Matutom kag Maisog Walay Sapayan sang Pagpamigos sang mga Nazi
Sang Hunyo 17, 1946, si Reyna Wilhelmina sang Netherlands nagpadala sing mensahe sang simpatiya sa isa ka pamilya sang mga Saksi ni Jehova sa Amsterdam. Ang katuyuan sini amo ang ipabutyag ang pagdayaw niya sa anak nga lalaki sang pamilya, si Jacob van Bennekom, nga ginpatay sang mga Nazi sadtong Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Sang nagligad nga pila ka tuig, ang konsilyo sang siudad sang Doetinchem, isa ka banwa sa nasidlangan nga bahin sang Netherlands, namat-od nga hingadlan ang isa ka kalye sunod kay Bernard Polman, isa man sang mga Saksi ni Jehova nga ginpatay sadtong inaway.
NGAA naakig ang mga Nazi kanday Jacob, Bernard, kag sa iban pa nga mga Saksi ni Jehova sa Netherlands sadtong Bug-os Kalibutan nga Inaway II? Kag ano ang nakabulig sa sining mga Saksi nga makapabilin nga matutom sa tinuig sang mapintas nga paghingabot kag sang ulihi matigayon ang pagtahod kag pagdayaw sang ila mga kasimanwa kag sang reyna? Agod mahibaluan, repasuhon naton ang pila ka hitabo nga nagdul-ong sa isa ka David-kag-Goliat nga pag-atubangay sa ulot sang diutay nga hubon sang mga Saksi ni Jehova kag sang higante nga organisasyon sa politika kag militar sang mga Nazi.
Gindumilian—Apang Nangin Labi Pa ka Aktibo
Sang Mayo 10, 1940, hinali nga ginsalakay sang Nazi nga hangaway ang Netherlands. Bangod ang mga literatura nga ginapanagtag sang mga Saksi ni Jehova nagbuyagyag sang malaut nga mga buhat sang Nazismo kag nagsakdag sang Ginharian sang Dios, gintinguhaan sa gilayon sang mga Nazi nga pauntaton ang mga hilikuton sang mga Saksi. Kubos lamang sa tatlo ka semana sa tapos maagaw sang mga Nazi ang Netherlands, nagpapanaug sila sing isa ka sekreto nga mando nga nagadumili sa mga Saksi ni Jehova. Sang Marso 10, 1941, ginpahibalo sing dayag sang media ang pagdumili, nagasumbong sa mga Saksi sang pagkampanya “batok sa tanan nga institusyon sang estado kag simbahan.” Subong resulta, nag-init ang pagpangita sa mga Saksi.
Sing makawiwili, bisan pa ginbantayan sang mapintas nga mga Gestapo, ukon mga sekreta, ang tanan nga simbahan, isa lamang ka Cristianong organisasyon ang ginhingabot sini sing lakas. “Ang paghingabot tubtob sa kamatayon,” siling sang Olandes nga istoryador nga si Dr. Louis de Jong, “nagsalakay sa isa lamang ka grupo sang relihion—ang mga Saksi ni Jehova.”—Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog (Ang Ginharian Sang Netherlands Sadtong Ikaduha nga Inaway sa Bug-os nga Kalibutan).
Ginbuligan sang Olandes nga mga pulis ang mga Gestapo sa pagpangita kag sa pagdakop sa mga Saksi. Dugang pa, ang isa ka nagalakbay nga manugtatap nga hinadlukan kag nangin apostata naghatag sa mga Nazi sing impormasyon nahanungod sa iya anay mga masigkatumuluo. Sang talipuspusan sang Abril 1941, 113 ka Saksi ang gindakop. Nauntat bala sini nga pagsalakay ang mga hilikuton sa pagbantala?
Masapwan ang sabat sa Meldungen aus den Niederlanden (Mga Report Gikan sa Netherlands), isa ka kompidensiyal nga dokumento nga ginhanda sang Aleman nga Sicherheitspolizei (Kapulisan sa Seguridad) sang Abril 1941. Ang report nagsiling tuhoy sa mga Saksi ni Jehova: “Ining ginadumilian nga sekta nagapanghikot sing aktibo sa bug-os nga pungsod, nagahiwat sing ilegal nga mga miting kag nagapatapik sing mga balasahon nga may mga islogan subong sang ‘Ang paghingabot sa mga Saksi sang Dios isa ka krimen’ kag ‘Silutan ni Jehova ang mga manughingabot sing dayon nga kalaglagan.’ ” Duha ka semana sang ulihi ang amo man nga tiliman-an nagreport nga “walay sapayan sang labi pa ka estrikto nga mga tikang sang Kapulisan sa Seguridad batok sa mga hilikuton sang mga Estudyante sang Biblia, padayon nga nag-uswag ang ila mga hilikuton.” Huo, walay sapayan sang katalagman nga madakpan, ginpadayon sang mga Saksi ang ila hilikuton, nagpahamtang sing kapin sa 350,000 ka bilog nga literatura sa publiko sang 1941 lamang!
Ngaa ining diutay apang nagadamo nga hubon sang pila ka gatos ka Saksi may kaisog sa pag-atubang sa ila makahaladlok nga mga kaaway? Kaangay sang matutom anay nga si manalagna Isaias, ang mga Saksi nahadlok sa Dios, indi sa tawo. Ngaa? Bangod nagasalig gid sila sa makapalig-on nga mga pulong ni Jehova kay Isaias: “Ako—ako gid ang Isa nga nagalipay sa inyo. Sin-o bala ikaw nga mahadlok ka sa mamalatyon nga tawo?”—Isaias 51:12.
Ang Kaisog Nagakinahanglan Sing Pagtahod
Sang talipuspusan sang 1941, ang kadamuon sang mga Saksi nga gindakop naglab-ot sa 241. Apang, diutay lamang ang nagpadala sa kahadlok sa tawo. Si Willy Lages, isa ka bantog nga miembro sang Aleman nga sekreta, ginbalikwat nga nagsiling nga “90 porsiento sang mga Saksi ni Jehova ang nangindi sa pagsugid sing bisan ano, samtang diutay gid lang nga porsiento sang iban pa nga mga grupo ang may kabakod nga maghipos.” Ang obserbasyon sang Olandes nga klerigo nga si Johannes J. Buskes, nga ginpriso kaupod sang pila ka Saksi nagpamatuod sa pinamulong ni Lages. Sang 1951, nagsulat si Buskes:
“Sadto anay, may daku na ako nga pagtahod sa ila bangod sang ila pagsalig kag sang gahom sang ila pagtuo. Indi ko gid malipatan ang pamatan-on nga lalaki—mahimo indi sia maglampas sa 19 anyos—nga nagpanagtag sing mga pulyeto nga nagtagna sang pagkapukan ni Hitler kag sang Third Reich. . . . Mahimo sia kuntani ginpaguwa sa sulod sang tunga sa tuig kon nanaad sia nga untatan na niya ini nga hilikuton. Maathag niya ini nga ginpangindian, kag ginpamatbatan sia sing indi pat-od nga pagpangabudlay sing pilit sa Alemanya. Nahibaluan gid namon kon ano ang buot silingon sadto. Pagkaaga sang gindala sia kag nagpaalam kami sa iya, ginsilingan ko sia nga dumdumon kag ipangamuyo namon sia. Ang iya lamang sabat amo: ‘Indi kamo magkabalaka sa akon. Pat-od nga magaabot ang Ginharian sang Dios.’ Indi mo malipatan ang butang kaangay sina, bisan pa nga nagapamatok ka sa mga panudlo sining mga Saksi ni Jehova.”
Walay sapayan sang mapintas nga pagpamatok, nagpadayon sa pagdamo ang mga Saksi. Bisan mga 300 lamang wala madugay antes sang ikaduhang inaway sa bug-os nga kalibutan, ang kadamuon naglab-ot sa 1,379 sang 1943. Sing makapasubo, sang talipuspusan sadto man nga tuig, 54 sang kapin sa 350 ka Saksi nga gindakop ang napatay sa lainlain nga mga kampo konsentrasyon. Sang 1944, 141 ka Saksi ni Jehova gikan sa Netherlands ang bilanggo gihapon sa lainlain nga mga kampo konsentrasyon.
Ang Katapusan nga Tuig Sang Paghingabot Sang mga Nazi
Pagkatapos sang D day, sang Hunyo 6, 1944, ang paghingabot sa mga Saksi nagdangat sa katapusan nga tuig sini. Ang mga Nazi kag ang ila mga kaalyado buot na mapierde. Mahimo maghunahuna ang isa nga sa sini nga sitwasyon magauntat na ang mga Nazi sa paghingabot sa inosente nga mga Cristiano. Apang, sadto nga tuig, 48 pa ka Saksi ang gindakop, kag 68 pa ka priso nga Saksi ang napatay. Ang isa sa ila amo si Jacob van Bennekom, nga ginsambit kaina.
Ang 18-anyos nga si Jacob nalakip sa 580 ka tawo nga ginbawtismuhan subong mga Saksi ni Jehova sang 1941. Sa gilayon pagkatapos sadto naghalin sia sa maayo-sing-kita nga trabaho bangod indi niya luyag ikompromiso ang iya Cristianong neutralidad. Nagtrabaho sia subong mensahero kag nagsugod sa pag-alagad subong bug-os tion nga ministro. Samtang nagadul-ong sing mga literatura sa Biblia, gindakop sia. Sang Agosto 1944, nagsulat ang 21-anyos nga si Jacob sa iya pamilya gikan sa prisuhan sa siudad sang Rotterdam:
“Maayo gid ang akon kahimtangan kag malipayon gid ako. . . . Makap-at na ako nga gin-usisa. Ang nahaunang duha ka beses mabudlay gid, kag ginbakol gid ako sing todo, apang paagi sa kusog kag sa di-bagay nga kaayo sang Ginuo, tubtob karon wala ako sing ginsugid nga bisan ano. . . . Nakahatag na ako sing mga pamulongpulong diri, anom tanan, nga may kabug-usan nga 102 nga nagpamati. Ang pila sa ila nagpakita sing daku nga interes kag nanaad nga sa gilayon nga mahilway sila, padayunon nila ini.”
Sang Septiembre 14, 1944, gindala si Jacob sa isa ka kampo konsentrasyon sa Olandes nga siudad sang Amersfoort. Bisan didto padayon sia sa pagbantala. Paano? Hinumdom sang isa ka kaupod nga priso: “Gintipon sang mga priso ang mga upos sang sigarilyo nga ginahaboy sang mga guardia kag gingamit ang mga pahina sang Biblia sa paglikit sang sigarilyo. Kon kaisa nabasa ni Jacob ang pila ka pinamulong gikan sa isa ka pahina sang Biblia nga buot gamiton sa paglikit sa sigarilyo. Sa gilayon, gingamit niya ini nga mga pulong subong basihan sa pagbantala sa amon. Wala madugay, ginhayuan namon si Jacob subong ‘ang Tawo sang Biblia.’ ”
Sang Oktubre 1944, nalakip si Jacob sa daku nga grupo sang mga priso nga ginsugo sa pagkutkot sing natago nga mga trinsera para tugalbong sa mga tangke de guerra. Nangindi si Jacob sa paghimo sini nga trabaho bangod wala ginatugot sang iya konsiensia ang pagsakdag sa inaway. Bisan pa pirme ginapahog sang mga guardia, wala sia mag-untat. Sang Oktubre 13 ginkuha sia sang isa ka opisyal gikan sa iya bartolina kag ginpabalik sa duog nga ginatrabahuan. Sa liwat, nagpabilin nga malig-on si Jacob. Sang ulihi, ginsugo si Jacob nga magkutkot sang iya kaugalingon nga lulubngan kag ginpatay sia paagi sa pagtiro.
Ang Pagpangita sa mga Saksi Nagpadayon
Ang maisugon nga panindugan ni Jacob kag sang iban pa nagpaakig sa mga Nazi kag ginbangdan sang dugang pa nga pagpangita sa mga Saksi. Isa sang ila mga puntariya amo ang 18-anyos nga si Evert Kettelarij. Sang primero, nakapalagyo kag nakapanago si Evert, apang sang ulihi nadakpan sia kag ginbakol sing todo agod pasugiron sia tuhoy sa iban pa nga mga Saksi. Nangindi sia kag ginpadala sa Alemanya sa pagpangabudlay sing pilit.
Sadto man nga bulan, Oktubre 1944, ginpangita sang mga pulis ang bayaw nga lalaki ni Evert, nga si Bernard Luimes. Sang makita nila sia, kaupod niya ang duha pa ka Saksi—sanday Antonie Rehmeijer kag Albertus Bos. Nakahinguyang na si Albertus sing 14 ka bulan sa isa ka kampo konsentrasyon. Apang, sang ginpaguwa sia, makugi niya nga ginpadayon ang pagbantala. Wala kaluoy nga ginbakol anay sang mga Nazi ang tatlo ka lalaki, kag dason ginpatay sila paagi sa pagtiro. Pagkatapos lamang sang inaway nga nakit-an ang ila mga lawas kag ginlubong ini liwat. Wala madugay pagkatapos sang inaway, pila ka lokal nga pamantalaan ang nagbalita sini nga pagpatay. Nagsulat ang isa ka pamantalaan nga ang tatlo ka Saksi dalayon nga nagpangindi sa pagserbisyo sa mga Nazi nga supak sa kasuguan sang Dios kag nagsiling pa nga “bangod sini, ginbayad nila ang ila kabuhi.”
Samtang, sang Nobiembre 10, 1944, si Bernard Polman, nga ginsambit kaina, gindakop kag ginpadala sa pagpangabudlay sa isa ka proyekto militar. Sia lamang ang Saksi sa tunga sang mga nagapangabudlay sing pilit kag isahanon nga nagpangindi sa paghimo sini nga hilikuton. Gintilawan sang mga guardia ang lainlain nga mga taktika agod magkompromiso sia. Wala sia ginhatagan sing pagkaon. Mapintas man sia nga ginbakol sang mga batuta, pala, kag pulo sang riple. Dugang pa, ginpaubog sia sa tagatuhod nga mabugnaw nga tubig, kag pagkatapos sini ginpriso sia sa basabasa nga basement, diin ginhinguyang niya ang gab-i nga basa ang iya panapton. Sa gihapon, wala mangampo si Bernard.
Sa amo man nga tion, ang duha ka utod nga babayi ni Bernard, nga indi mga Saksi ni Jehova, gintugutan sa pagduaw sa iya. Ginlaygayan nila sia nga bag-uhon ang iya desisyon, apang wala gid yadto magpabag-o sa iya. Sang ginpamangkot nila si Bernard kon may mabulig sila sa iya, nagpanugda sia nga magpauli sila kag magtuon sing Biblia. Nian gintugutan sang iya mga manughingabot ang iya nagamabdos nga asawa sa pagduaw sa iya, sa paglaum nga paluyahon niya ang iya pagpamatok. Apang ang iya presensia kag maisugon nga mga pulong nagpabakod pa sang pamat-od ni Bernard nga magpabilin nga matutom sa Dios. Sang Nobiembre 17, 1944, gintiro si Bernard sang lima sang iya mga manugpaantos samtang nagatan-aw ang iban pa nga mga manugpangabudlay. Bisan sang patay na si Bernard, nga ang iya lawas ginpaulanan sang bala, naakig gid ang opisyal nga may salabton sa sini amo nga gingabot niya ang iya rebolber kag gintiro si Bernard sa iya duha ka mata.
Bisan pa nakibot sa sining mapintas nga pagtratar ang mga Saksi nga nakabalita sa pagpatay, nagpabilin sila nga matutom kag maisog kag ginpadayon ang ila Cristianong hilikuton. Isa ka diutay nga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova, nga nahamtang malapit sa duog diin ginpatay si Bernard, ang nagreport wala madugay pagkatapos sang pagpatay: “Sini nga bulan, walay sapayan sang malain nga tiempo kag sang mga kabudlayan nga ginbutang ni Satanas sa amon banas, nag-uswag ang amon hilikuton. Ang kadamuon sang oras nga ginhinguyang sa latagon naglab-ot sa 765 halin sa 429. . . . Samtang nagabantala, may nakilala ang isa ka utod nga lalaki nga isa ka tawo nga ginpanaksihan niya sing maayo. Namangkot ang tawo kon bala pareho ini sa pagtuo sang lalaki nga gintiro. Sang mabatian nga pareho ini, nagtuaw ang tawo: ‘Dalayawon nga lalaki, dalayawon nga pagtuo! Amo ina ang ginatawag ko nga baganihan sa pagtuo!’ ”
Ginadumdom ni Jehova
Sang Mayo 1945 nalutos ang mga Nazi kag gintabog sa Netherlands. Walay sapayan sang dalayon nga paghingabot sa tion sang inaway, nagdamo ang mga Saksi ni Jehova halin sa pila ka gatos tubtob sa kapin sa 2,000. Nahanungod sining tiempo-guerra nga mga Saksi, ang istoryador nga si Dr. de Jong nagbaton: “Ang kalabanan sa ila nagpangindi sa pagpanghiwala sang ila pagtuo walay sapayan sang mga pamahog kag sobra nga pagpaantos.”
Busa, may maayo gid nga rason nga gindumdom sang pila ka sekular nga awtoridad ang mga Saksi ni Jehova bangod sang ila maisugon nga panindugan walay sapayan sang paggahom sang mga Nazi. Apang, sing mas importante, ang pinakamaayo nga rekord sining tiempo-guerra nga mga Saksi pagadumdumon ni Jehova kag ni Jesus. (Hebreo 6:10) Sa nagapakari nga Isa ka Libo ka Tuig nga Paggahom ni Jesucristo, ining matutom kag maisog nga mga Saksi nga naghatag sang ila kabuhi sa pag-alagad sa Dios pagabanhawon gikan sa handumanan nga mga lulubngan, nga may paglaum nga mabuhi sing walay katapusan sa isa ka paraiso nga duta!—Juan 5:28, 29.
[Retrato sa pahina 24]
Si Jacob van Bennekom
[Retrato sa pahina 26]
Gingunting nga balita sa pamantalaan tuhoy sa mando nga nagadumili sa mga Saksi ni Jehova
[Mga retrato sa pahina 27]
Sa tuo: Si Bernard Luimes; sa ubos: si Albertus Bos (sa wala) kag si Antonie Rehmeijer; sa ubos: ang opisina sang Sosiedad sa Heemstede