NAHIBALUAN MO BALA?
Ano ang mga aloe nga gingamit sang panahon sang Biblia?
Ang aloe naghalin sa Agarwood nga kahoy
Ang Biblia nagasiling nga ang mga aloe gingamit subong pahumot sa mga bayo kag higdaan. (Salmo 45:8; Hulubaton 7:17; Ambahanon ni Solomon 4:14) Ang mga aloe sa Biblia mahimo nga naghalin sa kahoy nga Agarwood (isa ka sahi sang Aquilaria). Samtang nagakadunot ang kahoy, nagapagua ini sing mahumot nga lana kag tagok. Ang kahoy ginabukbok, kag ginabaligya subong “mga aloe.”
Ginpaanggid sang Biblia ang mga tolda sang Israel sa “kahoy nga aloe nga gintanom sang GINOO.” (Numeros 24:5, 6) Mahimo ini nagapatuhoy sa korte sang Agarwood nga kahoy, nga mahimo magdabong kag magtaas sing mga 30 metros. Bisan pa nga wala na ini sa Israel subong, ang A Dictionary of the Bible nagsiling nga “wala sing nagduhaduha sang ideya nga ini kag ang iban pa nga kahoy nga indi na kilala subong [sa rehiyon] ginakultibar sang una sa manggaranon kag madamo sing tawo nga nalupyakan sang Jordan.”
Ano nga mga halad ang kalahamut-an sa templo sa Jerusalem?
Ining daga nga selyo halin sa templo sa Jerusalem nagaedad sing mga 2,000 ka tuig
Nagasiling ang Kasuguan sang Dios nga ang tanan nga halad sa templo dapat amo ang pinakamaayo tubtob posible. Indi pagbatunon sang Dios ang may depekto nga mga halad. (Exodo 23:19; Levitico 22:21-24) Suno sa Judiyo nga manunulat sang una nga siglo C.E. nga si Philo, ginausisa sang maayo sang mga saserdote ang mga sapat “halin sa tiil pakadto sa ulo” para siguraduhon nga maayo ini kag “wala sing higko ukon bisan ano nga diperensia.”
Ang iskolar nga si E. P. Sanders nagsiling nga mahimo nga ginhatagan sang mga opisyal sa templo “sang awtoridad ang masaligan nga mga manugbaligya sang mga inughalad nga magbaligya lamang sang mga sapat kag pispis nga nausisa na nga daan sang mga saserdote. Sa sini nga bahin, dapat maghatag ang manugbaligya sa manugbakal sang isa ka sahi sang resibo, nga nagapakita nga wala sing diperensia ang inughalad.”
Sang 2011, nakita sang mga arkeologo ang isa ka sahi sang resibo, ukon token sa nahamtangan sang templo. Daw sensilyo ini kadaku nga daga nga pangtatak nga ginhimo sang tungatunga sang unang siglo B.C.E kag 70 C.E. Ang duha ka Aramaiko nga tinaga nga ginsulat sa sini amo ang “Putli Para sa Dios.” Ginapatihan nga ginaselyo ini sang mga opisyal sang templo sa mga produkto nga ginagamit sa ritwal ukon sa mga sapat nga para ihalad.