“Dumduma ang Pearl Harbor!”

ISA sadto ka matahom nga aga sang Domingo sa Isla Oahu. Si Adeline, isa ka Haponesa-Hawaiiana nga bata nga babayi sa ikan-om nga grado, yadto sa ila ugsaran sa siudad sang Honolulu. Nakakita sia sing mga eroplano nga nagalupad kag may aso nga nagagikan sa direksion sang Pearl Harbor. Isa lamang bala yadto ka ensayo?

Ang mga tawo sa Oahu naanad na sa mga maniobra kag pakunokuno nga pagpalupok sang militar, nga bisan gani si Vice Admiral William S. Pye sang U.S. Pacific Fleet naggawa sa bintana sang iya apartment kag nagsiling sa iya asawa: “Daw indi kinaandan nga ang Armada magpraktis sa pagpalupok sa Domingo sang aga.” Yadtong Domingo sang aga amo ang Disiembre 7, 1941.

Sang mabatian ang nagapadulong nga mga eroplano, ang 13-anyos nga bata nga lalaki naglili sa bintana. “Dad,” sugid niya sa iya amay, nga kumandante sang Kaneohe Naval Air Station, “ang mga eroplano may pula nga mga tipulon.” Ang pagkakita sa mapula nga tipulon, ang nagabutlak nga adlaw, sa mga eroplano sang Japanese Imperial Navy, bastante na sa pagpaathag kon ano ang nagakatabo​—isa ka kibot nga pagsalakay!

Nabaton ni Admiral H. E. Kimmel, kumandante sang U.S. Pacific Fleet sa Pearl Harbor, paagi sa telepono ang report tuhoy sa pagsalakay. Ang iya nawong “nangluspad subong kaputi sa iya uniporme” samtang nagatindog sia nga naurungan, nga ginatan-aw ang kaaway nga mga eroplano nga nagabinagrong subong sang mga ligwan samtang ginabombahan nila ang iya buke de gera. “Nahibaluan ko gid dayon,” alimunaw niya, “nga may malain nga nagakatabo, nga indi ini isa ka kaswal nga pagsalakay sang pila lamang ka nagtalang nga mga eroplano. Ang langit puno gid sing mga kaaway.”

“Tora, Tora, Tora”

Mga pila ka minuto sa wala pa ginbuong sang paglupok sang mga torpedo kag pagsigabong sang mga bomba ang kalinong sang Pearl Harbor, ang isla sang Oahu nagtampad sa panan-aw sang isa ka opisyal nga nagasakay sa Hapones nga dive-bomber. “Tuman kalinong nga salakayon ining isla,” hunahuna niya.

Apang, tuhay gid ang pagtamod ni Kumandandante Mitsuo Fuchida, lider sang puwersa nga nagsalakay, sa paghawan sang mga panganod. “Pat-od nga kaupod namon ang Dios,” hunahuna niya. “Mahimo gid nga ginhawan sang kamot sang Dios ang mga panganod gikan sa ibabaw sang Pearl Harbor.”

Sang alas 7:​49 s.a., ginhatag ni Fuchida ang sinyales sa pagsalakay, “To, To, To,” nga amo ang katumbas sa Hapones sang “Sulong!” Nagasalig nga ang mga puwersa sang mga Amerikano wala gid makapangaman, nagmando sia nga magpadala sing mensahe sa Morse nga mga sinyales agod ipakita nga ang kibot nga pagsalakay ginhimo​—paagi sa bantog nga mga tinaga sang sinyales, “Tora, Tora, Tora” (“Tigre, Tigre, Tigre”).

Nahimo ang Kibot nga Pagsalakay

Paano ang isa ka daku nga puwersa nga naglakip sang anom ka dalagku nga barko nga nagadala sing mga eroplano nakapalapit sing tubtob sa 370 kilometros gikan sa Oahu kag nagpalupad sa una nga balod sang pagsalakay sing 183 ka eroplano, nakalikaw sa mga radar kag nagtuga sing daku nga halit sa U.S. Pacific Fleet? Sa una nga rason, ang Hapones nga puwersa nag-agi sa aminhan nga ruta walay sapayan sang mabalod nga kadagatan sang tigtulugnaw. Ang mga patrolya sang E.U. pinakamaluya sa aminhan sang Pearl Harbor. Kag wala gid pagpaandara sang mga Hapones ang ila radyo.

Apang, may radar nga nagabantay sang estratehiko nga isla agod mamutikan ang bisan anong nagapadulong nga eroplano. Sang mga alas siete sadto nga aga, natalupangdan sang duha ka soldado sang armada nga nagabantay sa Mobile Radar Station sang Opana sa isla sang Oahu ang indi kinaandan nga dalagku nga mga kurit sa oscilloscope, nga nagarepresentar sa “ayhan kapin sa 50” ka eroplano. Apang sang ginpaalisto nila ang Sentro sang Impormasyon, ginsilingan sila nga indi magkabalaka sa sini. Nagdumdom ang soldado sa Sentro sang Impormasyon nga amo ini ang grupo sang B-17 nga mga manugbomba sang Amerika nga naiskedyul sa pag-abot gikan sa kadak-an nga Estados Unidos.

Bisan pa, wala bala mapanimahuan sang gobierno sang E.U. ang baho sang pulbura sa hangin, kon sa aton pa? Ang gobierno sang Hapon nagpadala sing 14-ka-bahin nga mensahe paagi sa mga mensahero sini sa Washington, D.C., agod ihatag kay Cordell Hull, ang sekretaryo sang estado, sa eksakto nga ala 1:​00 s.h. Eastern Standard Time sang Disiembre 7, 1941. Amo yadto ang aga sang Disiembre 7 sa Pearl Harbor. Ang mensahe nag-unod sing pinamulong nga ang Hapon magauntat sa pagpakignegosyar sa Estados Unidos tuhoy sa importante nga mga hulusayon sa politika. Bangod nakuha ini nga mensahe, nahibaluan sang gobierno sang E.U. ang pagkaserioso sang kahimtangan. Sang gab-i antes sadtong indi malipatan nga adlaw, si Franklin D. Roosevelt, presidente sadto sang Estados Unidos, nakabaton sang una nga 13 ka bahin sang nakuha nga dokumento. Sa tapos ini mabasa, sia nagsiling, nga subong sini ang ideya, “Nagakahulugan ini sing inaway.”

Bisan pa nabatyagan sang mga opisyales sang E.U. nga nagahilapit ang masingki nga paghikot sang Hapones, ang The New Encyclopædia Britannica nagasiling: “Wala sila makahibalo sang tion ukon duog nga mahanabo ini.” Ang laban nagbatyag nga mahimo ini matabo sa Malayo nga Sidlangan nayon, ayhan sa Thailand.

Ang kasugtanan sa ala 1:​00 s.h. ginpaatrasar bangod ang mga sekretaryo sa embahada sang Hapon mahinay sa pagmakinilya sang mensahe sa Ingles. Sang gindaho sang Hapones nga embahador ang dokumento kay Hull, alas 2:​20 s.h. na sadto sa Washington. Sadto nga oras, ang Pearl Harbor ginabombahan kag mahimo nga salakayon sa ikaduha pa. Ang balita tuhoy sa pagsalakay nakalab-ot na kay Hull. Wala gani niya pagpapungkua ang mga mensahero; ginbasa niya ang dokumento kag malas-ay ang buot nga gintudlo sila sa ganhaan.

Ang pagkaatrasar sa pagdul-ong sang ultimatum nagpabaskog pa sang kaakig sang Amerika batok sa Hapon. Bisan gani ang pila ka Hapones nagbatyag nga ining kahimtangan naghimo sang pagsalakay sa Pearl Harbor nga indi isa ka estratehiko nga kibot nga pagsalakay kundi isa ka malalangon nga pagsalakay. “Ang mga tinaga nga ‘DUMDUMA ANG PEARL HARBOR’ nangin isa ka sumpa nga nagpainit sang espiritu sang mga Amerikano sa pagpakig-away,” sulat ni Mitsuo Fuchida, ang kumandante sang una nga balod sang pagsalakay. Sia nagbaton: “Ang pagsalakay nagdala sa Hapon sing kahuy-anan nga wala mapanas bisan sa tapos sia malutos sa inaway.”

Gintawag ni Franklin D. Roosevelt ang Disiembre 7 nga “isa ka petsa nga magapabilin nga kahuy-anan.” Sadto nga adlaw sa Pearl Harbor, walo ka bapor de gera sang E.U. kag napulo pa ka barko ang nalunod ukon naguba gid, kag kapin sa 140 ka eroplano ang napierdi. Ang mga Hapones nadulaan sing 29 ka eroplano sa mga 360 ka fighter kag manugbomba nga nagsalakay sa duha ka balod sang pagsalakay, dugang sa lima ka diutay nga submarino. Kapin sa 2,330 ka kabuhi sang mga Amerikano ang nakutol, kag 1,140 ang napilasan.

Sa pagsinggit sing “Dumduma ang Pearl Harbor!” ang opinyon sang publiko nga mga Amerikano nahiusa batok sa Hapon. “Nga may isa lamang ka nagapamatok nga tingog sa House of Representatives sang gobierno sang Estados Unidos,” siling sang libro nga Pearl Harbor as History​—Japanese-American Relations 1931-1941, “ang kongreso (subong sang mga Amerikano sa kabilugan) nahiusa sa likod ni Presidente Roosevelt sa determinasyon nga lutuson ang kaaway.” Ang pagtinguha nga magtimalos sa pagsalakay nga ginhimo nangin rason gid nga magdeklarar sila sing kaawayon batok sa Duta nga Ginabutlakan sang Adlaw.

Isa ka Kibot nga Pagsalakay Para sa Bug-os Kalibutan nga Paghidait?

Paano ginpakamatarong sang Hapones nga mga manuggahom ang ila mapintas nga mga aksion? Bisan daw indi mapatihan, nangangkon sila nga gintuyo ini agod palig-unon ang bug-os kalibutan nga paghidait paagi sa paghiusa sang ‘bug-os nga kalibutan nga mangin isa ka daku nga pamilya,’ ukon hakkō ichiu. Nangin eslogan ini nga nagtiklod sa mga Hapones sa pagpaagay sing dugo. “Ang sadsaran nga tulumuron sang pungsudnon nga pagsulundan sang Hapon,” deklarar sang gabinete sang Hapon sang 1940, “yara sa malig-on nga pagtukod sing bug-os kalibutan nga paghidait nahisuno sa mataas nga espiritu sang hakkō ichiu nga sa amo natukod ang pungsod, kag sa pagpatindog, subong una nga tikang, sing isa ka bag-ong kahimusan sa Daku Pa nga Sidlangan nga Asia.”

Dugang sa eslogan nga hakkō ichiu, ang paghilway sang Asia gikan sa kagamhanan sang Nakatundan mangin isa pa ka daku nga tulumuron sang pagpakig-away sang Hapon. Ining duha ka kabangdanan ginkabig nga amo ang kabubut-on sang emperador. Agod mabihag ang bug-os nga kalibutan, ang mga militarista nanguna sa pungsod sa pagpakig-away batok sa Tsina kag dayon batok sa kagamhanan sang Nakatundan, lakip ang Estados Unidos.

Apang si Isoroku Yamamoto, puno nga kumandante sang Combined Fleet sang Hapon, realistiko nga naghinakop nga wala sing paagi nga madaug sang puwersa sang Hapon ang Estados Unidos. Isa lamang ka kahigayunan ang nakita niya agod mahuptan ang paghari sang Hapon sa Asia. “Mapintas nga salakayon kag gub-on [sang Imperial Navy] ang nagapanguna nga buke de gera sang E.U. sa umpisa sang inaway, agod nga ang kapagsik sang U.S. Navy kag sang iya katawhan” “malunod tubtob sa kadalumon nga indi na ini makabutwa,” pangatarungan niya. Sa amo nag-utwas ang ideya nga salakayon sing kibot ang Pearl Harbor.

[Piktyur sa pahina 4]

Ang Pearl Harbor samtang ginasalakay

[Credit Line]

Retrato iya sang U.S. Navy/U.S. National Archives