuhi sang sa pagwasi sang imo kuwarta sa pagpanahor.”

[Piktyur sa pahina 20]

Ang pagpanahor bisan sa ginagmay nga kantidad mahimo nga makagiyan sa isa