“Indi Namon Luyag nga Masulit Pa ang Natabo sa Hiroshima!”

“Indi Namon Luyag nga Masulit Pa ang Natabo sa Hiroshima!”

BISAN pa nalipay ang mga Hapones sa pagdaug nila sa Pearl Harbor kag madumduman ini samtang nagadaug sila, ang petsa nalimtan na sa Hapon sang malutos sila sa inaway. Sang ginpamangkot kasan-o lang ang gobierno sang Hapon kon ngaa wala sila mangayo sing pasaylo sa ila pagsalakay, ang puno nga sekretaryo sang gabinete nagsabat: “Sa estratehiko kag kabilugan nga paghambal, masiling ko nga indi gid dalayawon ang ginhimo nga pagsalakay sa Pearl Harbor. Apang, ang hulusayon tuhoy sa inaway sa ulot sang Estados Unidos kag Hapon nahusay na sa Tratado sa Paghidait sa San Francisco.”

Ang iya ginhambal nagatiglawas sa ginabatyag sang pila ka Hapones tuhoy sa kibot nga pagsalakay nga nagpadabdab sang inaway sa Pasipiko. Bisan pa kapin sa isa ka milyon ka Hapones ang nagaduaw sa Hawaii kada tuig, report sang pamantalaan nga Mainichi Shimbun, pila lamang ang nagaduaw sa U.S.S. Arizona Memorial, nga gintukod agod dumdumon ang pagsalakay sa Pearl Harbor.

Samtang ang eslogan nga “Dumduma ang Pearl Harbor!” nagapahanumdom sang mapait nga mga nagligad para sa mga Amerikano, ginaalimunaw sang mga Hapones ang ila pag-antos paagi sa pagsinggit sing “Indi Namon Luyag nga Masulit Pa ang Natabo sa Hiroshima.” Ang mga bomba atomika nga naglupok sa siudad sang Hiroshima kag Nagasaki sang Agosto 1945 may masakit nga epekto indi lamang sa direkta nga mga biktima kundi sa pungsod sa kabilugan.

Mabuligan kita sa paghangop sang ila ginabatyag kon pamatian naton ang mga eksperiensia sang nakasaksi nga mga nakalampuwas. Binagbinaga, halimbawa, si Itoko, nga bag-o lang makagradwar sa eskwelahan kag nangin sekretarya sa Naval institution sa Hiroshima. Bisan pa yara sia sa sulod sang tinukod nga iya ginatrabahuan, nabatyagan niya ang kirab sang bomba atomika, nga subong bala gin-uyog sia sang kapawa mismo. “Nagtrabaho ako upod sa mga soldado sa paghawan sang mga bangkay sa siudad,” paathag ni Itoko. “Sa isa ka suba, naghumlad ang mga soldado sing salap sa pangisda gikan sa isa ka sakayan kag nakakuha sila sing kapin sa 50 ka bangkay sa kada tion nga ginabutong nila ang salap. Gindala namon sa takas ang mga bangkay kag gintangkas sila sing taglima-lima kag ginsunog sila. Ang kalabanan sa ila hublas. Indi ko makilala ang mga lalaki gikan sa mga babayi, kag ang ila mga bibig nagbanog kaangay sang tuktok sang pato.” Indi malipatan sang mga Hapones ang kakugmat nga gintuga sang duha ka bomba atomika.

Kon Ngaa Gingamit ang Hinganiban nga Pangpatay sa Madamo

Si Propesor Shigetoshi Iwamatsu sang Nagasaki University, nga isa ka biktima mismo sang bomba atomika, nagsulat sa mga pamantalaan sang Nakatundan sang nagligad nga kapin sa 20 ka tuig sa pagpahibalo sa ila sang kahimtangan sang mga biktima. “Nakibot sia sa mga sabat,” report sang Asahi Evening News. “Ang katunga sang mga sabat nagsiling nga ang nagpadulog sa pagsalakay sang mga Hapones amo ang mga bomba atomika kag makatilingala para sa mga biktima sang bomba nga mangabay sing paghidait.”

Nagapaathag sang rason kon ngaa gingamit ang hinganiban nga pangpatay sa madamo, ang The Encyclopedia Americana nagasiling: “Nagdesisyon sia [Harry S. Truman] nga gamiton ang mga bomba atomika batok sa Hapon, sa pagpati nga matapos nila ang inaway sa madali kag maluwas ang mga kabuhi.” Bisan pa may kahanuklog sa balatyagon sang mga biktima sang bomba atomika, si Kenkichi Tomioka, isa ka Hapones nga dyurnalista nga nagreport sang magamo nga mga kahimtangan sa tapos sang inaway, nagbaton: “Sa pagbalik sa panahon sa ulot sang Marso/Abril kag Agosto 1945, sang ang mga operasyon sa pagtakop sang inaway nakadangat sa putukputukan nga nagbutang sa katalagman sang palaabuton sang pungsod, indi naton masikway ang papel nga gindala sang duha ka dosis sang nagatadlong nga bulong [ang mga bomba atomika], espisipiko para sa pagpabugnaw sang mainit nga mga ulo, nga ginhatag sa mga militarista nga nagapangayo sing pag-engkwentrohanay sa pagdepensa sang dutang natawhan. Ang isa ka pag-engkwentrohanay nagkahulugan kuntani sing gyokusai (hikog nga pagsalakay sa baylo nga mag-ampo) sang 100 milyones ka pumuluyo.”

Walay sapayan, para sa mga namatyan sing mga hinigugma sa mga bomba atomika nga ginpalupok kag para sa mga nag-antos sing mga balatian bangod sang radyasion, ang ila kasakit indi mapakalma sang mga pulong nga nagapakamatarong sang paghulog sa pikadon, ukon “kirab-kag-lupok,” subong amo ang pagtawag sang mga nakalampuwas sa mga bomba atomika. Bisan pa madugay na nila nakita ang ila kaugalingon subong wala sing sala nga mga biktima, narealisar na karon sang iban nga nakalampuwas sa bomba atomika nga bilang mga Hapones, dapat nila kilalahon, subong sang ginsiling ni Propesor Iwamatsu, ang “mga krimen nga ila nahimo sa ila pagsalakay sa iban nga mga pungsod sa Asia-Pasipiko nga rehiyon.” Sang 1990, sa atubangan sang taga-luwas nga mga delegado sa tuigan nga batok-bomba nga mga demonstrasyon sa Hiroshima, ang isa ka biktima sang bomba nangayo sing pasaylo sa mga krimen nga nahimo sang Hapon sa mga inaway.

May mga Rason Gid Bala Sila sa Pagpatay?

Mabaskog nga pagkangil-ad ang nagapabilin gihapon sa tagipusuon sang madamo nga nakalampuwas kag nakasaksi sa Pearl Harbor, Hiroshima, kag Nagasaki. Sa pagbalikid, ang iban nagapamangkot kon bala ang ila pungsod may makatarunganon nga mga rason nga isakripisyo ang ila mga hinigugma ukon indi.

Agod painiton ang balatyagon para sa inaway kag pakamatarungon ang pagpatyanay, ang duha ka bahin nag-atakehay sa pulong. Gintawag sang mga Amerikano ang mga Hapones nga “malalangon nga mga Hapones” kag wala mabudlayi sa pagpadabdab sing kaugot kag pagtimalos paagi sa mga pulong “Dumduma ang Pearl Harbor!” Sa Hapon, ang mga tawo gintudluan nga ang mga Anglo-Amerikano mga kichiku, buot silingon “demonyohanon nga mga sapat.” Madamo sa Okinawa ang nahaylo pa sa paghikog sa baylo nga mahulog sa mga kamot sang mga “sapat.” Sing kaanggid, sa tapos mag-ampo ang Hapon, sang ang nagasalakay nga mga puwersa sang Amerika nagdungka sa malapit nga pantalan, ang pamatan-on nga si Itoko, nga ginsambit kaina, gindahuan sing duha ka dosis sang makahililo nga potassium cyanide sang iya kumandante. “Indi gid magpahampang sa tagaluwas nga mga soldado,” mando niya.

Apang, bangod sang iya Hapones-Hawaiiano nga mga abyan, amat-amat nga ginpasangkad ni Itoko ang iya pagtamod kag narealisar niya nga ang mga Amerikano kag mga Britaniko mainabyanon man, malulo, kag maluluy-on. Nakilala niya si George, isa ka Irlandes nga natawo sa Singapore, nga ang iya amay ginpatay sang mga Hapones. Nagkilalahay sila kag nagpakasal. Isa lamang sila ka halimbawa sang madamo nga nakapamatuod nga ang ila mga kaaway anay mainabyanon gali. Kon nakita lamang sang tanan ang “mga kaaway,” indi paagi sa mga mata sang mga tawo nga nagasakdag sang inaway, kundi paagi sa ila kaugalingon nga mga mata nga wala sing nadampigan, ginpaulanan nila kuntani sila sing gugma sa baylo sang mga bomba.

Huo, ang paghidait sa ulot sang mga indibiduwal nga napasad sa paghangpanay kinahanglanon gid para sa bug-os kalibutan nga paghidait. Bangod sang madamo nga inaway nga natabo sugod sang 1945, maathag nga wala matun-an sang mga tawo ining sadsaran nga leksion gikan sa Pearl Harbor kag Hiroshima. Apang, bisan ang paghidait sa ulot sang mga indibiduwal indi pa tuman sa pagpaluntad sing bug-os kalibutan nga paghidait. Ano gid ang ginakinahanglan sini? Ipaathag ini sang masunod nga artikulo.

[Blurb sa pahina 7]

[Piktyur sa pahina 7]

Sanday Lloyd Barry kag Adrian Thompson, mga misyonero sang Watch Tower Society, sa atubangan sang Peace Memorial sang Hiroshima sang 1950

[Piktyur sa pahina 8]

Ang kagulub-an sa Hiroshima sa tapos sang paglupok sang bomba atomika

[Piktyur sa pahina 8]

Ang paghidait sa ulot sang mga indibiduwal nga napasad sa paghangpanay kinahanglanon gid para sa bug-os kalibutan nga paghidait

[Credit Line]

U.S. Army/Sa Maayong Kabubut-on sang The Japan Peace Museum