Ginpahalin sa Trabaho​—Ang Makahaladlok nga Eksperiensia sang Empleyado

“Daw natup-an ako sing isa ka tonilada nga tisa. Nakibot gid ako.”​—Manedyer sang komunikasyon, edad 44.

“Isa ini ka daku nga halit sa imo kompiyansa sa kaugalingon. Daw sa wala na ikaw sing pulos.”​—Puno nga opisyal sa pinansial, edad 38.

“Ano nga sahi sang ekonomiya ang nahimo naton nga nagasakripisyo sing hoben pa nga mga tawo?”​—Ehekutibo sa pabrika sang bayo, edad 47.

ANO ang pareho nga naeksperiensiahan sining mga indibiduwal? Ang kada isa sa ila nakaagi sing masakit nga eksperiensia nga ginpahalin sa trabaho.

Tan-awa liwat ang edad sining mga mamumugon. Indi sila bag-uhan, gani mahimo gid ginbatyag nila nga may kalig-unan sila sa trabaho. Kag yara sila sa kahimtangan nga ginakabig sang madamo nga daku ang ila ginakita. Apang madasig kag wala ginapaabot ang pagkadula nila sang ila trabaho. “Ginsugo nila ako nga hawanan ang akon lamesa kag mamutos,” siling sang manedyer sa komunikasyon nga ginsambit sa ibabaw. “Daw aso ako nga nadula. Tuman ka hinali.”

Ano ang Natabo?

Ang pagkawalay kalig-unan sa ekonomiya indi bag-o. Sa madamo nga pungsod, pirme may mga panahon sang relatibo nga kabuganaan nga ginasundan sang pagluya sang ekonomiya ukon sang pagkalusod sini. Kag ang pag-usmod sang ekonomiya kasan-o lang sa bug-os nga kalibutan, bisan antes sang inaway sa Persianhon nga Gulpo, nagpakita kon daw ano magluya ang mga ekonomiya bisan sa tapos sang mga tinuig sang relatibo nga kabuganaan. Madamo nga tawo, ang iban sa una nga tion, ang nakarealisar nga indi nila mahimo pasapayanan ang ila trabaho kag ginakita.

Ang epekto sang pagluya sang ekonomiya sa mga mamumugon makahalawhaw. Ang mga kompanya napilitan sa pagbuhin sang mga gasto tubtob sa masarangan, nagaresulta sa masami sa pagpahalin sa madamo nga mamumugon. Bisan sa manggaranon, industriyalisado nga katapo nga mga estado sang Organization for Economic Cooperation and Development, mga 25 milyones ka tawo ang kabilugan nga wala sing trabaho sa sulod sang isa ka tion.

“Halos kada adlaw nagabaton ako sing tawag sa telepono gikan sa mga abyan sa dalagku nga mga kompanya nga ginpahalin,” siling sang isa ka home-interior designer. “Ang negosyo sang kalabanan nga kompanya nga akon ginatrabahuan nabuhinan sing katunga sang sa nagligad nga tuig.”

Ang pagpahalin sa trabaho pirme nangin bahin sang kabuhi sang ordinaryo nga mga obrero. Sa pag-usmod sang ekonomiya kasan-o lang, madamo man sang de-opisina nga mga mamumugon ang nadulaan sing trabaho. “Mga trabaho ini nga ginapabilihan sing daku,” siling ni Dan Lacey, editor sang sulat-balita nga Workplace Trends, “ang mga trabaho nga naghatag sa aton sing ikasarang sa pagbakal sing balay sa isa ka matahom nga palibot kag magmaneno sing duha ka awto.”

Madamo sini nga mga trabaho ang nadula sang nagligad lamang nga pila tuig. Kag ang mga mamumugon nga ginpahalin nakasapo sang ila kaugalingon, suno sa paglaragway sang Newsweek, “nga nalulanan sing mga galawaron, bata pa nga mga pamilya, dalagku nga mga balayran kag indi pat-od nga palaabuton.”

Ano ang mga Epekto?

Duha ang epekto sini tanan: Ang ginpahalin nga mga mamumugon naapektohan sa pinansial kag sa emosyonal. Ang kabudlay sa pinansial athagon. Bangod sang nagnubo nga kita, ang talaksan sang pagkabuhi sang isa dapat pasibuon. Kag ang pagkawalay trabaho may epekto man sa emosyon.

Halimbawa, ang pagtamod sang mga pamatan-on sa kalig-unan sang trabaho nagabag-o. Ang indi regular nga palamugnan nangin isa ka normal kag ginabaton nga dalanon sang pagkabuhi. Ang The Wall Street Journal nagsiling nga kon kaisa ang pagkawalay trabaho naghimo sang madamo nga pamatan-on sang Britanya nga mangin “permanente nga mga pamatan-on.”

May yara mas malala pa nga epekto sa emosyon para sa mga ginpahalin sa tapos sang tinuig nga pagtrabaho. “Kon mapahalin ka sa trabaho,” siling sang management psychologist nga si Neil P. Lewis, “indi lamang suweldo ang madula mo, kundi madula mo man ang pag-apresyar sa kaugalingon.”

Sa kamatuoran, napanilagan sang mga sikologo nga ang kasakit sang mapahalin sa trabaho kaanggid sa kasakit sang mamatyan sing isa nga hinigugma kag sang diborsio. Ang una nga pagbatyag sing kakibot nagahatag sing dalan sa kaakig, nga nagadul-ong man sa kasubo kag dayon sa pagbaton sini. “Maeksperiensiahan ini tanan sang iban nga mga tawo sa sulod sang duha ka adlaw lamang,” siling ni Lewis. “Sa iban sinimana kag binulan.”

Ang epekto sa emosyon makita man bangod ang mga ginpahalin sa trabaho mas madali nga masulay sa alkohol kag sa pag-abuso sa droga. Ang kasubo mahimo pa gani nga magdul-ong sa kapintas sa pamilya ukon sa pagbulagay. “Ina nga mga balatyagon may kaladtuan gid,” siling ni Stephen Pilster-Pearson, direktor sang pagbulig sa mga empleyado sa University of Wisconsin, E.U.A., “kag ang isa sina nga mga duog, sa pagkamatuod, amo ang puluy-an.”

Sa isa pa gani ka makapasubo nga reaksion, ginpili sang isa ka gradwado sa unibersidad sa Hong Kong nga utdon ang iya kabuhi sa tapos sang lima ka tuig nga wala sing trabaho. Nagpaipit sia sa tren.

Gani kon madula ang trabaho, indi lamang galastuhon ang maapektohan. Sa amo, kinahanglanon nga binagbinagon indi lamang ang pinansial nga bahin sang problema. Nadalahig ang mabaskog nga mga emosyon, kag ang mga pamilya dapat magbuligay kag maghiusa sa pagpangita sing mga solusyon.

[Kahon sa pahina 5]

Ang Katapusan sang Ekonomiko nga Pagsangkad?

Sang temprano sini nga tuig, ginreport sa bug-os nga kalibutan ang kahadlok sa nagaalimbukad nga tubig sa dagat sang kuwarta. Binagbinaga ang pila ka halimbawa:

Pransya: “Nagapadulong ang kalibutan sa katapusan sang pinakamalawig nga panahon sang ekonomiko nga pagsangkad nga nakilal-an sini. . . . Kon ang mga pungsod sang Europa wala sing dapat kabalak-an sa malip-ot nga tion, bangod sang paghiusa sang Alemanya, indi sila makapaabot nga makalikaw sila sing bug-os. . . . Nakita sang mga merkado ang katalagman nga nagapakari.”​—Le Monde, Paris.

Brazil: Ang pagluya sang ekonomiya sa Estados Unidos “indi malikawan nga mapaliton kag mabatyagan sang iban nga industriyalisado nga mga pungsod kag, subong resulta, magatuga sing daku nga paglatid sa pag-uswag sang eksport gikan sa imol nga mga pungsod.”​—Fôlha de S. Paulo, São Paulo.

Britanya: “Ang ekonomiya sang Britanya, upod ang indi mapunggan nga implasyon sini, mataas nga interes, kag mahinay nga pag-uswag, daw indi man makagalanyat.”​—Financial Times, London.

Canada: “Diutay na lang nga mga amo ang nagapangita sing diutay na lang nga mga mamumugon.”​—The Toronto Star.

Alemanya: “Ang mga kaanggid sa daku nga pagtaas sang langis sang 1973 kitaon na . . . subong sinyales sang pagluya sang ekonomiya.”​—Neues Deutschland, Berlin.

Hapon: “Ang mga bili sang duta karon kaangay sa madali mapalupok nga bomba sa tunga sang ekonomiya sang kalibutan. Kon ang bomba tugutan sa paglupok kag magnubo ang presyo sang duta, ang Hapones nga mga banko malusod kay [ang mga pahulam] nga ginagarantiyahan sang Hapones nga duta mangin halos wala na sing pulos. Nian, magadul-ong ini sa pagluya sang ekonomiya sa bug-os nga kalibutan.”​—Australian Financial Review, Sydney.

Apang, ang katapusan sang Inaway sa Gulpo sang temprano nga bahin sang 1991 nagdala sing bag-o liwat nga paglaum nga mag-uswag ang ekonomiya sa bug-os nga kalibutan. Sa gihapon, maathag nga ang ekonomiya sang mga pungsod maluya gid, labi na bangod sang dalagku nga mga utang nga nagapabug-at sa madamo nga pungsod.