Ang Milagro sang Pamulong—Kon Paano Naton Ginatigayon Ini

NAEKSPERIENSIAHAN mo na bala nga naubusan ka sing tinaga? Malaka lamang ina nga mga tinion, kay masami nga nalipay kita sa pagpaalinton sang aton mga panghunahuna kag mga balatyagon. Ang pamulong nagatugot sa aton sa paghimo sina. Ang isa ka awtoridad nagsiling: “Imposible ang paghunahuna kon wala sing pamulong.”

Matuod, sa kalibutan sang mga sapat, ang mga sapat nagabayluhanay sing impormasyon nga wala sing mga pulong: ang mga pispis nagaamba, ang mga leon nagangurob, ang mga dol­phin nagapanihol, ang mga buyog nagasaot. Ang iban nga mga sapat nagagamit sing mga postura kag mga hulag, tandog kag tunog—kag panimaho pa gani—subong mga paagi sa pagpaalinton. ‘Indi magpalapit!’ ‘Magbantay!’ ‘Kari kag buylugi ako!’ Amo ini ang mga mensahe sang mga sapat nga maathag nga ginapaalinton!

Apang, limitado ang pagpaalintunay sang mga sapat. Sa pihak nga bahin, ang pamulong nagatugot sa mga tawo sa paghambalanay nahanungod sa bisan ano nga ila makita ukon mahanduraw. Sa amo ang propesor sa edukasyon nga si Den­nis ­Child nagtuaw: “Ang pamulong amo ang pinakamaayo nga butang sang tawo.” Apang paano naton ginatigayon ining dalayawon nga butang? Kag paano makabulig ang mga ginikanan sa ila kabataan sa pagpauswag sini?

Ang Pamulong kag ang Utok

Sa sulod sang mga siglo ginapaligban sang mga eskolar kon paano kita nagatuon sa paghambal. Sing talalupangdon, ang kabataan nga daw indi pa makalakat kag makapakaon sang ila kaugalingon nagatuon na sa paghambal bisan pa indi nila nahibaluan ang mga regulasyon sang gramatika kag wala sila ginatudluan! Ang linguista nga si Ron­ald A. Lang­acker nagsulat: “Maton-an [sang bata] . . . ang sistema sang pamulong. Ginahimo niya ini pasad sa indi talangkod kag indi kompleto nga pamatuod, kag sa edad nga wala pa sia sing ikasarang sa paghunahuna sing makatarunganon kag sa pag-analisar.”

Sa amo ang kalabanan nga sientipiko nagapati nga ang ikasarang sa pagtuon sing pamulong—indi sing ispisipiko nga pamulong—duna, isa ka ikasarang nga nagaathag sa tion sang una nga mga tinuig sang bata.

Apang, sa primero, ang utok sang bata indi pa hamtong sa paghambal. Ini, sa pagkamatuod, wala nagapugong sa bata gikan sa pagtinguha. Ang iban nga mga mananalawsaw nagapati nga ang pagpurutikol sang diutay nga bata isa ka bahin sang pagtuon sa paghambal, isa ka pag-ensayo para sa iya pagmitlang sing mga tinaga sa ulihi. Samtang nagapanikasog ang bata sa paghambal, ang iya utok madasig man nga nagahanda sa paghambal. Bisan pa ang lawas sang bata mahinay nga nagatubo sa sulod sang mga tinuig nga indi pa sia tin-edyer, malab-ot sang iya utok ang 90 porsiento sang adulto nga kabug-aton sini sa edad nga lima ka tuig. (Malab-ot sini ang bug-os adulto nga kabug-aton sa edad nga 12 anyos.) Nagakahulugan ina nga ang una nga lima ka tuig sang kabuhi amo ang importante nga tion sa pagtuon, labi na ang una nga duha ka tuig.

Sa sulod sina nga tion, binilyon sang mga selula sang nerbios sa cortex sang utok ang nagatubo kag nagasanga, nagaporma sing masibod nga koneksion sa isa kag isa. Sa ulot sang 15 kag 24 ka bulan nga edad, hinali nga nagatubo ang mga selula sang utok. Handa na karon ang utok sa pagtuon sing pamulong. Sa amo, importante nga ang bata ipadayag sa hambal sa tion sining una nga mga tinuig.

Sing makawiwili, ang Biblia nagahambal tuhoy sa isa ka pamatan-on nga si Timoteo nga gintudluan sing Biblia “kutob sa pagkalapsag.”—2 Timoteo 3:15.

Pagbulig sa Kabataan sa Pagpauswag sang Ila mga Kalantip sa Paghambal

Importante ang papel sang mga iloy sa pagpauswag sang paghambal sang bata. Ang isa ka sensitibo nga iloy makakilala sa mga sinyales sang iya bata kag pirme nga magapakighambal sa iya bata, bisan indi pa sia makahangop sang iya ginahambal. Walay sapayan, ang sadsaran para sa paghambal ginapasad. Sa dili madugay ang bata magapakita sing reaksion sa mga ginahambal sang iloy paagi sa iya kaugalingon nga mga pulong. Ang mananalawsaw nga si M. I. Lisina nagsiling: “Maathag nga ang paghambal sang kabataan isa ka paagi sang pagpakita sing reaksion sa mga tawo sa palibot nila.” Gani ang mga amay, mga utod, mga lolo kag lola, kag ang mga abyan makaambit man sa pag-uswag sang paghambal sang bata paagi sa paghambalanay, pag-asoy sing mga sugilanon, kag pagbasa.

Ang Sueco nga sikologo nga si C. I. Sand­ström dugang pa nga nagsiling nga ang kabataan nga maayo maghambal “may daku nga pagpakig-angot sa mga adulto. Ang mga pamilya masami nga nagadungan sa pagpamahaw, kag ang kabataan ginatugutan sa pagpakigbahin sa paghambalanay.” Sa kabaliskaran, ang kabataan nga mapigaw sa paghambal “masami nga nagapamahaw sing isahanon” kag “wala nagapakigbahin sa paghambalanay kon panihapon.” Sa amo ang pagdungan sang pamilya sa tion sang pagkaon nagabulig sa pag-uswag sang paghambal.

Ang pagpaupod sa imo bata sa mga pagliwaliwa nagahatag man sa imo sing maayong mga kahigayunan sa pagpauswag sang iya paghambal paagi sa pagpaathag sa iya sang mga butang sa simple nga mga tinaga. Upod sa iya, tan-awa ninyo ang sulod sang bulak, ang ulod nga nagakaon sang dahon, ukon ang damang nga nagahimo sang iya lawa. Gamita ang pagkapalapamangkot sang imo bata sa pagpasangkad sang iya pamulong. Hambala sia nahanungod sa mga sapat nga makita ninyo sa zoo, sa mga pakinhason kag mga bato sa dalan nga inyo ginalaktan, kag sa nanuhaytuhay nga kalan-on nga inyo ginakaon. Matuod, ini tanan nagakinahanglan sing tion kag pagpailob, apang mapuslanon gid ang mga resulta!

Nakasapo ang mga ginikanan sing isa pa ka mapuslanon gid nga bulig sa pagtudlo sa kabataan sa paghambal samtang bata pa. Paagi ini sa pagpapamati sa ila sing regular sa rekording sang My Book of Bible Stories.a

Ang bag-ong mga tinaga, bag-ong mga prase kag mga ekspresyon, bag-o nga mga kadalumon sang paghangop indi lamang magaduag sa paghambal sang imo bata kundi magapadugang sang iya kaalam. Kag kon ipakita mo kon paano ang mga kalatingalahan sang kinaugali naangot sa ila Magbubuhat ukon hambalan ninyo ang mga katuyuan sang Dios, ang gugma kag apresasyon sang bata para sa Manunuga nagadaku man.—Deuteronomio 6:6-9.

Sing makalilipay, ang posibilidad sa pagpadamo kag sa pagpauswag sang kalidad sang paghambal wala nalimitehan sa aton pagkabata. Sa kada adlaw, mahimpit naton sing dugang pa ang aton ikasarang sa pagkomunikar paagi sa pagtuon sing bag-ong mga tinaga kag paggamit sing maayong gramatika. Sa sining paagi, nagapakigbahin kita sa nagapadayon nga milagro sang pamulong, kag malaka lamang nga maubusan kita sing mga tinaga.

[Footnotes]