“Ano ang Kamatuoran?”

ANG duha ka nagaatubangay nga tawo indi gid magkapareho. Ang isa, amo ang mamulayon nga politiko, ambisyuso, manggaranon, handa sa paghimo sing bisan ano agod lamang mag-ayuhan sa iya karera. Ang isa pa amo ang manunudlo nga nagsikway sing manggad kag kabantugan kag handa sa paghalad sang iya kabuhi agod luwason ang kabuhi sang iban. Silingon pa, indi gid pareho ang pagtamod sining duha ka tawo! Sa isa ka partikular nga butang, nagsumpakilay sila sing bug-os​—⁠ang tuhoy sa kamatuoran.

Ang mga tawo amo sanday Poncio Pilato kag Jesucristo. Nagatindog si Jesus sa atubangan ni Pilato subong isa ka ginsumbong nga kriminal. Ngaa? Ginpaathag ni Jesus nga ang rason sini​—⁠sa pagkamatuod, amo gid ang rason nga nagkari sia sa duta kag naghimo sang iya ministeryo​—⁠bangod lamang sa isa ka butang: kamatuoran. “Tungod sini natawo ako, kag tungod sini nagkari ako sa kalibutan,” siling niya, “agod nga magsaksi ako sa kamatuoran.”​—⁠Juan 18:⁠37.

Ang sabat ni Pilato isa ka talalupangdon nga pamangkot: “Ano bala ang kamatuoran?” (Juan 18:38) Luyag gid bala niya ang sabat? Ayhan indi. Si Jesus isa ka tawo nga makasabat sing bisan ano nga pamangkot nga ipamangkot sa iya sing sinsero, apang wala niya ginsabat si Pilato. Kag nagasiling ang Biblia nga pagkatapos sia makapamangkot, gilayon nga gintalikdan ni Pilato ang mga tumalambong. Ayhan nagpamangkot ang Romano nga gobernador nga may mamulayon nga dipagpati, subong nga daw nagasiling, “Kamatuoran? Ano ina? Wala sing amo sina nga butang!”a

Ang maduhaduhaon nga pagtamod ni Pilato sa kamatuoran kinaandan sa karon. Madamo ang nagapati nga ang kamatuoran relatibo​—⁠sa iban nga pulong, kon ano ang matuod sa isa ka tawo mahimo nga indi matuod sa isa pa, gani mahimo nga lunsay sila “husto.” Lapnag gid ini nga pagpati amo nga may isa ka tinaga para sa sini​—⁠“pagkarelatibo.” Amo bala sini ang imo pagtamod sa kamatuoran? Kon amo, posible bala nga gin-adoptar mo ining pagtamod nga wala gin-usisa sing maayo? Bisan pa wala mo ini ginhimo, nahibaluan mo bala kon daw ano ang epekto sining pilosopiya sa imo kabuhi?

Pagsalakay sa Kamatuoran

Indi si Poncio Pilato ang una nga tawo nga nagpangduhaduha sa ideya sang bug-os nga kamatuoran. Ang pila ka dumaan nga Griegong mga pilosopo naghimo sing pagpanudlo sinang mga pangduhaduha nga ila palangitan-an! Lima ka siglo sa wala pa si Pilato, si Parmenides (nga ginkabig nga amay sang meta­physics sa Europa) nagpati nga ang tunay nga ihibalo indi matigayon. Si Democ­ritus, ginkilala subong “ang pinakabantog sang dumaan nga mga pilosopo,” nagsiling: “Ang kamatuoran nalubong sing madalom. . . . Wala kita sing pat-od nga nahibaluan.” Ayhan ang pinakahalangdon sa tanan sa ila, si Soc­ra­tes, nagsiling nga ang iya lamang napat-od amo nga wala sia sing napat-od.

Ining pagsalakay sa ideya nga ang kamatuoran sarang mahibaluan nagpadayon tubtob sa aton adlaw. Ang pila ka pilosopo, halimbawa, nagasiling nga sanglit ang ihibalo nagalab-ot sa aton paagi sa aton mga igbalatyag, nga sarang madayaan, wala sing ihibalo nga pat-od gid nga matuod. Ang Pranses nga pilosopo kag matematiko nga si René Descartes namat-od nga usisaon ang tanan nga butang nga ginhunahuna niya nga iya nahibaluan sing pat-od. Ginsikway niya ang tanan luwas lamang sa isa ka kamatuoran nga iya ginkabig nga indi mahimutig: “Cogito ergo sum,” ukon, “Nagahunahuna ako, busa amo ako.”

Ang Kultura sang Pagkarelatibo

Indi lamang mga pilosopo ang nagatudlo sang pagkarelatibo. Ginatudlo ini sang mga lider sang relihion, ginatudlo sa mga eskwelahan, kag ginapalapnag sang media. Ang Episkopal nga obispo nga si John S. Spong nagsiling pila ka tuig ang nagligad: “Dapat kita . . . mapahulag sa paghunahuna nga natigayon naton ang kamatuoran kag ang iban dapat mag-ugyon sa aton pagtamod agod lamang marealisar nga ang bug-os nga kamatuoran indi malab-ot sang bisan sin-o.” Ang pagkarelatibo ni Spong, kaangay sang tuman ka damo nga klerigo sa karon, maabtik nga nagsikway sing moral nga mga panudlo sang Biblia pabor sa pilosopiya sang “sa tagsa sa iya kaugalingon.” Halimbawa, sa panikasog nga himuon ang mga homosekso nga “kalahamut-an” sa Episkopal nga Iglesia, nagsulat si Spong sing isa ka libro nga nagasiling nga si apostol Pablo isa ka homosekso!

Sa madamong kadutaan ang mga sistema sang eskwelahan daw nagapatubas sing pareho man nga panghunahuna. Nagsulat si Al­lan ­Bloom sa iya libro nga The Closing of the American Mind: “May isa ka butang nga sarang mapat-od sing bug-os sang isa ka propesor: halos ang tagsa ka estudyante nga nagasulod sa unibersidad nagapati, ukon nagasiling nga sia nagapati, nga ang kamatuoran relatibo.” Nasapwan ni ­Bloom nga kon iya hangkaton ang pagpati sang iya mga estudyante tuhoy sini, may katingala ang ila reaksion, “subong nga daw nagapamangkot sia sing 2 + 2 = 4.”

Amo man nga panghunahuna ang ginatib-ong sa madamo nagkalainlain nga paagi. Halimbawa, ang mga reporter sa telebisyon kag pamantalaan masami nga daw mas interesado sa paglingaw sang ila mga tumalan-aw sangsa pagpresentar sa kamatuoran sang isa ka estorya. Ang iban nga programa sa balita ginadoktoran pa gani ukon nagapresentar sing butig nga sintas agod nga mangin mas dramatiko ini. Kag sa kalingawan ginlansar ang isa ka mabaskog nga pag-atake sa kamatuoran. Ang mga kabilihanan kag moral nga mga kamatuoran nga ginkabuhi sang aton mga ginikanan kag mga katigulangan gintamod sing lapnag subong kinaraan kag masami nga nangin sentro sang dayag nga pagyaguta.

Sa pagkamatuod ang iban mahimo mangatarungan nga madamo sang sining pagkarelatibo ang nagarepresentar sing bukas nga panghunahuna kag busa may positibo nga epekto sa katilingban sang tawo. Apang, amo gid bala? Kag kamusta naman ang epekto sini sa imo? Nagapati ka bala nga ang kamatuoran relatibo ukon wala nagaluntad? Kon amo, ang pagpangita sini mangin uyang sang tiempo para sa imo. Ina nga pagtamod magaapektar sang imo palaabuton.

[Footnote]