Pagbantay sa Kalibutan

TUMALAGSAHON NGA SAHI SANG VIRUS SANG AIDS

Ang ikaduha nga sahi sang virus sang AIDS nga masapwan sa nakatundan nga Aprika nakit-an sa pila ka sampol nga dugo sa Siudad sang Nueva York. Ang kinaandan nga pagtilaw para sa AIDS sa Estados Unidos napaslawan sa pagmutik sa mga antibody sang bag-o nga sahi, ang HIV-2. Bangod sini, indi makasigurado ang duha ka grupo sang mga tawo: ang mga tawo nga wala nagapakita sing tanda sini paagi sa kinaandan nga pagtilaw para sa AIDS kag ang mga tawo nga nagapalakat sa mga bangko sang dugo, kay indi nila mapat-od kon bala wala sing peligro ang ginadonar nga dugo. Ang mga eksperto nagapati man nga ang bag-o nga sahi mahimo magapabilin nga “mahipos” sa sulod sang lawas sa malawig nga tion antes matalupangdan ang mga sintoma kag mahimo nga mangin epidemya man subong sang nahauna nga virus sang AIDS, ang HIV-1. Suno sa The New York Times, ang HIV-1 “ginabanta nga nag-apektar sa isa ka milyon ukon kapin pa nga Amerikano, kay 97,193 ka kaso sang AIDS ang ginreport sang Mayo 31, [1989], nga sa sini 56,468 ang napatay.”

MGA KRIMEN PAAGI SA KOMPYUTER

Kapin pa nga propesyonal nga mga kriminal ang nagasandig karon sa mga kompyuter sa paghimo sing krimen kaangay sang paggasto sing kuwarta nga indi ila kag pangdaya sa credit card. Ang mga espesyalista sa seguridad nagareport nga sa Estados Unidos mga $555 milyones ang nagakadula kada tuig bangod sang krimen paagi sa kompyuter. Bisan ang mga empleyado nga nagapatuman sang kasuguan kag mga tinawo sang militar nalakip sa listahan sang mga kriminal. Suno sa Na­tion­al Cen­ter for Com­put­er ­Crime Data sa Los An­gel­es, ang ginareport nga mga krimen nanuhaytuhay halin sa plano sa pagkawat sing $15 milyones tubtob sa pagkawat sing $10. Apang, indi lamang kuwarta ang ginapuntariya sang krimen paagi sa kompyuter. Sa bulig sang mga kompyuter, ang iban madinalag-on nga nakakawat sing kasayuran kag serbisyo sang kompyuter kag gin-islan nila ang kasayuran sang kompyuter.

MGA BATA SA KALYE

Suno sa report, mga isa ka gatos ka milyon ka kabataan ang nagakabuhi sa mga kalye sa kalibutan. Nagapangabuhi sila subong mga manugbaligya sa kalye, mga kawatan, kag mga manugpakilimos. Suno kay Peter Tacon, ehekutibo nga direktor sang isa ka grupo nga gintukod sa pagbulig sa sining kabataan sa bug-os nga kalibutan, madamo sa ila ang nagakabiktima sang nagauswag karon nga negosyo sa pagbaligya sang kabataan para sa sekso kag ginahingalitan sila sang mga organisasyon nga nagasakdag sa (pedophiles) mga adulto nga luyag maghulid sa mga bata. Si Tacon nagsiling nga kada adlaw, mga 5,000 nga bag-ong “kandidato para sa kalye” ang nagakabun-ag.

ANG BURMA GINATAWAG KARON NGA MYANMAR

Ang Myanmar amo ang bag-ong opisyal nga ngalan sang pungsod sa Southeast Asia nga nakilal-an anay subong Burma. Dugang pa, ang ngalan sang kapital kag pinakadaku nga siudad sang pungsod nga Rangoon gin-islan sing Yangon. Ining mga bersion nagabagay karon sa ginagamit sa Burmese nga hambal. Ang bag-o nga ngalan sang pungsod ginbaton sang Nasyones Unidas sang Hunyo 22, 1989.

ANG PAGKAGIYAN SA SUGAL SANG ESPANYA

Ang mga opisyal sang Espanya nagakabalaka. Bisan pa ang 22 ka casino sang pungsod gintukod para sa mga dumuluong, nasapwan sang mga opisyal nga 10 porsiento lamang sang kuwarta nga ginasugal ang nagahalin sa mga turista. Ang nabilin nga 90 porsiento nagahalin sa lokal nga mga pumuluyo, nga, suno sa humalambal sang Gam­blers Anon­y­mous, mahimo nga nagalakip sa 600,000 ka giyan nga mga sugarol. Ang kabilugan nga bili sang ginasugal sa Espanya mga $24,000,000,000 kada tuig, lima ka pilo ang kalabawon sa ginagasto sang pungsod para sa edukasyon, report sang The Financial Times sang London. Ang teknikal nga sekretaryo sang Gam­ing Com­mis­sion sang Espanya, nga si Santiago Mendioroz, nagsiling: “May mga tawo pa nga wala ma­ka­rea­li­sar nga ang sugarol amo ang pierdi pirme.”

NAPASLAWAN ANG EDUKASYON SA SEKSO

Nagmadinalag-on bala ang programa tuhoy sa edukasyon sa sekso sa pagbuhin sang pagkahuyog sa sekso sang mga tin-edyer kag ang resulta nga mga problema sini? Agod hibaluon, lima ka pag-usisa ang ginhimo kutob sang 1980 tubtob sang 1987 tuhoy sa epekto sina nga mga programa sa mga tin-edyer sa hayskol gikan sa nanuhaytuhay nga mga duog kag ginhalinan. “Ang mga programa tuhoy sa edukasyon sa sekso wala sing daku nga epekto sa kadamuon sang pagmabdos, sa paggamit sing mga metodo sa pagpugong sang pamata kag sa mga desisyon sang mga tin-edyer sa kon san-o nila tilawan ang nahauna nga pagpakigrelasyon sa sekso,” report sang The New Jersey Herald. Suno sa mga mananalawsaw, “ang nagaluntad nga kasayuran nagapahangop nga ang isa ka kurso lamang sa sulod sang klase indi mapaabot nga magapabag-o sang seksuwal nga panimuot sa direksion nga baliskad sa seksuwal nga kalibutan sang mga pamatan-on kay ginadihon ini sang telebisyon, pelikula, musika kag sang mga industriya sa pasayod, subong man sang mga katubotubo kag sang adulto nga mga modelo.”