Pagbantay sa Kalibutan

Kuwarta Halin sa Dugo

Nahayanghag ang Aleman nga publiko sang 1994 sang mahibaluan nila nga mga 2,500 ka tawo ang nalatnan sing HIV paagi sa mga pagpatayon sing dugo kag mga produkto sang dugo. (Tan-awa ang Awake! sang Abril 22, 1994, pahina 28.) Sa isa ka debate sa parlamento sang Enero 1995, report sang Süddeutsche Zeitung, ang pederal nga ministro sang panglawas nangayo sa mga biktima “sing pasaylo sa ngalan sang pederal nga panguluhan” para sa mga kasaypanan nga nagpadugang sang ila kabudlayan. Ginsiling sa debate nga ang parmaseutikal nga industriya kag ang mga doktor amo ang may daku nga salabton kag ginguba sang German Red Cross ang reputasyon sini paagi sa pagtinguha sing lakas nga mangin “manugprodukto sang mga bulong halin sa dugo.” Ang isa ka babayi nga nalatnan sing HIV sang iya napatay na nga bana nagbakhuon: “Sa dimagkubos mga 700 ka nagabalatian sing hemophilia ang buhi pa kuntani kon ang [parmaseutikal nga industriya] naghunahuna sing kapin pa sangsa makakuwarta lamang.”

Kakulang sing mga Pari

Kilala anay sa pagpadala sa iban nga pungsod sing Katoliko nga mga misyonero, nabudlayan karon ang Espanya sa pag-aman sing bastante nga mga pari para sa lokal nga mga kinahanglanon. Ang pamantalaan sang Madrid nga El País nagareport nga ang bug-os nga kadamuon sang mga pari sa Espanya nagabuhin sing 150 kada tuig. Ang mga awtoridad sang Simbahan nahadlok nga ang 2,000 ka seminarista nga nalista karon indi makaaman sing bastante nga mga pari agod mapun-an ang kinahanglanon nga mga pari sa palaabuton. Sang nagligad nga tuig 216 ka pari lamang ang naordenahan​—diutay sing 73 sangsa 1993​—kag 70 porsiento sang Espanyol nga klero ang kapin sa 50 ka tuig ang pangidaron. Sa pihak nga bahin, nakita sang mga Saksi ni Jehova sa Espanya sining karon lang ang pagtaas sang ila mga payunir sing 300 kada tuig. Ang mga payunir amo ang wala ginabayaran nga mga ministro nga nagahinguyang sing dimagkubos 90 ka oras tagsa ka bulan sa pagbantala sing maayong balita sang Ginharian.

Dugang nga mga Katalagman sa Pagpatayon sing Dugo

Suno sa The Canberra Times sang Australia, ginapaandaman sang Red Cross ang mga doktor nga ang mahigko nga dugo sarang makaliton sing isa ka makamamatay nga impeksion sang bakterya kag tubtob sa karon wala sing bisan anong paagi nga mamutikan kag dulaon ining organismo. Ginapatuhuyan ang rekord sa The Medical Journal of Australia, ang Times nagsiling nga apat ka tawo sa estado sang New South Wales ang napatay sa ulot sang 1980 kag 1989 bangod sining dugo nga may bakterya. Ang artikulo sa pamantalaan dugang pa nga nagsiling: “Ang problema amo nga ang bakterya nga Yersinia enterocolitica, nagamuad sing madasig sa mga pakete sang bilog nga dugo bisan pa ang dugo dali na lang mailada. Ang mga tawo nga may impeksion sa tiyan senemana antes sia magdonar sing dugo masami nga nagapaliton sing organismo, nga mahimo magmuad sing daku samtang ginatago ang dugo kag nagahulat nga itayon. Ang natayunan nga mga pasyente mahimo mag-antos sing madasig nga toxic shock kag kamatayon.”

Tuman Katambok nga mga Kabataan sa Canada

“Madamo nga nutrisyunista, pediatrician, kag mga mananalawsaw” ang nagasiling nga ang “lapyo nga mga ginikanan nagapakaon sa ila mga kabataan sing dibalanse, naproseso sing sobra kag madamo sing tambok nga kalan-on,” report sang The Globe and Mail. Sa masami kon lunsay nagatrabaho ang mga ginikanan, ang kabuhi tuman kasako, nagabilin sing diutay kaayo nga tion, kon may yara gid man, para sa pamilya agod makakaon sing masustansia nga pagkaon sing ululupod. Ang resulta? Suno sa pagbulubanta sang mga eksperto, “sa dimagkubos mga 20 porsiento sang mga kabataan sa Canada ang tuman katambok bangod sang kombinasyon sang madamo sing tambok nga pagkaon kag kakulang sa ehersisyo,” siling sang The Globe. Si Dr. Stan Kubow, katapo nga propesor sa eskwelahan sang dieta kag nutrisyon sa Unibersidad sang McGill sa Montreal, nagsiling nga kinahanglanon ang pagkabalanse. Nagsiling sia nga dapat “siguraduhon [sang mga ginikanan] nga may mga produkto sang gatas, protina, mga prutas, ulutanon kag uganot sa pagkaon sang ila [kabataan].” Ang isa ka maulikdon nga mananalawsaw nagpamangkot: “Kon wala mo ginakabalak-an ang imo panglawas, ano ang imo ginakabalak-an?”

Paandam Batok sa Asbestos Nagapadayon

Linibo ka Britaniko nga trabahador sa konstruksion ang mahimo mapatay bangod sang mga kanser nga may kaangtanan sa asbestos subong resulta sang sayop nga pagkalkulo sang mga awtoridad sa pangamlig, report sang magasin nga New Scientist. Sang nagliligad nga tinuig, sang katuigan 1960, sang ginsiling sang mga eksperto sa medisina nga ang asbestos makatalagam sa panglawas, naglansar ang Britaniko nga panguluhan sing mga pagsulundan sa pabrika agod limitahan ang kadamuon sining asbestos sa hangin. Apang, nasapwan karon sang mga mananalawsaw nga ang mga trabahador nga yara sa daku nga katalagman amo ang mga panday, elektrisyan, tubero, kag mga gas fitter, nga nagatrabaho nga wala sing pangamlig batok sa mga produkto nga asbestos. Sanglit ang isa ka sahi sang kanser sa baga nagatubo sa sulod sang 30 ka tuig, ang sayop karon lamang madiskobrehan. Wala pa mahibaluan sa karon kon diin nga mga pamaagi sang pagtukod ukon mga produkto sang asbestos ang labing makatalagam. Tungod sina, ang Britain’s Health and Safety Executive nagaaha sa mga trabahador sa konstruksion nga maghalong gid kon madiskubrehan nila ang isa ka bagay nga may asbestos kag ireport ang ila mga ginakabalak-an sa ila mga amo, nga dapat magausisa sa mga materyales kag magahatag sing nagkaigo nga pangamlig.

Sin-o ang Nagadaug?

“Sa sugal nga negosyo, wala sing krisis,” report sang Veja. Ginasiling sang magasin nga ang mga taga-Brazil nagagasto sing mga $4 bilyones (U.S.) kada tuig sa mga loterya kag iban pa nga porma sang pagsugal. Kapin pa ina sangsa tuigan nga kita sang daku kaayo nga industriya sang salakyan sa pungsod! Ang pagkaganyat sa bingo ginasiling nga amo ang sosyal nga aspeto sini. “Sa bingguhan posible nga makapakigsugilanon ka sa mga estranghero ukon mga kakilala, nagakaon, nagainom, kag nagahugyaw samtang nagasugal,” report sang magasin. Apang sin-o ang nagadaug? “Sa sugal nga negosyo, ang bingo lamang ang nagatigayon sinang daku nga ganansia,” siling sang matematiko nga si Oswald de Souza. “Ang nagadaug sa sultada [sa bingo] nagabaton lamang sing 45 porsiento sang tanan nga kuwarta nga ginataya.”

Nalabawan sang mga Problema ang mga Remedyo

Walay sapayan sang kamatuoran nga ang panguluhan sang India nagagasto sang pinakadaku nga programa sa nutrisyon sa kalibutan, may yara pa gihapon 250 milyones ka tawo sa sinang pungsod ang nagaantos sa nanuhaytuhay nga kasangkaron sang malnutrisyon. Ginapakita sa report sang United Nations Children’s Fund nga walay sapayan sang mga panikasog nga ginhimo, 43.8 porsiento sang mga kabataan sa India ang kulang sing enerhiya sang protina. Dugang pa, 6.6 milyones ang kulangkulang kag may kasablagan sa ila pagdaku, 2.2 milyones ang nagamasakit sing cretinism, kag 60,000 kada tuig ang nagakabulag bangod sang kakulang sa bitamina. Sa mga wala pa nagaeskwela nga kabataan 56 porsiento ang kulang sing iron, kag lakip ang mga kabataan sa 40 milyones ka tawo nga may busyo.

Pagbakal sing Gupi nga Delata

“Ang mga bumalakal nga nagatinguha nga makakinot, mahimo magbakal ukon magtago sing mga de-lata nga dapat ihaboy bangod delikado na ini,” paandam sang Winnipeg Free Press. “Madamo nga delata nga may mga gupi ang mapuslan pa, apang ang iban indi na,” siling ni Peter Parys sang departamento sa panglawas sang siudad. “Sa masami ang mga lata wala sing katalagman sa tion sang pag-impake; ang halit nagakatabo sa ulihi na lang.” Ang malip-ot nga listahan sang inughaboy, suno sa departamento sa panglawas sang siudad, nagalakip sing mga lata nga may tuktok sa tinabuan sini, may tuktok sa ibabaw nga bahin sang lata ukon sa iban nga bahin nga mabudlay kuhaon, ukon daw nagasuro nga tunog kon sinuon, subong man ang mga lata nga naghabok sa bisan anong paagi, nagasungaw nga mga lata, kag mga lata nga wala ukon daan na ang ngalan. Ang report sang pamantalaan nagapaandam: “Kon ang seal maguba, ang mga lata mangin palamuaran sang salmonella kag staphylococcus. Ang tagsa ka bakterya makatuga sing paglupot, pagsuka, kag pagsakit sing tiyan.”

Manubo nga Pagpamata

Madamo nga mag-asawa sa Sidlangan nga Europa ang nagapugong sa pagpamata bangod sang ila pagbatyag sing walay kasiguruhan sa pinansial kag palamugnan. Ang The New York Times nagasiling nga ining “pagkawalay kasiguruhan nagadul-ong indi lamang sa hinali nga pagnubo sang pagpamata kundi pagnubo man sa pag-asawahay kag kapin sa napulo ka pilo nga pagdugang sa pagkabaw-as.” Ang Times nagadugang nga suno sa mga demograpo “ining daku nga pag-usmod wala pa gid matabo luwas lamang sa mga tion sang inaway, kalalat-an ukon tiggulutom.” Agod matapna ining kaangid nga huyog, ang mga panguluhan sang Belgium, Luxembourg, Hungary, Poland, kag Portugal sa pila ka tion nagabayad sa mga pamilya nga may bag-ong bun-ag subong insentibo sa pagpanganak. Sining karon lang, ang panguluhan sang estado sang Brandenburg sa Alemanya nagsugod sa pagtanyag sing $650 sa tagsa ka bag-ong bun-ag.

Nagalawig nga mga Epekto sang Inaway

Ang mga biktima sang inaway sa anay Yugoslavia nagalakip sing madamo pa sangsa sadtong napatay ukon nahalitan sang mga bala ukon mga bomba. Ang isa ka pagtuon sining karon nagapakita nga “ang ginatos ka tonilada sang makahililo nga mga butang nga ginpaguwa sa palibot paagi sa mga sunog, mga paglupok, kag mga sungaw sang kemikal may malubha nga mga epekto sa panglawas,” siling sang The Medical Post. Ining mga kemikal kag makahililo nga mga metal nagahigko sa mga suba, kag mahimo pa gani maghigko sa katubigan sa idalom sang duta. Suno sa Post, nagapaandam ang mga eksperto nga may “isa ka talalupangdon nga pagdugang sa kadamuon sang kabataan nga may depekto sa pagkabun-ag subong resulta sang ginainom nga tubig sang ila mga ginikanan nga nahigkuan sang makahililo nga mga butang.”