Pagbantay sa Kalibutan

Lapnag nga Malnutrisyon

Suno sa pinakaulihi nga pag-usisa sang ­World Bank, ang kadamuon sang mga tawo nga kulang sing sustansya nag-uswag sing 14 porsiento sa sulod sang dekada kutob sang 1970 tubtob sang 1980. Mga 340 milyones ka tawo sa 87 ka nagauswag nga mga pungsod sang Aprika, Latin nga Amerika, kag Asia—wala labot ang China bangod wala sing impormasyon—ang nasapwan nga kulang gid sing sustansya, nga nagakaon sing kalan-on nga peligruso gid sa ila lawas kag nagapakunol sang ila pagtubo. Dugang pa nga 390 milyones ka tawo ang kulang sing bastante nga kalan-on agod may kabaskog sa pagtrabaho. Ang problema, siling sang Bank, indi ang kakulang sing kalan-on sa bilog nga globo, nagataas nga mga bili, ukon paglabaw sang populasyon sa produksion. “Ang pag-uswag sang patubas nga kalan-on sa bilog nga globo mas madasig sa wala sing tupong nga pag-uswag sang populasyon sang nagligad nga 40 ka tuig. Ang mga bili sang mga sereal sa merkado nagnubo pa gani.” Ngaa nian ining mga pungsod kag ang ila katawhan wala nagaambit sa sining kabuganaan? Bangod tuman sa ila kaimol sa pagbakal sang ginakinahanglan nga kalan-on, kag “bangod sang sayop nga pagpati nga ang kakulang sing kalan-on amo ang gamut sang problema,” siling sang Bank.

Pinakamalawig-Naggahom nga Monarka

Si Emperador Hirohito sang Hapon, nga karon 85 anyos na, amo ang pinakamalawig-naggahom kag ang pinakadumaan nga soberaniya sang kalibutan. Karon nga tuig, ang mga seremoniya sang kaadlawan gintingob sa mga selebrasyon nga ginsakdag sang pangulohan nga nagmarka sang 60 ka tuig nga paggahom ni Hirohito. “Ang pinakagrabe nga madumduman ko sa nagligad nga 60 ka tuig amo ang mga hitabo may kaangtanan sa ikaduha nga kalibutanon nga inaway,” siling sang emperador, nga sa wala pa ang inaway ginkabig nga isa ka dios. Mga 56,000 ka tawo ang nagdugok sa palibot sang Im­pe­ri­al Pal­ace agod manginbulahan sa emperador. Estrikto ang pagbantay para sa kalig-onan, bangod nag-uswag ang kasingki sa Hapon sang nagligad nga tinuig._

“Endometriosis” kag Ehersisyo

Ang mahago nga pag-ehersisyo daw nagabuhin sang risgo nga tapikan ang mga babayi sing balatian nga makatuga sing pagkabaog kag tumor—en­do­me­tri­o­sis. Sa Estados Unidos ginabanta nga 10 pa 15 porsiento sang wala pa magmenopos nga mga babayi ang naapektohan sini nga balatian, nga ginabangdan sang abnormal nga pagtubo sang tisyu sa palibot sang matris kag sa masami may kaangtanan sa masakit nga pamulanon. Ang mahago nga ehersisyo “ginrekomendar sang pila ka doktor,” siling ni Dr. Cramer sang Har­vard Med­i­cal ­School sa The New York Times. “Indi kinahanglan nga mangin propesyonal ikaw nga humalampang agod makabenepisyo sa sini, ang pila ka oras lamang kada semana may makaamlig nga epekto.”

Paghimo sing Mapa Paagi sa Satelayt

Paagi sa paggamit sing radar gikan sa nagaorbit nga mga satelayt, ang mga sientipiko nagahimo karon sing sibu, detalyado nga mga mapa sang kaidadalman sang dagat. Sing aktuwal, kadaygan sang dagat ang ginatakus. Bisan pa indi bal-anon sa mga tawo sa barko, ang kadaygan sang dagat indi tapan. Bangod sang grabidad, ang tubig ginabutong sa manubo nga mga bahin ukon ginadala sa ibabaw sang mga bukid kag mahimo magkatuhay sing 50 pie (15 cm) ukon kapin pa. “Ang pinakaulihi nga pagsuma,” siling sang U.S.News & World Report, “tuman kasibu nga ang mga kinatuhayan sa kadaygan sang tubig nga subong kadiutay sa 10 sentimetros [4 pulgada] sarang maasoy sa espesipiko nga mga bahin sa letso sang dagat.” Bisan ang daku pa nga detalye ginapaabot nga ihatag sang palaabuton nga mga satelayt. “Pasad sa topograpiya sang letso sang dagat, ang mga geo­phy­si­cist makatuon kon paano ang ginatawag nga tec­ton­ic ­plates sa kugan sang duta nagasantikay agod magpatubas sing mga linog kag sing iban nga kahuol sa idalom sang duta,” siling sang artikulo.

Wala Gihapon sing Nabilin

Ginatawag ang pinakadaku nga sapat nga naglupad, ang higante nga pter­o­dac­tyl madugay na nga nadula. Ang nabilin nga mga tul-an ukon marka sang isa sini nga nakit-an sa Tex­as sang 1972 nagpakita nga ini may pakpak nga nagalapad sing 36 pie (11 metros), ginabanta nga nagabug-at sing 150 libras (68 kilos), kag mahimo nga nagataas sing 12 pie (3.7 metros). Ang plano nga maghimo sing bug-os nga kadakuon sini wala madayon pabor sa katunga sang kadakuon nga modelo nga ang kalaparon sang pakpak 18 pie (5.5 metros). Paagi sa kompyuter nga nagakontrol sang pagkapakapa sang mga pakpak sini, ang $700,000 nga modelo aktuwal nga naglupad sa sulod sang malip-ot nga tion sang maaga nga bahin sang tuig, bilang reaksion sa hangin nga yara sa kaugalingon. Ang madinalag-on nga mga paglupad ginkuhaan sing sintas sang Smith­sonian In­sti­tu­tion para sa isa ka pelikula tuhoy sa kinaugali kag mekanikal nga paglupad. Apang ang modelo dapat nga itulod paibabaw, bangod ang hublag sang mga tiil indi maduplikar, kag bangod sang kabug-aton sini, indi ini makapaibabaw. May yara mga kapaslawan kag mga kadalag-an, apang sa katapusan nga pagpaguwa sini, sa isa ka pagpasundayag sa publiko malapit sa Wash­ing­ton, D.C., madali ini nga nagsubsob sa duta kag naguba ang ulo sini. “Karon nahibaloan na namon kon ngaa wala na sing nabilin sa pter­o­saurs,” siling sang naghimo sa sini nga si Paul Mac­Cready.

“Ang Pinakamabug-at sa Kalibutan”

“Si Alb­ert Per­nitsch, isa ka banwahanon sang Aus­tria, nagapangangkon nga sia ang pinakamabug-at nga tawo sa kalibutan,” siling sang Japan Air Lines Newsletter. “Madamo magkaon kag mag-inum, suno sa report si Per­nitsch nag-inum isa ka bes sing 80 ka baso sang serbesa, kapin sa otso kuarto [7.6 L] sang alak kag nagkaon sing 14 ka manok.” Nagabug-at sia sing kapin sa 13 libras (5.9 kilos) sang matawo sia, 400 libras (180 kilos) sang nagaedad sia sing 15, kag karon ang 29 anyos nga lalaki amo ang nagapangibabaw sa kabug-aton nga 876 libras (397 kilos). Gindala sia sa Hapon sang eroplano “agod ipasundayag ang iya hawak sa isa ka palaguwaon sa Tokyo.” Anum ka pulungkoan sa primera-klase nga kabin sang 747 nga eroplano ang ginkuha kag ginbuslan ini sing pinasahi nga pulungkoan kag safe­ty belt, kag ang salog ginpabakod kag ginpadakuan ang banyo. Ginpasakay sia sa eroplano sa may kusyon nga manugdala sing kargo.