Glaucoma—Malalangon nga Kawatan sing Panulok

Sia isa ka maalam, aktibo nga babayi nga sisentahon na. Malipayon sia nga nagpangabudlay sa iya kusina sa kapin sa 20 ka tuig kag nahibaluan niya ang tagsa ka hilit sini sing maayo gid.

Apang sini nga adlaw, samtang nagapangabudlay sia sa counter, nagliso sia kag nakabunggo ang iya ulo sa isa ka bukas nga puerta sang kabinet. Nagkumodkumod sia nahanungod sa mga katalagman sang pakamalipaton. Pila ka minuto sang ulihi nasandaran niya ang isa ka paris sang sapatos nga nabilin malapit sa likod sang puerta.

Indi ini pagkamalipaton ukon hinali na kakulang sing koordinasyon. Isa ini ka malalangon na kawatan—glaucoma—nga amat-amat nga nagakawat sang panulok sining babayi! Kon indi mabulong, kawaton sini ang tanan. Apang ang glaucoma sarang mapunggan kag matapna pa gani. Paano?

Ang Imo Talalupangdon nga mga Mata

Sa umpisa, dapat mo mahangpan ang desinyo sang imo mga mata. Ang imo mata isa ka bola sang lanuton nga tisyu nga puno sang matin-aw nga pluido. Ang puti nga bahin sining bola amo ang sclera. Paagi sa matin-aw nga bahin, ang cornea, makita mo ang delikado tan-awon nga tisyu nga nagahatag sa imo mga mata sing duag—ang iris. Ang kapawa nagasulod sa imo mata paagi sa kalimutaw, inang maitom nga buho sa sentro sang iris.

Sa likod lamang sang imo kalimutaw amo ang matin-aw nga mga lente. Ang diutay nga mga maskulo nagabaylo sang korte sini agod isentro ang imo makita sa telon sang sensitibo sa kapawa nga mga selula sa likod sang imo mata—ang retina. Agod magpanghikot, dapat matin-aw ang imo mga mata sa sulod kag nagahitad agod maamligan ang pagkabilog sini.

Ang imo mga mata indi basiyo. Gin-amanan sila sang Manunuga sing matin-aw nga mga sustansya nga pirme nga nagailis. Ang daku nga bahin sang mata—ang nasulod nga bahin sa likod sang mga lente—puno sing vitreous (glassy) humor, isa ka matin-aw, daw sansaw nga pluido. Ang naatubang nga bahin sang imo mata, sa ulot sang vitreous humor kag sang cornea, nagaunod sing aqueous humor—isa ka tubigon nga pluido, subong ginapahangop sang iya ngalan. Ginatunga sang imo iris ining tubigon nga bahin sang imo mata sa duha ka bahin: ang naatubang, ukon anterior, nga kamara kag ang nasulod, ukon posterior, nga kamara.

Sa likod sang iris, ang ciliary body tayuyon nga nagapatubas sining tubigon nga pluido. Ang pluido nagapabilin sa idalom sang diutay nga presyon, nga tuhay sa normal nga mga pagbalhin sa imo lawas. Ang pluido amat-amat nga nagailig paagi sa imo kalimutaw pasulod sa naatubang nga kamara, dayon padulong sa punta sang imo iris. Gikan diri nagailig ini paagi sa sistema sang mga tisyu padulong sa kanal.

Apang ano kon ang pila ka kahimtangan magsupon sa kalimutaw, sa sistema sang mga tisyu, ukon sa kanal? Kon magsobra ang nagapasulod nga pluido sa nagapaguwa nga pluido, ang presyon nagadugang. Ang aqueous humor nagaduot sa vitreous humor. Nian, ang vitreous humor nagaduot nga may nagadugang nga puersa sa mga ugat sang dugo kag sa nagabaton sing laragway nga mga selula sang retina.

Ang mga nahot sang nerbios gikan sa sining mga selula nagakadto sa likod sang mata agod magporma sing korte-tasa nga optic nerve, nga masami ginatawag nga optic disk. Sanglit wala sing mga selula para sa panulok sa sining disk, may yara ka dira diutay nga bahin nga bulag. Samtang nagadugang ang presyon, ang dugo nga nagailig nagadiutay. Ining mahining, rosas nga optic disk nagalapsi kag indi regular. Ang sentro sini sa daw tasa nga korte nagadalom kag nagasangkad. Bangod wala sing dugo, ang mga selula para sa panulok indi na sensitibo kag nagakapatay. Ang bulag nga bahin nagadaku, kag ang latagon sang panulok nagadiutay. Sa sulod sang mga tinuig ining indi mabaliskad nga halit amat-amat nga nagalala.

Naglapta Na—Kag Indi Matalupangdan

Ang chronic open-angle glaucoma, nga ginatuga sang nagakapierdi nga alagyan sang pluido, amo ang kabangdanan sang 70 pa 95 porsiento sang tanan nga glaucoma. Ang mga biktima makakita gihapon kag makabasa sing maayo bangod ang mga selula sa mga sentro sang ila mga mata amo ang katapusan nga ginaatake. Masami nga wala gid sing mga sintoma sa maaga nga mga hugna.

Samtang malalangon nga nagagrabe ang chronic glaucoma, ang iban nga tawo mahimo nga magareklamo nahanungod sa kapoy ukon nagaluhaluha nga mga mata ukon magabtyag nga kinahanglan nila ang bag-o nga antipara. Sa ulihi, makatalupangod sila sing halo sa palibot sang ila mga mata. Apang para sa madamo, wala sing paandam tubtob ang pagkadula sang peripheral nga panulok nagatuga sing indi mapaathag nga “pagkabalik-awot.” Sa ulihi, bisan ang sentral nga panulok matalupangdan nga nagaburon. Sa sina nga tion, nakawat na sang glaucoma ang daku nga bahin sang panulok sang biktima.

Ang acute, ukon closed-angle, glaucoma, amo ang kabangdanan sang mga 10 porsiento sang mga kaso nga ginreport sa Estados Unidos. Balatian ini labi na sang mga tigulang bangod ang aton mga lente nagadaku samtang nagatigulang kita, labi na kon may katarata kita. Sa mga mata nga may manabaw nga kamara sa atubangan kag makitid nga anggulo sa ulot sang cornea kag sang iris, ang nagdaku nga mga lente amat-amat nga nagaidog kag ginabalabagan ang pag-ilig sang aqueous humor paagi sa kalimutaw. Ang presyon nagabug-at sa likod sang iris. Nagabutlog ini, kag ginasirhan ang sistema sang alagyan nga yara sa isa ka punto sang anggulo kag sang kanal.

Ang closed-angle glaucoma masami nga wala nagabalikbalik apang grabe. Sa baylo sang inanay nga pagdugang sang presyon, may hinali nga pagbug-at sang kasakit, kon kaisa ginaupdan sang buron nga panulok, kasukahon, kag pagsuka. Isa gid ini ka medikal nga emerhensya! Kon ang presyon indi makuha sa sulod sang 48 pa 72 ka oras, mahimo nga mahalitan sing permanente ang sistema sang kanalkanal, kag magadul-ong ini sa indi na mabulong nga halit sa optic nerve.

Sa iban nga mga sahi sang glaucoma, ang sistema sang kanalkanal mahimo nga ginasupunan sang pagbanog, balatian, ukon halog nga mga pigment gikan sa iris. Ang halit, subong sang maigo ang mata, mahimo tunaan sang glaucoma. Ang iban nga kabataan nagakatawo nga may glaucoma kag dapat bulngon samtang gamay pa. Bangod indi sila makakita ukon makabasa sing subong kaayo sa iban, mahimo nga masal-an sila nga may diperensya sa pagtuon.

Labing Importante—Maaga nga Pagkatukib

Ang maayong balita nahanungod sa glaucoma amo nga sa masami sarang ini mabulong kon matukiban sila sing maaga. Ang regular nga pagpaeksamin sa mata, labi na kon lampas na sa 40, importante.

Sa isa ka metodo sang pag-eksamin sa mga presyon sa mata, ginapabinhod sang doktor ang imo mga mata paagi sa pangpatulo, dayon hinayhinay nga ginaduon ang isa ka instrumento na ginatawag tonometer batok sa imo cornea. Ginatakus sang tonometer ang presyon sa sulod sang imo mata paagi sa pag-aplikar sing hinayhinay nga puersa sa cornea. Amo ini ang kinaandan nga pag-eksamin para sa glaucoma. Apang masami nga indi pa ini bastante agod mapat-od nga wala sing glaucoma.

“Pagdumdom ko may puling ako,” siling sang isa singkwentahon nga babayi. “Ginagabot ko ang iban sang akon amimilok bangod pagdumdom ko ginatandog sini ang akon mata. Nian nagsakit ang panit sang akon ulo, kag nagsakit man ang akon mga mata.” Gin-eksamin sia sang doktor sang pamilya, sang isa ka optalmologo nga nag-usisa sang presyon sa iya mata, kag sang neurologo. Ginpabangod nila ang mga sintoma sa kahimtangan sang nerbios.

Sia kag ang iya bana nagkuha pa sing ikaduha nga opinyon gikan sa lain nga optalmologo, nga nag-eksamin sa iya sa madamo nga paagi. Ang isa ka mabudlay nga eksamin—pag-inom sing isa ka litro nga tubig—nagpataas sa presyon sang iya mata kag nagpatubas sang iya mga sintoma. Natukiban nga sia may chronic close-angle glaucoma. Ang iya panulok naamligan.

Ngaa wala matukibi sang nahauna nga optalmologo ang glaucoma? Nahauna, ang presyon sang mata nagabalhinbalhin sa bug-os nga adlaw kag bulan. Isa pa, mahimo nga ang iban nga tawo nagaantos sang mga epekto sang glaucoma bisan sa normal nga mga presyon. Mapamatud-an lamang nga wala sing glaucoma paagi sa paagisod nga pag-eksamin.

“Tatlo ka butang ang ginakabalak-an sing daku sa pagtukib sa glaucoma,” siling sang isa ka manugbusbos sa mata. “Amo sila ang presyon sang mata, ang dagway sang optic nerve, kag ang latagon sang panulok. Kon abnormal ining tatlo, makasugod kita sa pagpamangkot, ‘Ano nga sahi sang glaucoma ini?’”

Kon matukiban ang glaucoma, mahimo nga usisaon sang doktor sa mata ang kilid sang imo iris kag takson ang kadalumon sang imo mga kamara sa atubangan. Mahimo pamangkuton niya ang kahimtangan sang imo panglawas, nga nagaapektar sing daku sa imo mga mata. Ang mataas nga presyon sang dugo isa ka halimbawa. “Ang bisa sin-o nga may maragtas sang glaucoma sa ila pamilya dapat magpatan-aw sang ila mga mata antes magpabulong sa pagpanubo sang presyon sang ila dugo,” siling sang isa ka doktor. Ang rason: Ang mataas nga presyon sang dugo nagapabaskog sa presyon sang mata. Ang pagpabug-at sa mata nagatublag sa biktima, kag ang presyon sang dugo kag ang presyon sang mata nagapalumbaanay sa dalayon nga siklo.

“Ang isa ka babayi nga kilala ko ginpasulod sa ospital bangod sang mataas nga presyon sang dugo,” padayon sang doktor. “Ang iya mga mata nagasakit, gani ginpatawag ang optalmologo. Ginbulong niya sa gilayon ang iya glaucoma paagi sa pagbusbos nga nagagamit sing laser. Ang presyon sang iya mata hinali nga nagnubo—kag amo man ang presyon sang iya dugo.” Kon ginpanubo una sang mga doktor ang presyon sang iya dugo, mahimo nga nabulag sia. Ang mataas nga presyon sang pluido sa iya mga mata mahimo nga nag-upang sa dugo sa paglab-ot sa iya optic nerve.

Mga Pag-uswag sa Pagbulong

Ang tanan nga pagbulong sa glaucoma ginatuyo nga buhinan ang presyon sa sulod sang mata agod indi mahalitan ang optic nerve. Daku nga mga pag-uswag sa sina nga pagbulong ang nahimo sining karon lang nga mga tinuig. Para sa open-angle glaucoma, ang bulong amo sa masami ang paggamit adlaw-adlaw sing pangpatulo sa mata. Ang ginatomar nga mga bulong mahimo man iresita agod buhinan ang pagpatubas sing aqueous fluid ukon dugangan ang pagguwa sini. Kon kaisa kinahanglan ang operasyon. Ang isa ka sahi sang bulong nga nagagamit sing laser, isa ka pahito nga indi kinahanglan nga magtener ka sa ospital, madasig nga nagapauswag sa pag-ilig sang pluido, nagapanubo sa presyon sing tubtob sa 25 porsiento sa kalabanan nga kaso.

Para sa closed-angle glaucoma, ang bulong nagahatag sing temporaryo nga alibyo. Ang presyon masami nga mabuhinan sing permanente paagi sa iridotomies—mga buho sa iris. Sa karon, sarang ini mahimo sa sulod lamang sang pila ka minutos. Ginapabinhod sang manugbusbos sa mata ang tagsa ka mata paagi sa pangpatulo, dayon nagahimo sing gamay apang kitaon nga mga buho sa iris paagi sa laser. Sa masami makita sang manugbusbos ang pluido nga nagailig sing madasig sa una nga buho nga iya ginhimo.

Ang pinasahi nga mga teknik sa pagbusbos gintukib agod bulngon ang mas malaka nga mga porma sang glaucoma. Sa neovascular glaucoma, ang sobra nga ugat sang dugo nagabalabag sa sistema sang alagyan sang pluido. Mahimo nga pierdihon sang manugbusbos sa mata paagi sa laser ang isa ka bahin sang nagapatubas sing pluido nga tisyu ukon mahimo nga magtanom sia sing diutay nga mga tubo nga nagatugot sa pluido nga maglikaw sa sistema sang alagyan sang pluido. Makagamit man sia sing ultrasound, cryosurgery (pag-ilado), ukon mga metodo nga nagagamit sing laser sa pagtublag sa punta sang retina. Ang dugo nga nagailig sa sina nga bahin magadugang, agod nga ang nagabalabag nga mga ugat sang dugo magkulo. Diutay lamang nga porsiento sang mga kaso sang glaucoma ang nagapabiling nga indi mabulong.

Paano Mo Maamligan ang Imo Panulok

Kinahanglan ang paghalong sa paglikaw sa sini. Ipaeksamin ang imo mga mata kada ikaduha ka tuig. Kon lampas ka na sa 40 kag may posible nga katalagman sa inyo pamilya, nga nagalakip sa diabetes, katarata, pagbanog sang mata, sobra nga pagkalapit sang panulok, coronary artery nga balatian, ukon maragtas sang glaucoma sa pamilya, magpaeksamin sa dimagkubos kis-a sa kada tuig.

Indi pagpasipakpaki ang mga sintoma. Magpatan-aw sa doktor sa mata sa gilayon.

Tinguhai ang ikaduha nga opinyon kon nagaduhaduha ka. Pamangkuta ang mga abyan nahanungod sa mga doktor sa mata nga kilala nila kag kon bala ining mga doktor may nanuhaytuhay nga bag-o nga kasangkapan. Maid-id bala ang ila pag-eksamin?

Naeksamin ka na bala kag napamatud-an nga may glaucoma? Sunda sing maayo ang mga rekomendasyon sang imo doktor. Ang isa ka balasahon sa medisina nagsiling nga ang indi pagsunod sang pasyente amo ang numero uno nga kabangdanan sang kapaslawan sa pagkontrol sa glaucoma.

Tumana gid ang kasugtanan. Ginaiskedyul sang kalabanan nga doktor ang pag-eksamin sa mga pasyente nga may glaucoma sing kada tatlo pa anom ka bulan bangod daku nga mga pagbalhin ang mahimo matabo sa ila mga mata sa sina nga tion. Subong man, ang kalabanan nga tawo nagapatubo sing pagbato sa ila pangpatulo sa mata nga bulong pagligad sang mga isa ka tuig kag masami nga nagakinahanglan sing bag-o nga resita.

Mangin matutom sa pagtomar sang imo bulong. Indi paggamita ini kon lampas na sa petsa. Pahibalua ang iban nga mga doktor nga nagabulong sa imo nahanungod sa imo bulong labi na kon may problema ka sa tagipusuon. Magdala sing kard nga nagasiling nga may glaucoma ka kag nagapakita sang ngalan sang imo doktor sa mata, sang ngalan sang imo bulong, kag sang dosis.

Dumduma: ang glaucoma halos malutos pirme—kon nahibaluan naton kon ano ang himuon sa sini kag maukod kita sa pag-amlig sa aton kaugalingon.

[Diagram sa pahina 15]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Vitreous humor

Aqueous humor

Pupil

Cornea

Iris

Lens

Ciliary body

Optic disk

Retina

Sclera

[Piktyur sa pahina 17]

Optometrista nga nagatesting para sa glaucoma