Pagbantay sa Kalibutan
Paandam sa Pagkabulag
“Kapin sa 200,000 ka taga-Canada ang may glaucoma kag katunga lamang sa ila ang nakahibalo sini,” siling sang pamantalaan nga The Prince George Citizen. Panguna nga ginatunaan sang pagkabulag, amat-amat nga ginapatay sang glaucoma ang mga selula sa nerbio sa likod sang mata. Ang resulta amo ang inanay nga pagkadula sing naguwa nga panulok, samtang ang nagapanguna nga panulok ginalikawan tubtob sa katapusan nga bahin sang balatian. Madamo sang naapektuhan ang wala magpabulong bangod wala sila sing nabatyagan nga kasakit kag sa gihapon makamaneho, makabasa, kag makahimo sing kalabanan nga hilikuton. Suno sa Glaucoma Research Society sang Canada, ang yara sa daku nga katalagman nagalakip sa mga tigulang, sa mga tawo nga may katapo na sang pamilya nga nagmasakit sang glaucoma, sa itom nga mga tawo nga lampas sa 40 anyos, kag sa mga tawo nga may mataas nga presyon sa mata. “Kon mapakadto naton sa ila doktor ang mga tawo nga yara sa daku nga katalagman, amo ina ang pinakaimportante nga tikang agod matapna ang pagkabulag nga tuga sang glaucoma,” siling ni Dr. Neeru Gupta, direktor sang yunit sa glaucoma sa St. Michael’s Hospital sa Toronto. “Ang tuyo amo nga ang temprano nga pagkahibalo kag pagbulong makaluwas sang panulok.”
Kagahod sa Siudad Kontra sa Manami nga Damgo
Kon adlaw, kapin sa 40 milyones ka Italyano—mga 72 porsiento sang populasyon—ang nadayag sa sobra nga kagahod, suno sa Italian Ministry of the Environment. Lakip sa posible malain nga mga epekto sang malawig nga pagkanadayag sa gahod amo ang nagadasig nga pagpitik sang tagipusuon, pagbag-obag-o sang presyon sang ugat kag ikasarang sa pagginhawa, gastritis, kag pagsuka, report sang Corriere della Sera. Sa dalagku nga mga siudad nagasamulak ang kagahod sa trapiko sa kinaandan nga pagtulog. Ang mga nibel sang gahod sa siudad kon gab-i nagasobra sa 70 ka decibel, nagadugang sang risgo nga magnubo ang mahamuok nga katulugon kag pagdamgo. Si Lucia Venturi, sientipiko nga direktor sang asosasyon para sa palibot sang Italya nga Legambiente, nagsiling: ‘Ginabulubanta nga ang kada isa sang 18 milyones ka tawo nga nagapuyo sa dalagku nga mga siudad nabuhinan sing 30 ka minuto nga tulog kada gab-i. Magalab-ot ini sa 22 ka gab-i nga walay tulog sa tagsa ka tawo kada tuig.’
Dayawon ang Kaalam Ukon ang Panikasog?
Madamo nga ginikanan ang nagapati nga ang pagdayaw sa kaalam sang kabataan maayo para sa ila. Apang, ginapakita sang bag-o nga pagpanalawsaw nga ina nga pagdayaw mahimo gid nga magadula sang ila motibasyon kag pagpanghikot sa palaabuton, report sang Columbia Magazine, sang Columbia University sa New York. Suno kay Propesor Carol Dweck, mas maayo nga dayawon ang kabataan sa ila maukod nga pagtrabaho, nga nagapauswag sang ila ikasarang sa pag-atubang sa mga hangkat sang kabuhi. “Ang mga kabataan nga ginadayaw bangod sang ila kaalam mas nabalaka kon daw ano sila kaalam tan-awon kag masami nga nagasakripisyo sing kahigayunan nga makatuon sing importante nga butang agod dugang nga makilala,” siling ni Dweck. Sa pihak nga bahin, ginsiling sang report nga yadtong gindayaw bangod sang ila panikasog kag pagbatas mahimo nga maghugod sa pagtuon kag paglandas sang kapaslawan. “Busa ini nga mga kabataan magasakripisyo sang kahigayunan nga mangin maalam agod makatuon,” siling ni Dweck. “Kag wala sila nagapangampo ukon nagabatyag sing kasubo kon malugaw-an sila.”
Nagalupad nga mga Manugsunog
Ang mga uwak amo ang ginasuspetsahan nga nagsugod sang duha ka sunog sa Kamaishi, Japan. Sa una nga hitabo, ang mga bombero nga nagpalong sang nasunog nga mga hilamon malapit sa lulubngan nakakita sang pamatuod nga nadalahig ang mga uwak. Ang Nihon Keizai Shimbun nagpaathag: “Ginatuka sang mga uwak ang mga keyk nga ginbutang sa lulubngan, kag sa gilayon pagkatapos sini, nagsugod ang sunog sa direksion nga ginpadulungan sini. Ang pila sang mga lipak sang incienso, nga ginbilin nga nagasiga, nadula man, kag ang mga kandila, nga mahimo nga ginhulog sang mga uwak, nakita sa duog sang sunog.” Mga isa ka tuig sang ulihi, report sang pamantalaan nga Daily Yomiuri, nagsugod ang sunog sa kilid sang bukid sa amo gihapon nga duog. Didto, nakita sang isa ka bombero ang nagalupad nga uwak nga nagataban sang nagadabdab nga karton sa iya tuktok kag ginhulog ini sa malapit nga suba. Nadiskobrehan sang mga bombero ang isa pa ka nasunog nga karton malapit sa lugar nga ginsugdan sang sunog. Sa diin ayhan ginkuha sang mga uwak sa sini nga kahigayunan ang ila sulo? Ang isa gali ka kaingod nga pumuluyo nagasunog sang basiyo nga mga karton sang kinihad nga patatas sa bagahan.