Pagpamati sa mga Paandam sang Lawas

Sang koresponsal sang Magmata! sa Ireland

PARA kay Una kag sa iya bana nga si Ron, makahaladlok kag masakit yadto nga eksperiensia. Sang isa ka matugnaw nga gab-i sang Enero, nalipong si Una. Nagtawag si Ron sing doktor, nga naghunahuna nga ang kabangdanan mahimo nga amo pagkadibalanse sang mga hormones nga nagaapektar sa iya matris, gani ginpadala niya sia sa ospital. Ginsakay ni Ron ang iya asawa​—nga ginaguwaan sing madamo nga dugo kag nagauriod sa kasakit​—kag nag-agi sila sa maundag, madulom nga dalanon sang bukid padulong sa ospital nga 80 kilometros ang kalayuon.

Apang, indi masarangan sadto nga ospital ang iya problema, gani ginsaylo sia sa mas daku kag mas moderno nga ospital. Didto madinalag-on sia nga naoperahan kag nag-ayo.

Ginpasalamatan ni Ron kag ni Una ang kalantip kag pag-atipan sang sa mga doktor sang ospital nga nagluwas sa kabuhi ni Una. Samtang nagapasalamat sila sa manug-anestisya, nagsiling sia nga nalipay gid sia nga nangin maayo ang resulta. Dayon naghatag sia sing makawiwili nga komento: “Talagsa lang nagakatabo nga ang mga balatian sang mga babayi hinali lang nga nagalutaw. Kalabanan sini nagahatag sing abanse nga patimaan.” Ano ang buot niya silingon?

Mga Nagapaandam nga Tanda

Ginpaathag ni Una nga may problema sia sang nagligad nga duha ka tuig. Sa tion sang iya pamulanon, nagaguwa sa iya ang dugo kon mamug-at lamang sia, kag masami mga patay kag bilog nga dugo. Siling niya: “Dapat nagpadoktor na ako sadto, apang wala ko yadto ginsapak, kay pagdumdom ko nagamenopos lamang ako sing temprano. Apang, sang Enero, duha ka adlaw lamang ang akon pamulanon, kag tatlo ka adlaw sang ulihi nagsugod liwat ang masulog nga pagguwa sing dugo kag sing dalagku nga patay nga dugo. Wala gid ako mabalaka, apang sang ikaduha nga adlaw, nagpahuway ako, kay kalain gid sang akon pamatyag. Apang wala kami gihapon magtawag sing doktor. Amo sadto ang gab-i nga gindala ako sa ospital.”

Nalikawan bala kuntani nga ang iya eksperiensia nangin makatalagam kag emerhensia? Amo ang ginahunahuna ni Una kon nahibaluan lamang niya ang mga sintoma sang balatian kag kon naghulag sia sa gilayon. Sing makapasubo, sia nagsiling, “katulad sang madamo nga babayi, wala ko lang ginsapak ang tuhoy sa akon pamulanon.” Apang, sa kamatuoran, ang mga sintoma ni Una kinaandan sa balatian sa matris nga nagkinahanglan sing madagmit nga atension.

Sa tagsa ka bulan ang mga babayi nga yara sa edad nga may ikasarang sa pagbusong may talaksan sang ila panglawas: amo ang kinaugali nga proseso sang pamulanon. Ang bisan ano nga talalupangdon nga pagkadi-regular isa ka nagapaandam nga tanda. Sa pila ka kaso, ang atrasado nga pagpamati sa paandam mahimo magakahulugan nga ang isa bulngon lamang sang doktor sa rutina nga paagi ukon operahan.

Ngaa, nian, ining mga tanda masami nga wala ginasapak kag ginapakadiutay? Sa madamo nga pamilya, ang asawa amo ang nagaplano sang kalan-on sang pamilya, nagapatomar sang bulong, kag nagausisa sang panglawas sang iya pamilya. Bangod sini, mahimo nga mapatumbayaan niya ang iya kaugalingon nga mga problema. Mahimo nga sa kaso ni Una, wala sia makahangop sang buot silingon sang iya mga sintoma. Ukon kulang ang kuwarta para sa ikaayong lawas, kag gin-una niya ang para sa iya bana kag kabataan, nagalaum nga ang iya kaugalingon nga ginabatyag magaayo lamang bisan wala sing bulong. Mahimo nga ginpasulabi na lang niya nga antuson ang iya ginabatyag bangod ginahunahuna niya nga mas mabudlayan sia sa ospital. Mahimo nga isa sia ka nagatrabaho nga iloy, nga indi luyag ukon indi handa magpaiway sang pag-obra agod atipanon ang problema sa lawas.

Sa madamo nga kaso, siling sang mga doktor, ang asawa ginapabay-an sa pag-antos sang iya problema sa lawas. Mahimo nga ang iya bana indi mabinalak-on tuhoy sa “problema sang mga babayi.” Apang dapat hibaluon sang mga bana nga nagahigugma sa ila asawa ining mga butang agod nga mabantayan nila ang kaayuhan sang ila asawa. Ang Biblia nagasugo sa mga lalaki: “Ang tagsa sa inyo dapat maghigugma sa iya asawa subong sang iya kaugalingon.” (Efeso 5:​28, 33) Busa, paano ang mga bana kag mga ginikanan makabulig sa ila asawa kag mga anak nga babayi agod malikawan ang indi kinahanglanon nga emerhensia?

Bantayi ang mga Tanda

Mangin alisto sa indi kinaandan nga mga hitabo nga mahimo nagapatimaan nga mga tanda. Halimbawa, ang indi regular nga pagdugo kag pagguwa sang daw sip-on sa kinatawo sang babayi, bisan pa indi masakit, dapat ipatan-aw.a Amo man ang di-kinaandan nga pagkalapyo, masulog nga pagguwa sang dugo, kag kabudlayan sa pagpangihi. Mahimo nga sintoma ini sang fibroids, nga madali mabulong kon matalupangdan sa gilayon.

Sa Sulod Sinang Pinasahi nga mga Tion.

Subong man dumduma ang tatlo ka bahin sa kabuhi sang babayi nga sa diin ang mga nagahigugma sa iya dapat maghatag sa iya sing pinasahi nga atension: menarche (kon ang pamulanon mag-abot sa una nga tion sa isa ka dalagita); parturition (ang proseso sa pagpanganak); kag menopos (kon magdulog na ang pamulanon). Sa tagsa sining mga tion, ang mga kahimtangan mahimo mag-utwas nga sa diin ang alisto nga medikal nga mga panugda ukon pagbulong makapugong sang emerhensia.

MENARCHE: Ang mga dalagita kinahanglan nga tudluan tuhoy sa panglawas agod mabuligan sila nga mahangpan ang pagpanghikot sang ila lawas kag ang pag-abot sang pamulanon. Dapat nga ang mga ginikanan ilabi na ang iloy may yara prangka nga pagsugilanon sa ila mga kabataan nga babayi. Kon may mga problema, ang mga dalagita indi dapat pabay-an nga walay hinalung-ong sa kon ano ang nagakatabo sa iya ukon magbatyag nga dapat nila antuson ang masulog nga pamulanon ukon ang daku nga kasakit sa sina nga tion sang bulan. Kon indi makabulig ang mga ginikanan, mahimo nga ang isa ka may edad nga babayi nga abyan makahatag sing tuytoy tuhoy sa nagakaigo nga medikal nga pagbulong .

Paano mahibaluan sang lamharon nga babayi kon bala normal ang iya nga pamulanon? Sa pareho nga indibiduwal, mahimo nga indi ini magpalareho. Ang pagkadi-regular sang pamulanon kinaandan sa una nga anom ka bulan tubtob isa ka tuig (ukon duha ka tuig sa iban nga mga kaso) pagkatapos sang menarche kag sa masami bangod ina sang diutay nga mga pagbag-o sa hormones. Kon sa sulod sini nga mga tinuig, may yara mga okasyonal nga pagbag-o sa kalabaon sang siklo sang pamulanon ukon sa sahi sang pagdugo, ginakabig ini nga normal. Apang ang labaw sa sini nga mga pagbag-o mahimo isa ka nagapaandam nga tanda nga kinahanglan ipakonsulta sa doktor.

Ang bahin sa pagtudlo tuhoy sa maayong panglawas may kahilabtanan sa husto nga pagkaon. Ang mga junk foods nga nagapadaku sang sabor sa baylo sang sustansia, kag ang sobra nga pagkabalaka sa kabug-aton, sa masami nagapugong sa mga pamatan-on nga mga babayi sa pagtigayon sing nagakaigo nga kadamuon sang sustansia, ilabi na ang calcium kag iron. Ang mga pamatan-on nga babayi nga wala pa makatigayon sing regular nga siklo sang ovulation sa masami may mas masulog nga pamulanon sang sa kinaandan, kag bangod sini dugang pa sia nga nagakinahanglan sing iron. Gani importante gid ang pagkaon sing balanse nga kalan-on kag likawan ang sobra nga pagkaon sing naproseso nga mga kalan-on. Kon kaisa ginarekomendar ang iron nga mga suplemento.

PARTURITION: Ginarekomendar sang mga obstetrico ang maaga nga pagpaeksamin para sa nagabusong nga mga babayi. Mahimo usisaon nila ang dugo kon bala kinahanglanon ang iron ukon folic acid nga mga suplemento. Sanglit posible gid nga mahemorids ang babayi nga nagabusong, labi pa ka importante nga pamatian ang nagapaandam nga mga tanda.

Bisan ang pinakadiutay nga pagdugo sa tion sang pagbusong nagakinahanglan sang bulig sang doktor. Ang iban sang mga tanda sang katalagman sa sini nga tion amo pagpalanakit sang balikawang, may samaysamay sang dugo nga ihi, kag masakit mga pagpangihi. Apang dapat ireport sing maaga sa obstetrico ang bisan ano man nga pagkadi-regular ukon mga sintoma. Kon kulang ang kuwarta, may pinasahi nga responsabilidad ang bana sa lawas kag kabuhi sang isa nga upod sa iya sia nangin “isa ka unod,” wala sia ginapabay-an nga mabutang sa katalagman ang iya kabuhi.​—Mateo 19:​5, 6; Efeso 5:25.

MENOPOS: Amo ini ang medikal nga termino sa normal, bug-os nga pagdulog sang siklo sang pamulanon. Ining tion ginatawag man nga climacteric, ukon tion sang pagbag-o sang kabuhi, sa amo isa ka natural nga bahin sang kabuhi sang babayi. Sa masangkad nga kahulugan, nagakahulugan ini sang mga bulan ukon mga tuig antes kag pagkatapos sining natural nga hitabo. Madamo nga mga babayi ang nakaeksperiensia sing di-komportable pisikal nga mga sintoma sa sulod sining tion​—subong sang indi regular nga pamulanon kag hinali nga pag-init sang lawas—​apang sa ulihi magadulog man ini. Kon matabo ang malawig ukon sobra kasulog nga pamulanon ukon isa pa ka pag-abot sang pamulanon pagligad sang anom ka bulan ukon kapin pa sa tapos sang daw amo na ang katapusan nga pamulanon, dapat sa gilayon magpakonsulta sa doktor.

Matuod, indi naton mapaktan ang tanan nga emerhensia. “Ang tion kag ang kahigayunan nagakatabo” sa aton tanan. (Manugwali 9:11) Apang, katulad sang ginsiling sang manug-anestisya kay Una: “Talagsa lang nagakatabo nga ang balatian sang mga babayi hinali lang nga nagalutaw.” Ang maayo nga edukasyon tuhoy sa panglawas kag ang pagkaalisto sa mekanismo sang lawas makaamlig sa mga babayi gikan sa posible nga emerhensia bangod sang mga balatian sang mga babayi. Mas maayo nga unahan ang emerhensia sang sa indi sapakon ang mga paandam tubtob nga mag-abot ang katalagman. Gani mga asawa kag mga bana, pamatii ang mga paandam sang inyo lawas!

[Footnote]

Indi dapat pabay-an ang pirme nga pagsakit sang likod, kag pagpalanghugot sang kinatawo, ukon ang pag-ihi-ihi kon nagapamug-aton. Mahimo ini nagapatimaan sing kahimtangan nga kon kaisa matadlong paagi sa pisikal nga pag-ehersisyo kon temprano pa apang kinahanglan nga operahan kon malala na.

Utero-vaginal prolapse, ukon nagaus-os nga matris.

Dugang pa sa pagtalupangod sini nga mga sintoma, maayo para sa mga babayi nga nagaedad labaw sa 25 anyos nga magpakonsulta sing regular, nga ginapatan-aw labi na ang suso kag mga organo sa pus-on kag balikawang. Mahimo himuon ini sa tagsa duha ka tuig ukon sing masunson depende sa rekord sa panglawas sang pamilya ukon sang kaugalingon.

[Piktyur sa pahina 23]

Ang mahinuklugon nga bana makabulig sa iya asawa sa pagpamati sa mga paandam sang iya lawas