Kamatayon​—Ang Bug-os Uniberso nga Salot

KADA tuig mga 50 milyones ka tawo ang nagakapatay sa palibot sang globo. Nagakahulugan ina sing 137,000 sa isa ka adlaw, 5,700 sa isa ka oras, mga 100 sa isa ka minuto, ukon kapin sa 3 ka tawo kada duha ka segundo. Wala sing pamilya ang ginapuwera sa salot sang kamatayon. Hari man ukon timawa, manggaranon ukon imol, lalaki ukon babayi​—ang tanan nagakapatay.

“Sa sining kalibutan kamatayon kag buhis lamang ang pat-od,” sulat sang bantog nga Amerikanong manugbalhag, imbentor, kag diplomat nga si Benjamin Franklin sa isa ka abyan sang 1789. Apang, ang iya obserbasyon indi pinasahi. Mga 2,800 ka tuig sang una pa, ang maalamon nga si Hari Solomon sang pungsod anay sang Israel nagsiling: “Ang buhi nakahibalo nga mapatay sila.” Apang, ginlig-on lamang niya ang ginsiling sang mga 3,000 ka tuig sang una pa sa nahauna nga tawo sa duta: “Yab-ok ka kag sa yab-ok magabalik ka.”​—Manugwali 9:​5; Genesis 3:19.

Bisan pa nga ang kamatayon dimalikawan sa bug-os nga maragtas sang tawo, ginhalinan gihapon ini sang daku nga kasubo. Ginasiling nga ang aton kinaandan nga handum amo ang mabuhi, indi ang mapatay. Ang aton mga kaangtanan sa pamilya kag mga abyan mabakud nga mga higot nga nagakinahanglan sing dalayon nga pagpakig-upod sa ila. Apang sing isaisa, sa pagligad sang mga tuig, ining mga higot ginabugto sang kamatayon. Ang aton mga kalolohan, mga ginikanan, kag mga abyan nagakapatay.

“Ang katunayan amo nga ang gatuson sing edad nga mga tawo nga nagakabuhi sing labaw sa ila ika-113 nga tuig malaka na gid katama kag ang karon nga bug-os nga latid sang napamatud-an nga kalawigon sang kabuhi sang tawo wala nagabaton kay bisan sin-o nga nagakabuhi sa pagsaulog sang ila kumpleanyo pagligad sang ila ika-120,” siling sang Guinness Book of World Records. Busa, wala sing isa nga buhi karon ang nakasaksi sang pagkabun-ag ni Winston Churchill (1874) ukon ni Mohandas Gandhi (1869), sang pagbaligya sang Rusya sa Alaska sa Estados Unidos sang 1867, ukon sang traidor nga pagpatay kay Abraham Lincoln sang 1865​—indi na pagsambiton pa ang tanan nga mga hitabo sa maragtas antes sining ika-19 nga siglo.

Sa pagkamatuod, walay sapayan sang tanan nga modernong kadalag-an sa medisina kag siensia, ang kalawigon sang kabuhi sang tawo pareho gihapon sa ginsambit sang dumaan anay nga tawo nga si Moises: “Ang mga adlaw sang amon mga tuig kapituan ka tuig; ukon bisan bangod sang kabakud kawaluan ka tuig, apang ang ila bugal kabudlayan lamang kag kasubo; sa madali nagataliwan ini, kag nagalupad kami.” (Salmo 90:10) Kabilugan ini. Si Moises mismo nagkabuhi sing 120 ka tuig.

Mabudlay man ang pangabuhi, ang mamatyan nagadala sing pinasahi nga kasakit kag kasubo. Masami ini nga may malain nga epekto sa panglawason sadtong nabilin kag nakilal-an pa gani nga nagapadali sang balatian kag kamatayon. Bisan sin-o man sa pamilya ang mapatay, yara ang daku nga balatyagon sang pagkanadulaan. Subong sang ginsiling sang isa ka saykayatris, “kon ang imo ginikanan mapatay, nadula mo ang imo nagligad. Kon ang imo bata mapatay, nadula mo ang imo palaabuton.” Indi malaragway ang kalisud kag emosyonal nga kasakit nga nagasunod. Ang pagkanamatyan masami nagahatag sing mabug-at nga lulan sa pinansial, nga nagapalain pa sang kahimtangan. Ang pag-ipit nga magsunod sa pila ka mga buhat kag mga kinabatasan sa paglubong nagadugang sa kasubo.

Apang, may paagi bala nga mapakanay naton ang aton kahuol kag palas-anon kon ang isa ka hinigugma mapatay?