Pagtuon sa Pagkabuhi nga May Artraytis

Sang koresponsal sang Magmata! sa Britanya

Si David, 72 anyos, ginabudlayan maghulag. Ang may depekto nga mga siko kag butkon nagapakita sing makasablag nga mga epekto sang balatian nga kinaandan sa mga tigulang.

Si Peggie, sa iya 60 anyos nga katigulangon, ginabudlayan maglakat. Nagaantos man sia, subong ginapakita sang iya may depekto nga mga kamot. Apang, masarangan niya himuon ang diutay nga mga hilikuton sa sulod-balay kag nawili sa pagpanggansilyo.

Si Isa, naunay sa iya nga wheelchair sa sulod sang 37 ka tuig, indi makahulag sing maayo para sa iya kaugalingon. Apang, ang iya makalalaton nga yuhum nagapakita sing talalupangdon nga kapagros.

SANDAY David, Peggie, kag Isa​—tatlo sa anum ka milyon nga mga Britaniko nga nagaantos sing artraytis. Suno sa The Times sang London, tuigtuig ini nga balatian “amo ang ginabangdan sang pagkadula sang 88 milyones ka adlaw nga pagtrabaho . . . , labaw sing daku sa mga adlaw nga nadula bangod sang mga pagwelga.” Ang artraytis amo ang “pinakadaku nagaisahanon nga kabangdanan sang kasablagan” sa Britanya.

Bisan diin ka man nagapuyo, mahimo nga mag-atake ang artraytis. Wala sing duog sa kalibutan ang hilway sa sini. Tuhoy sini nga balatian, ang doktor sa medisina nga si Vernon Coleman nagsulat: “Pila lamang ka balatian ang makaapektar sa madamo nga tawo . . . Pila lamang ang ginabangdan sang kasakit kag kasablagan, kag pila lamang ang tema sang madamo nga mito kag sayop nga paghangop nga subong sang artraytis.”​—Tan-awa ang kahon sa pahina 14.

Indi makapakibot nga ang mga may artraytis, kaangay ni David, ginapung-awan sa kabuhi. Sa pihak nga bahin, nalandas nanday Peggie kag Isa, kag sang iban pa ang ila kasablagan, kag malaumon pa gani sila. Paano nga subong sini? Kamusta ka? Kon may artraytis ka, ukon nagahunahuna nga may amo ka sini, anong mga tikang ang sarang mo mahimo nga makabulig sa imo nga malandas sing madinalag-on ini nga balatian?

Kon Isa Ikaw ka Biktima

Una, magpakonsulta sing temprano. “Indi mapakadiutay,” siling sang The Arthritis Book, “nga ang temprano nga pagpakonsulta makabulig sa pagpahaganhagan sang sakit kag kasablagan sa ulihi.” Huo, ang pagbulong sang artraytis isa matuod ka “pagpakig-away sa panahon.” Si Dr. Coleman nagaugyon: “Kon . . . ang pagpabulong ginahimo sing temprano kag sing may pagsalig nagadaku ang paglaum.”

Gani indi magpabuyanbuyan. Hibalua ang mga detalye sang imo problema sa panglawas. Nian, kon artraytis ini, magpabulong sa gilayon.

Paglandas sa Kasakit

Sa mga nagaantos sing artraytis, ang pagpahaganhagan sang kasakit amo ang pinakaimportante. Apang, sa pila ka kaso sang osteoarthritis, ang pila ka doktor nagahatag sini nga panugda: ‘Antusa lang ang kasakit.’ Ngaa? Bangod ang nagapadula sing sakit nga mga bulong nagapugong sa kinaugali nga senyales sa pagpaandam sang lawas. Ang indi pagsapak sini nga mga senyales mahimo nga magadul-ong sa indi mabulong nga halit sa lutalutahan.

Dapat nga binagbinagon man ang posible nga mga side effect sining nagapatay sang sakit nga mga bulong. Ang The Lancet nagpaandam nga ang “risgo nga maospital bangod sang nagadugo nga peptic ulcer . . . nagdaku sa sadtong nagainum sing mga NANSAID [nonaspirin nonsteroidal anti-inflammatory drugs].” Gani, mas luyag sang madamo nga limitahan ang ila pag-inum sing bulong. Para sa iban, ang sakit nagakadula paagi sa pagkonsentrar sa mga butang nga nagakuha sang ila interes. Ang Nursing Mirror nagasiling: “Ang pagliso sang igtalupangod sarang magamit subong taming sang pagbatyag paagi sa pagliso sang igtalupangod kag pagkonsentrar sa mga butang nga wala sing kaangtanan sa sakit.”

Indi buot silingon sini nga ang paglikaw sa tanan nga bulong nga nagapadula sing sakit amo ang maayo. Sa pila ka kaso, bangod sang kapaslawan sa pagdula sang sakit mahimo nga indi paggamiton ang masakit nga mga lutalutahan, sa amo nagadul-ong sa pagpalanig-a kag pagkunol sini kag sa ulihi indi na makapanghikot ang lutalutahan. Ang NANSAID kag aspirin amo ang lapnag nga ginagamit sa pagpaumpaw sa sakit. Ginarekomendar man sila agod pakupuson ang paghubag kag palamanog. Ginakabig ini sila nga epektibo sang mga may artraytis kag sang ila mga doktor.

Apang, bangod sang mga katalagman, hibalua tubtob sa mahimo mo ang tuhoy sa bulong antes magtomar sini. Hibalua kon ano ang mga katalagman. Magpakigsugilanon sa imo doktor tuhoy sini.

Bisan pa ang tuman nga katugnaw kag kabasa wala ginabangdan sang artraytis, daw may epekto ang paniempo sa kadakuon sang sakit nga ginaantos sang mga may artraytis. Sa amo, para sa iban, ang pagkadto sa mainit, mamala nga klima nakahatag sing kaumpaw. Apang kon indi praktikal ang amo nga pagbalhin, may yara sang iban nga salili.

Si Dr. Frederic McDuffie, lider sa pagpanalawsaw sa rheumatoid arthritis, nagsiling nga ang “direkta nga pagpadapat sing katugnaw kag kainit makabulig man.” Sa isa ka pagtuon, ginpadapatan sang mga pasyente sing naputos nga yelo ang mga lutalutahan sang tuhod nga naapektuhan sang rheumatoid arthritis sa sulod sang 20 minutos. Ginhimo nila ini sing tatlo ka beses sa isa ka adlaw sa sulod sang apat ka semana, kag nagsiling sila nga nadula ang sakit kag nagdugang ang kusog sang ila kaunuran. Nagpagsik sila kag nakatulog sing maayo. Ngaa? Si McDuffie nagpaathag nga “ginabuhinan sang katugnaw ang pagpaliton sang kaugatan sing sakit.”

Sing makapasubo, kon ano ang epektibo sa isa ka tawo mahimo nga indi epektibo sa iban. Madamo nga nagaantos sing artraytis ang nakasapo nga makabulig ang mahinay nga masahe. Si Isa nagsugid: “Kon ginasakitan gid ako, ginapamasahe ko sa akon bana ang bahin nga nagasakit. Masakit ini, apang kon kaisa ginadula sini ang kasakit.”

Ang init nga terapiya maayo man. Ginarekomendar sang iban nga mga doktor ang paggamit sing botelya nga may mainit nga tubig ukon sing mainit nga sibin agod maumpawan ang sakit. Ang reumatologo nga si Dr. F. Dudley Hart nagapaathag: “Ginapapahuway sang init ang mga kaunuran, ginapahinay ang pagpalanig-a kag ginapahaganhagan ang kasakit.”

‘Gamiton Ukon Madula!’

“Ang isa sa pinakaimportante nga mga butang . . . agod mabuligan ang imo artraytis amo . . . ang ehersisyo,” siling sang The Arthritis Helpbook. ‘Huo,’ isiling mo, ‘apang masakit ina kaayo.’ Matuod, apang himulati nga mangin balanse.

Ang paglakat, paglangoy, kag pagbisikleta amo ang paborito nga ehersisyo sa masami. Walay sapayan, agod mangin matuod nga epektibo ang imo ehersisyo, kinahanglan mo ang isa ka programa nga bagay sa sahi sang imo artraytis. Ipakigsugilanon ini sa imo doktor ukon physiotherapist agod pat-uron kon ano nga mga ehersisyo ang makabulig sing maayo sa imo.

Kon makabatyag ka sing kasakit sa mga tion sang pag-ehersisyo, magpahuway sing makadali. Kon ang imo naapektuhan nga mga lutalutahan manginit kag magbanog, kinahanglan nga untatan mo gilayon ang pag-ehersisyo​—mahimo nga tuman ini ka makapalapyo. Dumduma, ang imo tulumuron amo ang makahulag sing maayo indi ang kusog. Ang todo nga paghulag sang mga lutalutahan kon posible ayhan mga duha ka beses kada adlaw makabulig sa padayon kag mahapos nga paghulag .

Nagahilapit ang Pag-ayo?

“Ang pag-ayo sa artraytis ‘tuman kalapit,’ ” pahibalo sang Daily Post sang Liverpool sadtong Mayo 28, 1980. Apang, ang report nga nagsunod nagpahibalo, nga “wala sing gintalana nga pat-od nga tion.”

Sobra sa 12 ka tuig sang ulihi, nagapadayon ang panalawsaw. Para sa rheumatoid arthritis, ginatuon karon ang igtalupangod sa pagdesinyo sing mga bulong nga magamaniobra sa “may diperensia” nga mga gene nga ginapatihan nga amo ang kabangdanan sini. Si Propesor Ravinder Maini sang Arthritis and Rheumatism Council nagalaum nga matigayon ini sa “sulod sang lima tubtob 10 ka tuig.”

Sa wala pa, agod ipasag-uli ang mahulas nga paghulag kag maumpawan sa pag-antos, ginapakamaayo sang pila ka biktima sang artraytis ang pagpailis sing lutalutahan paagi sa operasyon. Nasapwan sang iban nga makabulig ang pagdiyeta sa pagkaon. Ang acupuncture, homeopathy, kag osteopathy may ila mga kampeon sa patag sang artraytis.

Nanuhaytuhay ang mga opinyon tuhoy sa nagakaigo nga bulong. Ang iban ginakabig nga “daya” sang mga propesyonal sa medisina bangod lamang nga ining paagi sang pagbulong indi kinaandan, indi bangod nga indi epektibo. Walay sapayan, madamo sang mga ginatawag nga mga bulong nga may maduhaduhaan nga ikasarang ang ginatanyag sa mga nagaantos sang artraytis.

Sa karon, ang propesyon sang medisina wala pa makakita sing bulong para sa sining makasablag nga balatian. Busa, maalamon, nga binagbinagon sing mahalungon ang tanan nga bahin kon nagapili sang isa ka porma sang bulong. Pagkatapos nga mahimo ini, magpadayon sa kon ano ang maayo para sa imo.

Kon Paano Makabulig ang Iban

Kon may paryente ka ukon abyan nga may artraytis, madamo ka sing mahimo agod buligan sia nga malandas ang mga limitasyon nga ginaeksperiensiahan. Paano?

Bisan nagapuyo sing isahanon, nakita ni Peggie nga mabuligon gid ang iya mga kabataan. Padayon sila nga nagapakig-angot sa iya paagi sa sulat kag telepono. Kon magbisita ang iya mga anak nga babayi, halin sa iban nga pungsod, malipayon nga ginabuligan nila sia sa pagpatahom sang balay kag sa iban nga mga hilikuton sa sulod-balay nga mabudlay para sa iya. Ang iya tin-edyer nga apo nga babayi nagahapit sa iya kada semana agod atipanon ang mabug-at nga mga pagpaninlo sa balay.

Ang asawa ni David mas interesado karon sa pag-atipan sa iya. Paagi sa instruksion halin sa isa ka nars sang komunidad, natun-an niya kon paano sia buligan sa pagtinlo sang iya kaugalingon. Mas malipayon karon si David, kag masarangan nila nga duha nga himuon ang mga butang.

“Ang kalabanan sang mga butang nga ginahimo sang iban,” siling ni Isa antes sia mapatay, “indi ko masarangan nga himuon.” Daw ano kaayo nian, ang mahigugmaon nga pag-atipan sang iya bana, nga amo ang nagahugas sa iya, nagapailis sa iya, kag nagahusay pa gani sang iya buhok!

Masami nga ginaapresyar sang mga nagaantos sing artraytis ang dipagsandig nga ginatugot pa sang ila balatian. Dapat nga likawan sang mga paryente kag abyan nga pakadiutayon ini. Ang kinahanglan gid, suno kay Dr. Hart, amo ang isa ka “praktikal nga simpatiya kag pasalig.” Himua nian, ang pila ka butang para sa nagaantos, nga indi niya mahimo para sa iya kaugalingon. Ang malip-ot nga pagduaw, makapalig-on nga mga pulong, kag pagbulig sa sulod sang balay kag pagpamalaklon ginaapresyar sing daku.

Magpalambo sing Positibo nga Pagtamod

‘Sa balatian kaangay sang artraytis, mahapos lang ina hambalon sang sa himuon,’ mahimo isiling mo. Matuod, apang nasandig ini sing daku sa kon ano ang pagtamod mo, sang imo mga paryente, kag imo mga abyan tuhoy sa palaabuton.

Binagbinaga sanday Peggie kag Isa. Si Isa nagsiling: “Gin-untatan ko ang pagkabalaka tuhoy sa akon kasablagan.” Sa baylo, sia kag si Peggie nangita sing mga kahigayunan nga mabuligan ang iban. Naghinguyang sang tion si Peggie sa paghimo sing makapalig-on nga pagduaw sa iya mga kaingod. Si Isa, sa bulig sang iya mga anak kag mga apo, nagpakigbahin sing bug-os tion sa pagsugid sa iban tuhoy sa mga saad nga gintagna sa Biblia. Si Peggie isa sang mga Saksi ni Jehova, subong man si Isa.

Huo, si Peggie kag si Isa nakasapo sing daku nga kalipay sa malapit na matuman nga saad nga “wala sing nagapuyo sa aton duta ang magareklamo liwat nga nagamasakit.” (Isaias 33:​24, Today’s English Version) Daw ano ka makalilipay nga adlaw ina para sa mga nagaantos sing artraytis!

[Kahon sa pahina 14]

Reuma ukon Artraytis?

Tanan kita nakaeksperiensia kon kaisa sing pagpalamusog kag kasakit. Ginakabig naton sila subong “atake sang reuma.” Sa medikal nga paghambal, ang reuma isa ka kabilugan nga paglaragway sa 200 ukon kapin pa nga masakit nga kahimtangan, bisan pa sa pagkamatuod mga katunga lamang ang masiling nga yara sa kategoriya sang artraytis. Ang apat ka kinaandan nga sahi sang artraytis amo ang:

Ang osteoarthritis (degenerative arthritis ukon osteoarthrosis) nagakatabo lamang sa mga tigulang kag ginatandaan sang pagpalangluya sang mga unod sang lutalutahan, paghubag sang tul-an sa punta sang lutalutahan kag mga pagbag-o sa synovial, ukon nagapatubas sing pluido, nga lanitlanit sang lutalutahan. “Sa tion nga mga 65 anyos na kita, 80 por siento sa aton ang makapaabot nga makaeksperiensia sing mga pagbag-o bangod sa osteoarthritis sa isa ukon pila ka lutalutahan; 25 por siento sa aton ang dimagkubos magaantos sing sakit ukon kasablagan bangod sini.”​—New Scientist.

Ang rheumatoid arthritis masami makilal-an bangod sang pagpalamanog sang pila ka lutalutahan kag sang ila nagapatubas sang pluido nga mga lanitlanit kag sang pagkunol, ukon paggamay, sang mga unod kag tul-an sa palibot sang lutalutahan. Kon kaisa, mahimo ini mangin resulta sang pagkasamad. “Mahimo ini magsugod sa bisan anong edad apang kalabanan sa mga babayi sang sa mga lalaki sa proporsion nga 3 sa 1.”​—Nursing Mirror.

Ang ankylosing spondylitis (ukon artraytis sa taludtod) “nagaapektar sa taludtod kag nagadul-ong sa ‘diikasarang sa pagduko.’ . . . mas kinaandan sa mga lalaki.”​—101 Questions and Answers About Arthritis.

Ang gout isa ka napanubli nga sahi sang artraytis nga makilala bangod sa sobra nga uric acid (hyperuricemia) sa dugo nga resulta sang pag-atake sang malala nga artraytis nga masami nagaapektar sa isa lamang ka lutalutahan, kag ginasundan sang lubos nga kaumpawan sa sakit. “Ang mga lalaki masami nga nagakaapektuhan sing 20 ka pilo sang sa mga babayi.”​—Nursing Mirror.

[Kahon sa pahina 15]

PAGKAON PARA SA ARTRAYTIS?

Ginapakita sang masunod nga mga kinutlo gikan sa mga libro kag mga report sa pamantalaan ang daku nga dipag-ugyunay sa tunga sang mga eksperto. Busa ang indibiduwal nga mga pagpangusisa kag desisyon kinahanglanon.

“Kon ano ang imo wala ginakaon amo ang importante. . . . Indi magkaon sang: Bisan ano nga karne, pati na sing sabaw sini; bisan ano nga sahi sang prutas; mga produkto halin sa gatas . . . ; batog sang itlog; langgaw, ukon ano nga sahi sang maaslom; katumbal . . . bisan ano nga sahi; makahang nga mga panakot; tsokolate; mamala nga sinugba nga mani; alkoholiko nga mga ilimnon, labi na sing bino; mahugmay nga mga ilimnon . . . ; tanan nga sahi sang aditibo, preserbatibo, mga kemikal, labi na gid sang monosodium glutamate.”​—New Hope for the Arthritic, 1976.

“Ang labing maayo nga dieta para sa may artraytis amo ang maayo nga kalan-on nga nagaunod sing kinahanglanon nga mga sustansia​—protina, carbohydrates, mga tambok, mga bitamina, kag mga mineral—​ginakaon sing regular, sa hustuhan nga lang-at. Ang hilaw nga mga prutas, madahon nga utanon, kag mga liso sarang malakip kon indi ka alerdyik sa sini.”​—Arthritis—​Relief Beyond Drugs, 1981.

“Matuod malaka lamang ang artraytis bangod sang alerdyi apang kon kaisa nagakatabo ini bangod sang pagkasensitibo sa trigo (gluten) ukon sa mga produkto halin sa gatas (keso) ukon iban pa nga mga sustansia. Kon nagapangduhaduha ayhan maayo nga listahon ang mga pagkaon nga nakaon sang mga adlaw nga nag-atake ukon naglala ang artraytis.”—101 Questions and Answers About Arthritis, 1983.

“Ang Pinasahi nga Dieta Para sa Artraytis. Kalimti ini. Wala sing subong sini. Wala sing sientipiko nga pamatuod nga ang artraytis mabulong ukon palalaon sang pila ka bitamina, mineral, protina, tambok, ukon carbohydrate. Kon mamat-od ang mga pasyente nga magkaon sing yoghurt, organiko nga mga pagkaon, duga sang utan, alkaline nga mga pagkaon, ukon maaslom nga mga pagkaon, indi ini sa pagkamatuod makahalit sa iya.”​—The Arthritis Book, 1984.

“Nadiskubrehan sang mga mananalawsaw nga ang pagkaon sing isda kag walay tambok nga karne, upod sa mga suplemento halin sa mantika sang isda, nagapabuhin sang pagpalanig-a kag palanakit sa mga lutalutahan nga tuga sang rheumatoid arthritis.”​—The Sunday Times, London, 1985.

Sa isa ka bagay nagahiliugyon ang mga awtoridad: Likawi ang sobra nga kabug-aton, nga nagapadaku lamang sang mga problema sa lutalutahan, ilabi na sa balikawang, sa mga tuhod kag sa mga tikod.