Pangdaya sa Siensya—Kon Ngaa Nagadugang Ini

“ANG pagpaindisanay mapintas. Ang mga nagadaug ginapadyaan sing mga handumanan para sa ila; ang mga napierdi ginakalipatan. Isa ini ka atmospera nga sa diin ang ginadumilian nga pagpanglaktod indi mapamatukan kon kaisa—indi mahapos bangod ang Establisamento maabtik pirme sa pag-usisa sa sala nga mahimo.” Amo ang introduksion sang artikulo nga “Publish or Perish—or Fake It” sa U.S.News & World Report. Agod indi madula, madamo nga sientipiko nga mga mananalawsaw ang nagapanghuwad.

Daku gid ang pag-ipit sa mga sientipiko nga magbalhag sing impormasyon sa sientipiko nga mga magasin. Kon mas malaba ang listahan sang impormasyon nga nabalhag sa ngalan sang isa ka mananalawsaw, mas maayo ang kahigayunan nga sia makakita sing trabaho, madelanto, magadugay sa isa ka unibersidad, kag gastuhan sia sang pangulohan sa iya pagpanalawsaw. Ang pederal nga pangulohan “nagakontrol sang pinakadaku nga kuluhaan sing kuwarta para sa pagpanalawsaw, $5.6 [ka bilyon ka dolyar] kada tuig gikan sa National Institutes of Health.”

Bangod “ang sientipiko nga komunidad talawan sa pag-atubang sang iya etikal nga problema,” “nagapangalag-ag sa pagpangusisa agod makakita sing malig-on nga impormasyon nahanungod sa iya etikal nga paggawi,” kag “indi estrikto sa pagtinlo sang iya kaugalingon ukon sa pag-imbestigar sang mga sala,” ang mga komite sang kongreso naghiwat sing mga bista kag nagabinagbinag sing lehislasyon nga sila ang magabantay sa ila. (New Scientist; U.S.News & World Report) Nagapanghayhay kag nagapagot ang mga sientipiko sa sini nga posibilidad. Apang, ang isa ka magasin sa siensya namangkot kag nagsabat sang pamangkot: “Matinlo bala kag mahim-ong ang balay sang siensya? Ginaduhaduhaan gid ini suno sa diutay nga ebidensya nga nakalab-ot sa publiko.”

Ginakuha sang iban nga mga mananalawsaw ang impormasyon nga wala nagasakdag sang luyag nila pamatud-an (ginatawag nga cooking); ginareport ang kapin nga mga pagtesting ukon pagtilaw sang sa aktuwal nga nahimo (ginatawag nga trimming); ginagamit para sa ila kaugalingon ang mga impormasyon ukon mga ideya nga ila sang iban nga mga mananalawsaw (ginatawag nga plahiyo); kag ginahimohimo ang mga eksperimento ukon impormasyon nga wala gid nila mahimo ukon mapatubas (ginatawag nga forging). Ang kuriskuris nga mga laragway sa isa ka magasin sa siensya nagyubit sining katapusan nga taktika, ang isa ka sientipiko nagapakighambal sa isa pa kag naghambal tuhoy sa ikatlo: ‘Madamo sia sing ginahambal kutob sang magkuha sia sing kurso sa paghimohimo sing sulat.’

“Ano ang daku nga produkto sang sientipiko nga pagpanalawsaw karon nga mga adlaw? Sabat: Papel,” siling sang U.S.News & World Report. “Ginatos ka bag-o nga mga magasin ang ginapatok kada tuig agod maatubang ang baha sang mga dokumento nga ginatanyag sang mga sientipiko nga nakahibalo nga ang dalan sa akademiko nga kadalag-an amo ang malaba nga listahan sang mga artikulo sa ila kadungganan.” Kantidad, indi kalidad, ang tulumuron. Kap-atan ka libo ka magasin nga ginabalhag kada tuig ang nagapatubas sing isa ka milyon ka artikulo, kag ang bahin sining baha “isa ka sintoma sang sadsaran nga balatian, lakip ang magbalhag-ukon-madula nga talaksan sa tunga sang mga mananalawsaw nga mas mabaskog karon sang sa bisan ano nga tion kag nagapalig-on sang pakaras, sulit-sulit, wala sing pulos ukon madaya pa gani nga hilikuton.”

Ang senyor nga editor sa The Journal of the American Medical Association, si Dr. Drummond Rennie, nagkomento tuhoy sa kakulang sing kalidad: “Daw wala sing pagtuon nga nabahinbahin gid, wala sing hipotesis nga daw indi na salapakon, wala sing pagsitar gikan sa literatura nga madampigon gid ukon matinaastaason, wala sing katuyuan nga tiko gid, wala sing metodolohiya nga mapigaw gid, wala sing pagpresentar sing mga resulta nga indi gid sibu, malubog gid, kag nagasumpakilay gid, wala sing analisis nga nagaapin gid sa kaugalingon sing tuman, wala sing argumento nga kadamo gid, wala sing mga konklusyon nga indi gid importante ukon indi makatarunganon, kag wala sing gramatika kag mga tinaga nga masakit gid nga wala ginbalhag.”

Pagpadaku sang Wala Namunamo nga mga Butang

Ang magbalhag-ukon-madula nga talaksan naghimo sa madamo nga mananalawsaw nga mangin mautok sa pagpadamo sang pila ka nabalhag nga mga artikulo. Nagasulat sila sing isa ka artikulo, dayon ginabahinbahin nila ini sa apat ka diutay nga artikulo—ginatawag nga salami slicing sa sini nga propesyon. Sa sining paagi, sa baylo nga mapadunggan sing isa ka artikulo, may dugang sila nga apat ka artikulo sa ila listahan sang mga publikasyon. Nian mahimo nga ipadala nila ang amo gihapon nga artikulo sa iban pa nga mga magasin, kag sa kada tion nga ginabalhag ini, ginaisip ini liwat. Sa masami, mahimo nga ang isa ka artikulo nagapakita sing pila ka sientipiko subong mga awtor, kag ginadugang sang tagsa ka awtor ang artikulo sa listahan sang iya nabalhag nga mga artikulo. Ang duha- ukon tatlo-ka-pahina nga artikulo mahimo nga magapakita sing 6, 8, 10, 12, ukon kapin pa nga awtor.

Sa programa sang NOVA nga natig-uluhan “Nagapangdaya Bala ang mga Sientipiko?” nga ginpalayag sa telebisyon sang Oktubre 25, 1988, ang isa ka sientipiko nagkomento sa sining buhat: “Ginatinguhaan sang mga tawo nga maangot ang ila ngalan sa pinakamadamo nga publikasyon nga mahimo, amo kon ngaa kinaandan na karon nga makakita ka sing daku nga mga grupo nga sa diin 16 ka tawo tanan ang nagapirma sang ila ngalan sa isa ka partikular nga publikasyon, nga ayhan una sa tanan indi takus ibalhag. Apang bahin ini sang isa ka mainit nga pagpalumbaanay, sang pagpaindisanay, sang pagpadamudamo nga mentalidad nga ginapalig-on gid sa balayan sang siensya sa Estados Unidos karon.” Ang iban sang ginalista nga kaupod nga mga awtor mahimo nga wala gid sing kahilabtanan sa artikulo, mahimo nga wala gani makabasa sini, apang ginadugang nila ang artikulo sa ila listahan sang mga publikasyon. Inang ginpalaba nga mga listahan amo ang ginabasehan agod mabaton ang bulig sa pagpanalawsaw nga nagadalahig sing ginatos ka libo ka dolyar sa kuwarta sang publiko.

Pagrepaso sing Maayo, Isa Bala ka Pangamlig Batok sa Pangdaya?

Ang mga editor sang mga magasin sa siensya masami—apang indi pirme—nagasumiter sang mga artikulo agod repasuhon sang iban nga mga sientipiko antes sila ibalhag. Ini nga buhat nga ginatawag peer review, nagatapna sang sayop kag madaya nga mga artikulo. “Ang siensya nagatadlong sang iya kaugalingon sa isa ka paagi nga indi matupungan sang bisan anong latagon sang intelektuwal nga pagtinguha,” siling ni Isaac Asimov. “Ang siensya nagabantay sang iya kaugalingon sa isa ka paagi nga indi mahimo sang iban nga latagon.” Natingala sia nga “malaka lang ang iskandalo.”

Apang madamo ang wala nagaugyon sa sini nga pagtamod. Ang pagrepaso sing maayo isa ka “maluya nga paagi sa pagmutik sang pangdaya,” siling ni Dr. Drummond Rennie nga ginbalikwat kaina. Ang American Medical News nagsiling: “Ang mga magasin nga ginarepaso sing maayo, nga sang una ginakabig nga halos wala nagasayop, dapat magbaton nga indi nila madula ang pangdaya.” “Ginsaligan sing sobra ang pagrepaso sing maayo,” siling sang isa ka medikal nga manunulat kag kolumnista sa The New York Times.

Ang magasin nga Science nagreport nga ang isa ka mananalawsaw nga gintangdo sa pagrepaso sang artikulo sang isa pa ka mananalawsaw gin-akusar sing plahiyo. Sia “nagkuha sing impormasyon gikan sa artikulo nga iya ginrepaso kag gingamit ini para sa iya kaugalingon nga artikulo,” suno sa NIH (National Institutes of Health). Ina nga paggawi isa ka “paglapas sa pagsalig nga dapat ginapaluntad sa sistema sang pagrepaso,” kag sa sining partikular nga kaso, ang manugrepaso gindeklarar nga “indi na kalipikado nga hatagan sing bulig sa palaabuton.”

“Sa labi nga pagkamakahason sa pagproklamar sang pagkaputli sa moralidad, ang komunidad sang mga sientipiko amo ang madugay na nga nagdaug,” siling sang magasin nga New Scientist. Ang ginapabugal gid nga sistema sa pagrepaso nga nagasala sang tanan nga pangdaya ginapatihan sang madamo nga isa ka pakunokuno lamang. “Ang matuod,” siling sang New Scientist, “amo nga pila lamang ka malaut nga mga sientipiko ang nagakadakpan, apang, kon madakpan gani sila, matukiban sa masami nga sila tinuig na nga nagapangdaya, nga nagabalhag sing palsipikado nga impormasyon sa talahuron nga mga magasin, nga wala ginausisa.”

Sang una, ang isa ka opisyal sang NIH nagsiling, subong ginreport sa The New York Times: “Sa banta ko natapos na ang dag-on sang pagkawala sing sala. Sang una nagdumdom ang mga tawo nga ang mga sientipiko wala nagahimo sini. Apang narealisar na karon sang mga tawo nga ang mga sientipiko indi gali superyor sa moral sa bisan kay sin-o.” Ang report sang Times nagdugang: “Bisan pa sang nagligad nga mga tinuig talagsa lang makabaton ang National Institutes of Health sing isa ka reklamo kada tuig tuhoy sa ginareport nga pangdaya, siling niya, sa karon sa dimagkubos duha ka serioso nga reklamo sa pangdaya ang ginareport kada bulan.” Ang Science nga magasin nagsiling: “Makapila ginpasalig sang mga sientipiko ang publiko nga ang pangdaya kag kalautan sa pagpanalawsaw malaka lang . . . Apang, nagaginuwa ang dalagku nga mga kaso.”

Ang tsirman sang isa sang mga komite sang kongreso nga nagaimbestigar, si John Dingell, nagsiling anay sa mga sientipiko: “Ginasiling ko sa inyo nga nasapwan ko nga ang inyo mga mekanismo sa pagpatuman maluya kag ang pagkadibunayag daw nagadaug sa maayong mga kinaiya sa madamo nga hitabo sa isa ka paagi nga indi ko gid mabaton. Ginalauman ko nga amo man kamo.”

Ang programa sang NOVA tuhoy sa “Nagapangdaya Bala ang mga Sientipiko?” naghinakop paagi sa sining pagbaton sang isa sang mga sientipiko nga nagtambong: “Dapat ibuyagyag ang makahuluya nga tinago, dapat maapektohan ang mga karera kon kinahanglan ina, kag wala sing iban nga paagi. Ginapangayo ini sang maayong talaksan sang paggawi, ginapangayo ini sang kasuguan, kag sa pagkamatuod ginapangayo ini sang maayong moralidad.”

[Piktyur sa pahina 6]

“Disiseis ka tawo tanan ang nagapirma sang ila ngalan sa isa ka partikular nga publikasyon”

[Piktyur sa pahina 7]

“Ginapangayo ini sang maayong talaksan sang paggawi, ginapangayo ini sang kasuguan, kag sa pagkamatuod ginapangayo ini sang maayong moralidad”