Bulig Para sa Malapit Na Mapatay sa Aton Moderno nga Dag-on
ANG isa ka babayi, nga isa mismo ka doktor, bag-o lang makaagi sing masakit nga eksperiensia. Nakita niya ang iya 94-anyos nga lola nga napatay sa intensive-care unit sang ospital sa tapos sang operasyon sa kanser nga “ginapangindian gid sang iya lola.”
“Naghibi ako sang ginlubong sia indi bangod napatay sia, kay ang kabuhi sang akon lola malawig kag makalilipay,” sulat sang doktor. “Naghibi ako bangod sang kasakit nga gin-antos niya, kag bangod wala matuman ang iya ginpangabay. Naghibi ako bangod sa akon iloy kag sa iya mga anak, bangod namatyan sila kag napaslawan.”
Apang, mahimo nagapalibog ka kon bala may maibulig sa tawo nga may grabe nga balatian subong sini. Nagpadayon ini nga doktor:
“Naghibi ako labi na: bangod ginbasol ko gid ang akon kaugalingon nga wala ko sia maluwas gikan sa kasakit kag kahuy-anan, kag bangod sang pagkadisangkol nga nabatyagan ko subong isa ka manugbulong, wala makapaayo, wala makapaumpaw sang pag-antos. Kay sa akon paghanas wala gid ako gintudluan nga batunon ang kamatayon ukon malapit na nga kamatayon. Ang balatian isa ka kaaway—nga dapat awayon sing padayon, sa tanan nga paagi nga mahimo. Ang kamatayon isa ka pagkalutos, isa ka kapaslawan; ang wala nagaayo nga balatian isa ka dalayon nga pahanumdom sang pagkawalay mahimo sang manugbulong. Ginapanan-aw ko gihapon tubtob karon ang larawan sang akon maniwang nga lola nga nagatulok sa akon upod ang ginahadlukan nga mga mata samtang yara sia sa ventilator sa ICU.”
Ginalaragway sining mahigugmaon nga apo ang isa ka masibod nga moral, medikolegal nga hulusayon nga ginabaisan karon sa mga korte kag sa mga ospital sa bilog nga kalibutan: Ano ang labing maayo para sa isa ka wala na sing paglaum nga balatianon sa aton karon abanse sa teknolohiya nga dag-on?
Ang iban may pagtamod nga dapat himuon sang doktor ang tanan nga paagi para sa tagsa ka tawo nga nagabalatian. Ining pagtamod ginpabutyag sang Association of American Physicians and Surgeons: “Ang obligasyon sang manugbulong sa nakoma, walay mahimo, ukon baldado nga pasyente wala nasandig sa posibilidad nga mag-ayo. Ang manugbulong dapat pirme maghikot para sa kaayuhan sang pasyente.” Nagakahulugan ini nga ihatag ang tanan nga bulong ukon medikal nga bulig nga magamit. Ginabatyag mo bala nga pirme ini labing maayo para sa isa ka tawo nga may grabe nga balatian?
Para sa madamo nga tawo ini nga tikang daw dalayawon gid. Apang, sa nagligad nga pila ka dekada, ang eksperiensia sa abanse sa teknolohiya nga pagpamulong nagpautwas sing bag-o kag tuhay nga pagtamod. Sa isa ka kilala nga artikulo sang 1984 nga natig-uluhan “Ang Salabton sang Manugbulong sa Nagabalatian nga mga Pasyente nga Wala Na sing Paglaum,” ang isa ka grupo sang napulo ka eksperiensiado nga manugbulong naghinakop: “Ang pagbuhin sang agresibo nga pagbulong sa isa ka nagabalatian nga pasyente nga wala na sing paglaum maalamon kon ini nga pagbulong magapalawig lamang sang mabudlay kag indi masulhay nga pagtagumatayon.” Lima ka tuig sang ulihi, sa idalom sini gihapon nga artikulo ang amo gihapon nga mga doktor nagbalhag sing artikulo nga gintawag “Ikaduha nga Pag-usisa.” Sa tapos mabinagbinag ang amo gihapon nga problema, mas maathag nga nagsiling sila: “Madamo nga manugbulong kag eksperto sa moral nga prinsipio. . . ang naghinakop, busa, nga ang pagdingot sing kalan-on kag pluido gikan sa pila ka pasyente nga malapit na mapatay, wala na sing paglaum, ukon permanente nga wala sing pangalibutan nagahisanto sa prinsipio sang moralidad.”
Indi naton masikway ini nga mga komento subong isa lamang ka teoriya ukon baisay lamang nga wala nagaapektar sa aton. Madamo nga Cristiano ang nag-atubang sing mabudlay nga desisyon sa sining bahin. Dapat bala huptan nga buhi ang wala na sing paglaum nga hinigugma paagi sa respirator? Dapat bala iaplikar ang pagpakaon paagi sa ugat ukon iban pa nga artipisyal nga mga metodo sang pagpakaon sa isa ka pasyente nga malapit na mapatay? Kon ang kahimtangan wala na sing paglaum, dapat bala igasto ang tanan nga kuwarta sang isa ka paryente, ukon sang bug-os nga pamilya, agod ibayad sa pagpabulong, ayhan nagadalahig sing paglakbay padulong sa isa ka malayo nga medikal nga sentro agod makabaton sing pinakabag-o nga pagbulong?
Wala sing duhaduha nahangpan mo nga indi mahapos sabton ini nga mga pamangkot. Bisan pa luyag mo buligan ang isa ka nagabalatian nga abyan ukon hinigugma, kon dapat mo atubangon ining mga pamangkot mahimo magapalibog ka: ‘Ano ang panuytoy para sa mga Cristiano? Ano nga bulig ang madangpan mo? Labing importante, ano ang ginasiling sang Kasulatan tuhoy sa sini?’