Ang Pagtamod sang Biblia

Ginhimo Bala sang Siensya ang Biblia nga Daan Na?

GINHIMO bala sang siensya, bangod sang abanse nga paghangop sini sa uniberso, ang Biblia nga isa ka koleksion sang mga mito kag mga leyenda? Amo sini ang ginahunahuna sang madamo nga tawo karon. Ikaw man bala?

Ayhan, kaangay sang madamo, gintudluan ka sa paghunahuna sing subong sina kutob sang bata pa ikaw apang wala mo gid ini pag-usisa. Ginaagda namon ikaw nga usisaon ini karon. Binagbinaga ang isa lamang ka halimbawa, isa ka pinamulong nga ginsambit sa Biblia nahanungod sa kinaugali nga uniberso. Wala lamang ini nga pinamulong nagasumpakil sa ginsiling anay sang mga eksperto sadto nga adlaw kundi ginasumpakil sini ang ginasiling gihapon sang mga sientipiko pagligad sang mga milenyo.

Ang Tuhoy sa Grabidad

Ano ang ginatungtungan sang duta? Ano ang nagatukod sa bulan, sa adlaw, kag sa mga bituon? Ining mga pamangkot nagpalibog sa ulo sang mga tawo sa sulod sang linibo ka tuig? Tuhoy sa duta, ang Biblia may simple nga sabat. Sa Job 26:7 nagasiling ini nga ang Dios ‘nagbitay sang duta sa wala.’ Sa orihinal nga Hebreo, ang tinaga para sa “wala” (beli-mahʹ) nga ginagamit diri sing literal nagakahulugan sing “wala sing bisan ano,” kag amo lamang ini ang tion nga gingamit ini sa Biblia. Ang laragway nga ginapresentar sini tuhoy sa duta nga ginalibutan sing wala unod nga kahawaan ginakilala sang mga eskolar subong isa ka “talalupangdon nga palanan-awon,” labi na para sa sadto nga tion.a

Indi amo sini ang panan-aw sang kalabanan nga tawo sa cosmos sadtong mga adlaw. Ang isa ka dumaan nga pagtamod sadto amo nga ang duta ginasakdag sang mga elepante nga nagatindog sa likod sang isa ka higante nga bao.

Si Aristotle, isa ka kilala nga Griegong pilosopo kag sientipiko sang ikap-at nga siglo B.C.E., nagtudlo nga ang duta indi mahimo nga nagabitay sa wala unod nga kahawaan. Sa baylo, nagtudlo sia nga ang langitnon nga mga butang natakod ang tagsa sa kadaygan sang mabakod, silang nga mga bilog. Ang bilog nasulod sa isa pa ka bilog. Ang duta amo ang pinakasulod; ang pinakaguwa nga bilog amo ang nagauyat sa mga bituon. Samtang ang mga bilog nagatiyog sa isa kag isa, ang mga butang sa sini—ang adlaw, ang bulan, kag ang mga planeta—nagatabok sa langit.

Ang ginsiling sang Biblia nga ang duta aktuwal nga ‘nagabitay sa wala’ nauna kay Aristotle sing kapin sa 1,100 ka tuig. Apang, si Aristotle ginkilala subong nagapanguna nga manughunahuna sang iya adlaw. Ang iya mga pagtamod gintudlo gihapon subong kamatuoran halos sa 2,000 ka tuig sa tapos sang iya kamatayon! Suno sa ginasiling sang The New Encyclopædia Britannica, sang ika-16 kag ika-17 nga siglo C.E., ang mga panudlo ni Aristotle “daw nangin relihioso nga doktrina” sa panulok sang iglesia.

Ang ika-16 siglo nga pilosopo nga si Giordano Bruno nangahas nga duhaduhaan ang ideya nga ang mga bituon “daw natakod sa isa lamang ka bilog.” Nagsulat sia nga ini “isa ka makahalam-ot nga ideya nga matun-an sang kabataan, ayhan nagahunahuna nga kon [ang mga bituon] wala natakod sa langitnon nga kadaygan paagi sa isa ka mabakod nga kula, ukon nalansang sang pinakadaku nga lansang, mahulog sila sa aton subong sang graniso.” Apang ang pagsumpakil kay Aristotle makatalagam gid sadtong mga adlaw—si Bruno ginsunog nga buhi sang iglesia bangod sang pagpalapta niya sang iya bag-o nga mga ideya nahanungod sa uniberso.

Sa “Cosmic Soup”

Sang maimbento ang teleskopyo, ang mga astronomo sa nagadugang nga kadamuon nagsugod sa pagduhaduha kay Aristotle. Kon ang adlaw, bulan, kag mga bituon wala naangot sa bilog nga mga butang nga nagatiyog sa palibot sang duta, nian ano ang nagasakdag sa ila kag nagapatiyog sa ila? Ang ika-17 siglo nga matematiko nga si René Descartes nagdumdom nga may sabat sia. Nag-ugyon sia kay Aristotle nga ang kahawaan sa ulot naton kag sang iban pa nga mga butang sa langit indi mahimo nga wala sing unod. Gani ginhaumhaum niya nga ang uniberso puno sing silang nga pluido—isa ka sahi sang cosmic soup.

Daw ginlubad sining teoriya ang duha ka problema. Una, naghatag ini sing isa ka butang nga ‘nagasakdag’ sa langitnon nga mga butang; sila tanan nagabitay sa soup! Ikaduha, nagbulig ini sa pagpaathag sang mga hulag sang mga planeta. Si Descartes nagsiling nga ang mga planeta yara sa tunga sang mga alimpulos, ukon vortice, sa pluido, nga nagapatiyog sa ila sa mga orbito nila. Mahimo tamdon naton ining ginatawag nga “Teoriya sang Vortice,” nga daw indi matuod karon. Apang amo ini ang nagapangibabaw nga teoriya sa pagtuon sa uniberso sa kapin sa isa ka siglo sa sulod sang mga siglo.

Madamo nga sientipiko ang nagpasulabi sini sang sa bag-o mag-abot: ang kasuguan tuhoy sa bug-os uniberso nga grabidad ni Isaac Newton, nga ginbalhag sang 1687. Nagsiling si Newton nga ang mga planeta wala nagakinahanglan sing mekanikal, kitaon nga mga butang ukon mga sustansya agod uyatan sila sa ibabaw. Ang puwersa sang grabidad ang nagagahom sang ila mga hulag kag nagahupot sa ila sa mga orbito nila. Subong resulta, nagabitay sila sa wala unod nga kahawaan sa ibabaw sang wala. Madamo sang kaupod ni Newton ang nagyaguta sa iya ideya tuhoy sa grabidad. Kag bisan gani si Newton nabudlayan sa pagpati nga ang kahawaan wala sing unod, wala gid sing sustansya.

Walay sapayan, ang mga pagtamod ni Newton nagdaug sang ulihi. Sa karon, madali naton malipatan nga ining problema kon ano ang nagasakdag sa mga planeta ginbangdan sang mainit nga baisay sa tunga sang may tinun-an kag maalam nga mga sientipiko sang mga 32 ka siglo sa tapos masiling sang Biblia sing simple lamang nga ang duta ‘nagabitay sa wala.’ Paano nahibal-an ni Job ang paghambal sini? Ngaa nagsiling sia nga wala sing sustansya nga nagasakdag sa duta, samtang kapin sa 3,000 ka tuig ang nahinguyang sang “mga eksperto” agod makadangat sa pareho nga konklusyon?

Ngaa Abanse Gid ang Biblia?

Ang Biblia nagahatag sing makatarunganon nga sabat. Sa 2 Timoteo 3:16 aton mabasa: “Ang bug-os nga Kasulatan ginbugna sang Dios.” Sa amo ang Biblia indi produkto sang tawhanon nga kaalam kundi, sa baylo, isa ka sibu nga pagpaalinton sang mga panghunahuna sang Dios sa aton.

Importante gid nga hibaluon mo para sa imo kaugalingon kon bala matuod ang ginapangangkon sang Biblia. (1 Tesalonica 2:13) Sa sina nga paagi mahibaluan mo ang mga panghunahuna sang Persona nga nagdesinyo kag nagtuga sa aton. Ano pa ang mas maayo nga awtoridad nga makasugid sa aton kon ano ang ginatigana sang palaabuton kag kon paano makatigayon sing malipayon kag mabungahon nga kabuhi sa sining magamo nga kalibutan?

[Mga footnote]

[Ginkuhaan sang Laragway sa pahina 16]

Sa pahanugot sang British Library