Pagbantay sa Kalibutan

AIDS kag Gatas sang Suso

Ginakilala nga ang virus sang AIDS sarang mapaliton sa lapsag paagi sa gatas sang suso sang iloy. Ining ihibalo nagapabalaka sa isa ka grupo sang mga iloy nga wala sing AIDS. Ngaa? Bangod madamo nga ospital ang may banko sang gatas nga nagabaton sing donasyon nga gatas sang suso. Nian ining gatas ginasuplay sa mga iloy nga wala sing sampat nga suplay sang ila kaugalingon nga gatas ukon bangod sang isa ka rason indi makapasuso sa ila bata. Dugang pa, inang ginadonar nga gatas masami nga ginagamit sa mga opsital sa pagpasuso sa kulang sing pamulanon nga mga bata. Apang, sanglit daw wala sing pagtesting nga ginahimo sa pagpat-od kon bala ang ginadonar nga gatas sang suso may virus sang AIDS, ang mga iloy mahimo nga sing dihungod magapadayag sang ila lapsag sa virus sang AIDS kon ang gatas nga matigayon naghalin sa may AIDS nga donor.

Sarang Madunot nga Plastik

Ang mga plastik nagadagta sa aton kadagatan, kagulangan, kag mga siudad. Apang, ang mga kimiko nga sanday Felix H. Otey kag Rich­ard F. West­hoff nagmadinalag-on kasan-o lang sa pagpatubas sing plastik nga sarang madunot. Nagtrabaho sa laboratoryo sang De­part­ment of Ag­ri­cul­ture sang E.U. sa ­Peoria, Il­li­nois, gintingob sining mga sientipiko ang mga molekula sang corn­starch sa mga molekula sang plastik agod makahimo sing mabakod nga plastik. Nagasiling sila nga ang tayubong sa plastik madunot sa basabasa kag mainit-init nga duta, kag subong resulta, ang diutay nga mga bahin sang plastik nga mabilin makaon sa ulihi sang bakterya sa duta.

Tanel Para sa mga Paka

Ginmarkahan sang mga pagsinadya ang pagbukas sang pinakabag-o nga tanel sa Britanya. Samtang ginakobrehan sang mga litratista kag mga reporter ang okasyon, ang pila ka mga pulong sang Englis nga awtor nga si Kip­ling ginbasa, kag ang laso nga nagalambay sa alagyan gin-utod ni Lord Skel­mers­dale, ang Under Sec­re­tary of the En­vi­ron­ment sang Pangulohan. Dapat sia magluhod, bangod ang kasangkaron sang baba sang tanel kinse sentimetros lamang. Gintukod ini agod nga ang mga paka makatabok sa dalan sang Henley. Kada tuig, sa tion sang pagpaliwat, mga 18 metriko tonilada sa ila ang ginapatay sang Britaniko nga mga tsuper samtang ang mga paka nagatabok sa dalan agod magkadto sa sapasapa nga ila ginapaliwatan. Madinalag-on gid ang tanel sa bagay nga ang iban nangayo sing impormasyon para sa ila amo man sini nga problema sang pagtabok sang sapat sa dalan.

Nakapatay nga Robot

Hinali nga ginpaandar sang isa ka robot ang ­lathe kag napatay ang isa ka trabahador sa pabrika sa Japan. Ang kabangdanan? Amo ang elec­tro­mag­net­ic wave nga naghalin sa elektrik nga agsik sang kreyn. Ining hitabo sang 1982 ginbuyagyag sa isa ka pagtuon kasan-o lang sang Japa­nese ­Posts and Tel­e­com­mu­ni­ca­tions Min­is­try nga konseho tuhoy sa “elec­tron­ic smog.” Ang tuburan sang “elec­tron­ic smog,” ukon indi kinahanglanon nga elec­tro­mag­net­ic wave, yara bisan diin: personal nga mga kompyuter, TV game ma­chines, kag ­booster para sa antena sang TV, sa pagsambit sing pila lamang. Apang, ang indi kinahanglanon nga elec­tro­mag­net­ic waves ginasiling nga nagatuga sang pagbisyo sang makina paagi sa pagpasilabot sa in­te­grated cir­cuits sa mga sistema sang pagkontrol sang mataas nga teknolohiya. Napulo ka tawo ang napatay sang mga robot sa Japan sang nagligad nga walo ka tuig. Ginasuspetsahan nga sa anom sina nga mga kaso nadalahig ang elec­tro­mag­net­ic waves.

Tinapay, Alak, Ukon . . .

Sini nga tuig, ang pila ka taga-Sidlangan nga Alemanya nga nagtambong sa Eu­cha­rist (Komunyon) sa ­Easter nakibot. Masunod sa tradisyonal nga tinapay kag alak nga ginaaman sa sining okasyon, ang iban sang Lu­theran kag Uni­ted ­Church nagatanyag man karon sing tal-us nga ilimnon: duga sang ubas. Ngaa duga? “Para sa mga alkoholiko kag sa iban pa nga indi maluyag mag-inom sing alkohol,” komento sang Ec­u­men­i­cal ­Press Serv­ice nga may base sa Geneva.

Naghambal ang Isa ka Sientipiko

“Makatigayon ako sing kapin nga kaayawan sa hunahuna sa pagbaton nga may yara Dios sang sa pagbaton lamang nga ini (kita) natabuan nga nagluntad,” siling ni Dr. Louw Al­berts, suno sa Cape Times, isa ka pamantalaan sang Bagatnan nga Aprika. Si Al­berts, isa ka pisiko nga nagtukib sing higante nga mag­ne­to­stric­tion (mga pagbalhin sa mga dimension bangod sang magnetismo) sa malaka nga mga metal sa duta, nagpabutyag man sang iya pagtamod tuhoy sa Biblia. “Ang Biblia amo ang nasulat nga pulong sang Dios, ang siensya amo ang pagbasa sa tinuga nga binuhatan. Ang duha may pareho nga awtor—ang Dios.”

Bulong sa mga Bukolbukol?

Tubtob sa 80 porsiento sang mga babayi karon ang ginatubuan sing mga bukolbukol sa suso, report sang Dimensions, isa ka magasin sa Can­a­da. Ginapadamol sini nga balatian ang mga kilid sang ginaagyan sang gatas kag nagaporma sing masakit nga cyst ukon bukol. Apang, kutob sang 1971 si Dr. Wil­liam ­Ghent sang ­Queens University sa On­tario, upod kay Dr. Ber­nard Eskin sang Phil­a­del­phia, Penn­syl­va­nia, nagaeksperimento sa elemento nga io­dine sa pagbulong sa balatian, nga may daku nga kadalag-an. Ang ila resulta nagpakita nga sa 315 ka babayi nga may bukolbukol nga ginbulong, 75 porsiento ang nagbalik sa normal kag 2 porsiento lamang sang kabug-osan ang wala mag-uswag. Apang, may pila ka diutay lamang nga lamita nga epekto sa tunga sang diutay nga porsiento sang mga babayi nga ginbulong. Ang maayong balita, suno kay Dr. ­Ghent, amo nga madamo nga babayi ang indi magkinahanglan sining terapiya kon ilakip nila ang kapin nga io­dine sa ila regular nga pagkaon. Ang nagasakdag sini amo ang kamatuoran nga ang Siudad sang Nueva York nagareport sing doble nga kadamuon sang mga babayi nga may bukolbukol sa suso kon ipaanggid sa Tokyo, nga sa diin ang mga babayi nagakaon sing kapin nga kalan-on nga bugana sa ­iodine.

Eroplano Nakabunggo sa Isda

Wala madugay sa tapos ini maglupad gikan sa ­Juneau Air­port sang Alaska, ang Boe­ing 737 jet­liner nga may 40 ka pasahero nakabunggo sa salmon sa hangin. Suno sa mga piloto sang eroplano, ang isda gindala sa kahawaan sang isa ka bald eagle. Sang makibot sa eroplano, ginhulog sang agila ang isda, nga nagtupa sa bintana sa ibabaw sang cock­pit. Ang eroplano ginpaatrasar sing isa ka oras sa masunod nga gindulugan sini agod usisaon kon may halit ini. “Nakabunggo na kami sing moose (sa mga run­ways); nakabunggo na kami sing usa, kag nakabunggo na kami sing nanuhaytuhay kag madamo nga butang,” siling ni Jer­ry Kvas­nikoff, manedyer sang pag-alagad sa mga kustomer sang Alaska Air­lines, “apang wala pa gid kami makabunggo sing isda.”

Enerhiya Gikan sa mga Balod sang Oseano

Mahimo ayhan nga ang mga balod sang oseano mangin isa ka importante nga tuburan sang enerhiya sa palaabuton? Nagapati sa sini ang Min­is­ter for Min­er­als and Ener­gy sang Aus­tralia nga si G. ­Parker, kag ginhatagan niya sing awtorisasyon ang Wave Pow­er In­ter­na­tion­al, isa ka bag-o nga kompanya, sa pagtukod sing estasyon sang koryente sa Espe­rance sa West­ern Aus­tralia, agod magpatubas sing koryente paagi sa mga balod. Ang daku nga gen­er­ator mangin mataas sa nibel sang dagat sing mga 7 metros kag mga 20 metros sa diametro. Ang pagpanghikot sang gen­er­ator, subong ginpaathag sa pamantalaan nga The West Australian, nagakinahanglan sing dalagku nga mga balod sang oseano sa bug-os nga tuig. Ang isa ka instrumento nga nagalutaw sa sulod sang kongkreto nga tinukod nga magagamit sang puersa sang hangin sa pagkontrol sa nibel sang tubig sang dagat bayawon agod magtuga sing puersa sa pagbomba. Paagi sa sini ang tubig ginadala sa ibabaw sang torre kag nagapatubas sing koryente kon mahulog ini. Ginabanta nga mga 20 porsiento sang koryente nga kinahanglanon sang Espe­rance kag sang palibot nga distrito ang mahatag sining hilway sa polusyon nga metodo sang pagpatubas sing koryente.

“Papel nga Kalan-on”

“Ang amon tulumuron anay amo ang makapatubas sing masustansya gid, mahapos dalhon, mahapos kaunon nga kalan-on,” siling ni Eiji Miyazaki, isa ka Hapones nga industriyalista, sang ginpakilala niya ang iya makaon nga kard nga iya ginhingalanan sing Pranses nga ngalan. Suno sa Pranses nga semanal nga L’Express, ining espesyalista sa kalan-on nagmadinalag-on sa pagdasok sa katorse gramos nga bareta, subong kadaku sa cred­it card, sing pareho nga kadamuon sang cal­o­ries sa kompleto nga kalan-on. Ining tukib makapainteres gid sa mga tawo subong sang mga nagataklad sa bukid nga luyag sa “pagdala sing pinakamadamo nga cal­o­ries sa pinakadiutay nga lugar” ukon sa mga tsuper sang mga de-karga nga luyag sa pagkinot sing tion nga kinahanglanon sa pagkaon sa mga kalan-an sa higad sang dalan. Wala ginapaabot sang L’Express nga magdahog ini sa Pransya. Ang rason? Bisan pa may 14 ini ka sabor, nasapwan sang Pranses nga magasin nga ang sabor sini daw pareho gid sa Pranses nga ngalan nga ginhatag sa produkto—“Papier”!