Ano ang Ginabulong Para sa May Balatian nga Ikamatay?

SINING karon nga mga tion ang paagi sang pag-atubang sang katawhan sa kamatayon kag pagtagumatayon nagbag-o sa madamo nga bahin sang kalibutan.

Sang una ginbaton sang mga manugbulong ang kamatayon subong isa ka di-malikawan nga katapusan sang ila pag-atipan sa pila ka pasyente​—isa ka katapusan nga mapahapos, kag masami nga ginaatipan sa puluy-an.

Kasan-o lang, bangod sang pagpadaku sa teknolohiya kag pagpaayo, ginkabig sang mga doktor ang kamatayon subong isa ka kapaslawan ukon pagkalutos. Gani ang nangin una nga tulumuron sang pagpamulong amo ang pagpugong sa kamatayon bisan ano man ka mahal. Upod sa sini nga pagbag-o naglutaw ang bag-o sing bug-os nga teknolohiya agod palawigon pa ang kabuhi sang katawhan kon ipaanggid sa nagligad.

Indi mapanghiwala nga ang medikal nga teknolohiya nagdala sing madamo nga kauswagan sa madamo nga kadutaan; walay sapayan, nagpautwas ini sing pila ka serioso nga mga kabalaka. Ang isa ka doktor nagkomento: “Nadula sang kalabanan nga manugbulong ang hamili nga kinaiya nga sang una isa ka importante nga bahin sang medisina, kag amo ini ang pagpatugsiling. Ginkuha gikan sa tagipusuon, sang makinarya, sang pagkaepisyente kag sang pagkasibu, ang kainit, kaluoy, kahanuklog kag pag-ulikid para sa indibiduwal. Ang pagpamulong isa na karon ka siensia nga wala sing balatyagon; ang ganyat sini iya sang lain nga dag-on. Diutay lamang nga paumpaw ang matigayon sang tawo nga malapit na mapatay gikan sa doktor nga mahuyugon sa mga makinarya kag wala ginasapak ang balatyagon sang pasyente.”

Opinyon lamang ina sang isa ka tawo, kag sa pagkamatuod indi isa ka bug-os uniberso nga panumbungon sang medikal nga propesyon. Apang, ayhan nakakita na kamo sing madamo nga tawo nga ginahadlukan nga huptan ang ila kabuhi paagi sa mga makina.

Sing amat-amat ang isa pa ka pagtamod nabatian. Nga sa pila ka kaso ang mga tawo dapat tugutan nga mapatay sa kinaugali nga paagi, nga may dungog, kag wala ginapaidalom sa paghilabot sang wala kaluoy nga teknolohiya. Ang surbe nga ginhimo kasan-o lang para sa Time nga magasin nagpahayag nga kapin sa 75 porsiento sang mga ginsurbe ang nagabatyag nga ang doktor dapat tugutan nga kuhaon ang nagasakdag sang kabuhi nga makina gikan sa isa ka pasyente nga malapit na mapatay. Amo sini nga konklusyon ang nahimo sang pagsurbe: “Sa tion nga ginabaton na ang di-malikawan, luyag sang [mga tawo] mapatay nga may dungog, nga wala ginatakod sa idas sang mga makina sa isa ka intensive-care unit nga bahin kaangay sang espisimen sang laboratoryo sa idalom sang kristal.” Nagaugyon ka bala? Ano ang imo pagtamod kon ipaanggid sa sini?

Ginapanugda nga mga Solusyon

Depende sa kultura ukon sosyal nga ginhalinan sang isa, may daku nga pagkatuhaytuhay ang paagi sang pag-atubang sa kamatayon kag pagtagumatayon. Apang, ang mga tawo sa madamo nga pungsod nagapakita sing dugang nga interes sa kahimtangan sang nagabalatian nga wala na sing paglaum. Sang nagligad nga pila ka tuig, ginsakdag sang mga eksperto sa moral nga prinsipio, sang mga doktor, kag sang publiko sa kabilugan ang mga panikasog nga bag-uhon ang pag-atipan sa mga makaluluoy.

Lakip sa madamo nga tikang nga ginausisa para sa sini nga hulusayon, ang isa sang labing kinaandan nga ginagamit sa pila ka ospital amo ang pagsulundan nga “Do Not Resuscitate,” ukon DNR. Nahibaluan mo bala kon ano ang nadalahig sa sini? Sa tapos sang maid-id nga pagpakighambal sa pamilya sang pasyente, kag mas maayo sa pasyente man, ang espisipiko abanse nga mga plano ginahimo, kag ginasulat ini sa medikal nga tsart sang pasyente. Maathag nga ginapakita sini kon tubtob diin ang himuon sa panikasog nga buhion, ukon salbaron, ang pasyente nga wala na sing paglaum kon maglain pa ang iya kahimtangan.

Ginakilala sang halos tanan nga ang sundon sa sining mabudlay nga mga desisyon dapat amo ang “Ano ang luyag sang pasyente?” Apang, ang daku nga problema sa sini, amo nga sa masami ang pasyente wala sing pangalibutan ukon di-sangkol sa paghimo sing personal nga mga desisyon. Amo ini ang kabangdanan sang paghimo sing dokumento nga mahimo matawag nga testamento tuhoy sa kabuhi. Gindesinyo ini agod espisipiko nga mapabutyag sang mga tawo sing abanse kon ano nga pagbulong ang luyag nila sa ila katapusan nga mga adlaw. Halimbawa, ina nga testamento mahimo mabasa sing subong sini:

“Kon ang akon kahimtangan indi na mapaayo ukon mabulong nga ikamatay ko sa sulod sang malip-ot nga tion, ginahandum ko nga ang akon kabuhi indi pagpalawigon paagi sa nagasakdag-kabuhi nga mga lalang. Kon ang akon kahimtangan ikamatay na kag indi ako makadesisyon tuhoy sa medikal nga pagbulong para sa akon, ginaawtorisahan ko ang akon manugbulong nga idingot ukon hukson ang mga lalang nga nagapalawig lamang sang pagtagutamayon kag indi kinahanglanon sa akon kasulhay ukon kahilwayan gikan sa kasakit.” Ina nga mga dokumento mahimo pa gani magpakita sing espisipiko kon ano nga sahi sang terapiya ang luyag ukon indi luyag sang indibiduwal nga gamiton sa isa ka kahimtangan nga ikamatay.

Ina nga mga testamento tuhoy sa kabuhi, bisan pa indi legal nga maaplikar sa tanan nga kahimtangan, ginakilala sa madamo nga duog. Ginabanabana nga lima ka milyon ka tawo sa Estados Unidos ang naghimo na sing medikal nga testamento tuhoy sa kabuhi. Madamo nga awtoridad sa sadto nga pungsod ang nagakabig sini subong amo ang labing maayo nga paagi sa pagpat-od nga ang mga handum sang isa ka pasyente ginatahod kag ginasunod.

Ano nga Sahi sang Pagbulong Ukon Pag-atipan?

Kamusta ang aktuwal nga pag-atipan sa isa nga may balatian nga ikamatay? Ayhan ang labing mapuslanon nga bag-o nga paagi amo ang ideya nga gintawag hospicio, nga dugang kag dugang nga ginakilala sa bug-os nga kalibutan. Ano gid ang “hospicio”?

Sa baylo nga magkahulugan sing isa ka duog ukon tinukod, ang hospicio sa sini nga kahulugan nagapatuhoy gid sa isa ka pilosopiya ukon programa sang pag-atipan para sa mga may balatian nga ikamatay. Ginkuha ini sa isa ka Pranses nga tinaga sang Edad Media para sa isa ka duog nga palahuwayan sang mga manuglakbay. Ang hospicio nagakonsentrar sa panikasog sang isa ka grupo sang mga doktor, mga nars, kag mga boluntaryo nga nagapangabudlay agod mapat-od nga ang isa ka pasyente nga may balatian nga ikamatay komportable kag indi makabatyag sing kasakit, mas maayo sa kaugalingon nga puluy-an sang pasyente.

Bisan pa ang iban nga mga hospicio may base sa mga ospital, madamo ang independiente. Ginagamit sang kalabanan sini ang nagaalagad nga mga tinawo sang komunidad, subong sang nagaduaw nga mga nars, mga nutrisionista, mga ministro, kag mga manughilot. Sa baylo nga maggamit sing baganihanon nga mga tikang sa pagpamulong, ang pag-atipan sang hospicio nagapadaku sang baganihanon nga kaluoy. Sa baylo sang agresibo nga pagbulong sa balatian sang pasyente, ginatinguhaan sini ang agresibo nga pagbulong sang pag-antos sang pasyente. Ginpaathag ini sang isa ka doktor sa sining paagi: “Ang hospicio indi kubos nga pag-atipan ukon indi pag-atipan ukon mapigaw nga pag-atipan. Isa lamang ini ka tuhay sing bug-os nga sahi sang pag-atipan.”

Ano ang imo reaksion sa sini nga ideya? Ginabatyag mo bala nga ini nga tikang dapat hambalan upod kay bisan sin-o sa imo mga hinigugma nga mahimo masayasat nga nagaatubang sing isa ka kahimtangan nga iya ikamatay, kag ayhan upod sa manugbulong nga nadalahig?

Bisan pa mahimo nga wala pa sing hospicio sa inyo duog karon, may posibilidad nga matigayon ini sa palaabuton, kay ang hospicio nga kahublagan nagauswag sa bug-os nga kalibutan. Gintamod sang primero subong isa ka panikasog batok sa establisado nga kahimusan sang pagpamulong, ang pag-atipan sang hospicio amat-amat nga nakasulod sa panguna nga bahin sang pagpamulong, kag ginakabig karon nga isa ka ginabaton nga tal-us para sa may balatian nga ikamatay. Paagi sa mga teknik sini, labi na ang nagakaigo nga paggamit sing mga painkiller, ang hospicio nakaamot sing pila ka talalupangdon nga pag-uswag sa pag-atipan sa lawas.

Sa isa ka sulat sa New England Journal of Medicine, ginlaragway ni Dr. Gloria Werth ang pagkapatay sang iya utod nga babayi sa isa ka hospicio: “Wala gid sing bulong, kalan-on, ukon likido nga ginpilit sa akon utod. Hilway sia sa pagkaon, sa pag-inom, . . . ukon sa pagtomar sing bulong nga maluyagan niya . . . Apang ang labing maayo nga butang sa hospicio amo nga ang amon memorya tuhoy sa pagkapatay ni Virginia makapasalig gid kag makalilipay. Daw ano kasunson masiling ini sa tapos sang pagkapatay sa isa ka intensive-care unit?”

[Blurb sa pahina 5]

“Ang pagpamulong isa na karon ka siensia nga wala sing balatyagon; ang ganyat sini iya sang lain nga dag-on. Diutay lamang nga paumpaw ang matigayon sang tawo nga malapit na mapatay gikan sa doktor nga mahuyugon sa mga makinarya kag wala ginasapak ang balatyagon sang pasyente”

[Blurb sa pahina 6]

Ginatinguhaan sang mga hospicio ang agresibo nga pagbulong sang pag-antos sang pasyente sa baylo sang agresibo nga pagbulong sa balatian