Pamangkot sang mga Pamatan-on

Ano ang Nagakatabo sa Akon Lawas?

ANG makatilingala nga mga pagbalhin nagsugod nga matabo sa imo lawas.

Sa karon gid, mahimo nga makatilingala ini. Indi mo mahangpan, nahuya ka, ukon ginakulbaan ka pa gani sa nagakatabo sa imo. “Indi pa ako handa,” siling sang isa ka lin-ay. “Indi, indi ko pa luyag nga matabo ini sa akon.” Ang isa ka solterito nagsiling: “Ambot kon normal ako ukon indi. Trese anyos ako kag may mga pagbalhin nga nagakatabo sa akon lawas . . . Lain gid ang akon pamatyag kag kon kaisa nagaisahanon lamang ako kag nahadlok gid ako nga basi kadlawan ako sang iban.”

Halangpunon kon amo man sina ang mabatyagan mo. Nagaagi ikaw sa gintawag sang isa ka lin-ay nga tion nga ang iya “lawas nagbinuang.” Apang ang mahimo “binuang” sa sadto nga tion isa gid ka nagakaigo nga proseso nga nagabalhin sa imo gikan sa pagkabata padulong sa pagkaadulto. Ginatawag ini nga puberty ukon paghinupang. Kag walay sapayan sang daw makahaladlok nga tunog sini nga ngalan, ang paghinupang indi isa ka balatian, ni ikaw ang una nga nakaeksperiensia sini. Naeksperiensiahan na ini sang imo iloy kag amay. Mahimo nga amo sini ang nagakatabo sa imo mga masigkabumulutho kag iban pa nga mga abyan. Kag saligi, indi ka maano sini.

Apang ano gid ining makatilingala nga butang nga nagakatabo sa imo lawas?

Ang Kimika sang Paghinupang

Ang Biblia nagasiling nga sa tapos sia mag-12 anyos, “si Jesus nag-uswag . . . sa pisikal nga pagtubo.” (Lucas 2:52) Huo, bisan si Jesucristo naghinupang. Sa tion sang paghinupang, makaeksperiensia ka sing panahon sang pisikal nga pagtubo kag pag-uswag. Apang, kon ano ang ginabangdan sining pagtubo, isa ka misteryo, isa ka milagro! Ginapahanumdom kita sang parabola ni Jesus nga sa diin nagsiling sia nga may isa ka tawo nga nagsab-og sing binhi. Si Jesus nagsiling: “Ang binhi nagaulhot kag nagatubo, pero wala sia kahibalo kon paano.” (Marcos 4:27) Sing kaanggid, haumhaom lamang ang mahatag sa aton sang mga doktor kon ano ang nagakatabo sa tion sang paghinupang.

Sa ulot sang edad nga 9 kag 16, nagahinupang ka. (Indi palareho ang edad sa mga tawo, kag masami nga ang mga babayi nauna sing isa ukon duha ka tuig.) Ginaumpisahan sang imo utok ang isa ka makapakibot nga paagisod nga reaksion paagi sa pagpaandar sang diutay nga glandula sa ibabaw sang imo baba nga ginatawag pituitary gland. Ang pituitary nagasabat paagi sa pagpatubas sing kemikal nga mga mensahero nga ginatawag hormone. Nagalangoy ini sila sa imo dugo kag ginasinyasan ang imo mga organo sa pagpanganak nga mag-umpisa sa pagpatubas sing iban pa nga mga hormone. Ang mga testicle sang lalaki nagapatubas sing lalaki nga mga hormone, subong sang testosterone; ang mga obaryo sang babayi, sing babayi nga mga hormone, subong sang estrogen.

Nian, ining mga hormone, nagasinyas sa iban pa nga glandula kag mga organo nga magsugod sa pagbalhin sang imo hitsura.

Ang mga Pagbalhin nga Ginaeksperiensiahan sang mga Babayi

Kon babayi ka, ang una nga butang nga mahimo matalupangdan mo amo ang amat-amat nga pagdaku sang imo mga suso. Ginpukaw sang imo mga hormone ang imo mammary glands nga magsugod sa pagtubo. (Ining nagapatubas sing gatas nga mga glandula nagahatag sa mga iloy sing ikasarang sa pagpakaon sa ila mga lapsag.) Ginapukaw man sang imo mga hormone ang pagpatubas sing tambok, nga nagakorte sa imo mga suso. May tambok man nga magatubo sa imo mga balikawang, mga hita, kag buli. Magabug-at ikaw kag makaeksperiensia sing madasig nga paglabwak.

Samtang naluyagan sang kalabanan nga babayi ining pisikal nga mga pagbag-o, indi tanan amo sini. Halimbawa, ang bulbol sa imo mga butkon, mga tiil, kag ilok mahimo nga magdamol. Sa iban nga kadutaan karon, ina nga bulbol sang lawas mahimo ginakabig nga indi babayin-on ukon wala sa uso. Walay sapayan sang uso, isa ini ka maayo nga tanda nga ikaw nagadalaga na.

Ang isa pa ka indi maluyagan nga pagbalhin mahimo nga amo ang dugang pa nga pagpanghikot sang imo sweat glands—balhason ka sing dugang pa. Mahimo nga mahuya ka sa angsod sini. Apang kon maligo ka pirme kag magsul-ob sing matinlo nga panapton, talagsa lang may serioso nga problema sa angsod. Ang iban nga pamatan-on nagagamit sing deodorant subong proteksion batok sa angsod.

Ang isa ka personal gid nga pagbalhin amo ang pagtubo sang bulbol sa palibot sang imo kinatawo. Ginatawag ini nga pubic hair. Kon wala ikaw mapahibalo sing abanse nahanungod sini, mahimo nga kulbaan ka sa sini. Apang normal gid ini kag wala sing dapat ikahuya sa sini.

Ang paghinupang mahimo man bangdan sang ginatawag sang The New Teenage Body Book ang “numero-uno nga ginakabalak-an sang mga tin-edyer [sa ila panagway)”—ang problema sa panit. Ang mga pagbalhin sa kimika sang imo lawas masami nga nagaresulta sa malana nga panit. Nagatubo ang mga punggod kag blackhead. (Suno sa isa ka surbe, halos 90 porsiento sang mga tin-edyer nga ginsurbe ang ginapunggod!) Maayo na lang nga ini nga problema masami nga makontrol paagi sa maayo nga pag-atipan sa panit.—Tan-awa ang artikulo nga “Can’t I Do Something About My Acne?” nga nagguwa sa Pebrero 22, 1987, nga guwa sang Awake!

Ang mga Pagbalhin nga Ginaeksperiensiahan sang mga Lalaki

Kon lalaki ka, ang una nga mga epekto sang paghinupang indi subong ka kitaon sa iya sang mga babayi. Samtang nagasugod sa pagpanghikot ang imo sistema sa pagpanganak, ang imo kinatawo amat-amat nga nagadaku. Ang bulbol nagasugod sa pagtubo sa palibot sang imo kinatawo. Sa liwat, normal gid ini.

Sa amo man nga tion, hinali ka nga magalabwak. Ang imo lawas ginadugangan sing tambok kag maskulo. Nagadaku ka, nagakusog ka, kag ang imo mga abaga nagasangkad. Ang imo panagway amat-amat nga indi na mangin bata kundi soltero na.

Ang isa pa ka makawiwili nga pagbalhin amo ang pagtubo sang bulbol sa imo batiis, dughan, nawong, kag sa imo ilok. Bangod man ini sa hormone nga testosterone. Ang libro nga Changing Bodies, Changing Lives, ni Ruth Bell, nagbalikwat sa isa ka pamatan-on nga nagasiling: “Sang katorse anyos ako naglagawlagaw ako sa sulod sang mga duha ka semana nga may higko sa akon naibabaw nga bibig. Gintinluan ko ini apang indi makakas. Nian ginhimutaran ko ini sing maayo kag nakita ko nga bigote gali yadto.”

Ang kadamulon sang bulbol sa imo lawas wala sing kahilabtanan kon daw ano ka lalaki ikaw; ginapanubli ini. Kon sa aton pa, kon ang imo amay may bulbulon nga dughan, daku ang posibilidad nga mangin amo man ikaw. Amo man sa bigote. Apang sa masami, dapat ka mamarbas sing regular kon mga beinte anyos ka na.

Pat-od nga may mga tinion nga mahuya ka. Masapwan sang mga lalaki nga ang ila sweat glands nagapanghikot sing dugang pa. Dapat mo atipanon ang pagkatinlo sang imo lawas agod malikawan ang problema sa baho. Mahimo pungguron man ikaw bangod sang malana nga panit.

Samtang nagatin-edyer ka, ang imo larynx magadaku; ang imo vocal cords magadamol kag magalaba. Subong resulta, ang imo tingog magadaku. Ang matagsing nga tingog sang iban nga mga lalaki madasig nga nagadaku. Apang tuhoy sa iban, ang ila tingog amat-amat nga nagabalhin sa sulod sang mabudlay nga panahon sang mga semana ukon mga binulan. Ang daku nga tingog ginasal-utan sang makahuluya nga pagtig-ik. Apang, magrelaks ka lang. Ang imo tingog magaayo sa ulihi. Samtang wala pa ina, kadlawi na lang ang imo kaugalingon, makabuhin ini sang imo kahuya.

Ang Labing Importante nga Pagtubo

Ang pagdaku matahom kag makakulunyag! Makahuluya man ini kag makahaladlok. Isa ka butang ang pat-od: Indi mo mapadasig ukon mapalantang ang proseso sang pagdaku. Gani sa baylo nga atubangon ang mga pagbalhin nga ginatuga sang paghinupang nga may kaugot kag kahadlok, dayawa ini, batuna ini sing malipayon—kag may pagkaham-ot. Tandai nga ang paghinupang indi ang katapusan kundi isa lamang ka bahin. Kon matapos na ang unos sang paghinupang, magaguwa ikaw subong isa ka hamtong nga lalaki ukon babayi!

Apang, indi gid pagkalimti nga ang imo labing importante nga pagtubo, indi ang imo kataason, korte, ukon nawong, kundi ang imo pagtubo subong isa ka persona—sa hunahuna, sa emosyon, kag sa espirituwal. Si apostol Pablo nagsiling: “Sang ako bata pa, naghambal ako subong sang bata, naghunahuna ako subong sang bata, nangatarungan ako subong sang bata; apang karon nga naghamtong na ako, ginsikway ko na ang binata nga mga butang.” (1 Corinto 13:11) Indi pa tuman nga mangin hamtong ka tulukon. Dapat ikaw magtuon sing amat-amat sa paghulag, sa paghambal, kag sa paghunahuna subong hamtong. Indi magkabalaka sing sobra nahanungod sa kon ano ang nagakatabo sa imo lawas nga malipatan mo nga atipanon ang “nasulod nga tawo.”—2 Corinto 4:16, The Jerusalem Bible.

Sa gihapon, ang iban nga bahin sang paghinupang mahimo nga makatulublag. Kon paano ini atubangon mangin amo ang tema sang palaabuton nga mga artikulo.

[Laragway sa pahina 17]

Ang paglabwak nagapalip-ot sang pako