Aristotle

Interesado Sia sa Halos Tanan nga Butang

Si Aristotle nagsulat parte sa art, astronomiya, biolohiya, ethics, lenguahe, kasuguan, lohiko, magnetismo, metaphysics, motion, kalipay, binalaybay, pulitika, psychology, kag retoriko. Nagsulat man sia parte sa kalag, nga ginapatihan niya nga mortal. Pero nangin kilala sia sa iya sinulatan parte sa biolohiya kag lohiko.

Ang Griego nga mga iskolar nagsalig sa ila ikasarang sa pag-obserbar, pagpangatarungan, kag lohiko sa pagpaathag sang mga butang sa kalibutan. Sugdan nila ini sa ginakabig nila nga maathag nga kamatuoran, dayon nagapati sila nga kon mangatarungan lang sila sing maayo sa sina nga mga kamatuoran, makahimo sila sing husto nga mga konklusion.

Base sa sini nga pilosopiya, nakahimo sila sing pila ka maayo nga konklusion—ang isa sini amo ang pagpati nga naorganisar sing maayo ang uniberso. Apang ang daku nga problema amo nga limitado lang ang ila ikasarang sa pag-obserbar, gani madamo sing maalam nga tawo ang nagsala, lakip na si Aristotle. Halimbawa, nagpati sila nga ang mga planeta kag mga bituon nagalibot sa duta. Sa sadto nga tion, ginakabig ini nga kamatuoran nga indi na kinahanglan pamatud-an. “Ini nga pangatarungan kag obserbasyon daw nagapamatuod sa pagpati sang mga Griego nga ang duta amo ang sentro sang uniberso,” siling sang libro nga The Closing of the Western Mind.

Inang sayop nga pagpati may diutay lang tani nga epekto kon siensia lang ang nagpati sa sini. Pero indi lang sila.

Ginbaton sang Katoliko ang mga Panudlo ni Aristotle

Sa panahon sang “mga Cristiano” sa Europa sang mga 500 asta 1500 C.E., ginbaton ang pila ka panudlo ni Aristotle bilang kamatuoran—buot silingon, madamo ang nagpati nga husto ini. Ang mga teologo nga Romano Katoliko—ilabi na si Thomas Aquinas (mga 1224-1274)—naglakip sang mga sinulatan ni Aristotle sa ila teolohiya. Gani ang pagpati ni Aristotle nga ang duta amo ang sentro sang uniberso nangin doktrina sang Katoliko. Ang iya panudlo ginbaton man sang mga lider sang Protestante, pareho ni Calvin kag ni Luther, nga nagsiling nga nabase ini sa Biblia.—Tan-awa ang kahon nga “Nasobrahan ang Ila Pagbasa sing Biblia.”

“May pila ka bahin nga halos indi na mapatuhay ang [mga panudlo ni Aristotle] sa mga panudlo sang Katolisismo,” siling sang manunulat nga si Charles Freeman. Gani ginapatihan nga “ginbawtismuhan” ni Aquinas si Aristotle sa Katoliko. Pero ang matuod, “si Aquinas ang nakumbertir sa Aristotelianism,” sulat ni Freeman. Kag mahimo man kita makasiling nga nalakip sa sini ang simbahan. Gani ang astronomo nga Italyano kag eksperto sa matematika nga si Galileo, nga nangisog sa pagpresentar sang pamatuod sa iya pagtuon nga ang duta nagalibot sa adlaw, ginpaatubang sa Inkisisyon kag ginpilit nga bawion ang iya ginsiling.a Pero sing talalupangdon, ginbaton ni Aristotle nga ang ihibalo sa siensia nagauswag, kag puede bag-uhon. Kon ginbaton lang kuntani sang mga simbahan ina nga pagtamod!