Madaugon sa Atubangan sang Kamatayon

“Apang sing makapakibot, para sa mga Nazi, [ang mga Saksi] indi man madula. Sa dugang nga pag-ipit sa ila dugang pa sila nga nagbaskog, nangin subong katig-a sa brilyante sa ila pagpamatok. Ginpahog sila ni Hitler, apang ginhuptan nila ang ila pagtuo. . . . Ang ila eksperiensia isa ka mapuslanon nga materyal para sa tanan nga nagatuon kon paano maluwas sa idalom sang daku gid nga kahuol. Kay nakalampuwas sila matuod.”—Ginsulat ni Dr. Christine King, istoryador, sa magasin nga Together.

ANG mga Saksi ni Jehova dapat kabigon sa maragtas sang ika-20 nga siglo subong amo ang labing ginpakalain kag ginhingabot nga relihioso nga grupo sa duta. Wala sila mahangpi kag sa masami ginpintasan sila bangod sang ila Cristianong pagkawalay nadampigan kag pagpangindi sa pagtuon ukon sa pagpakigbahin sa inaway. Bangod sang ila indi pagbuylog sa tanan nga politikanhon nga partido, sila ang naukpan sang kasingkal sang totalitaryanhon nga mga manuggahom sa madamong kadutaan. Apang, ang isa sang ila naamot sa modernong maragtas amo ang ila rekord sang pagpabilin nga walay nadampigan kag indi mationg nga integridad.a

Ang Britanikong istoryador nga si Arnold Toynbee nagsulat sang 1966: “Sa aton karon panahon sa Alemanya may yara Cristianong mga martir nga nagsakripisyo sang ila kabuhi sa baylo nga kilalahon ang lapnag nga Nasyonalismo nga ginrepresentar didto sang isa ka tawhanon nga dios nga si Adolf Hitler.” Ginapakita sang mga katunayan nga ang mga Saksi ni Jehova kilala sa tunga sadtong mga martir. Ang iban nga mga eksperiensia nagailustrar kon paano nila gin-atubang ang paghingabot kag bisan ang kamatayon bangod sang ila integridad​—kag indi lamang ini sa panahon sang Nazismo. Sa madamo nga bahin sang kalibutan, ang ila rekord sang kadalag-an sa atubangan sang kamatayon wala nagabag-o kag walay tupong.

Ang Sugilanon ni Ananii Grogul sang Ukraine

“Ang akon mga ginikanan nangin mga Saksi ni Jehova sang panahon sang Inaway Kalibutanon II, sang 1942, sang 13 anyos ako. Wala madugay sa tapos sadto, ang akon amay gindakop, ginbilanggo, kag sang ulihi ginsaylo sa mga kampo sang Sobyet sa Ural Mountains. Sang 15 anyos ako, sang 1944, ginpatawag ako sang mga awtoridad sang militar agod mag-ensayo para sa inaway. Bangod may malig-on na ako sadto nga pagtuo kay Jehova, nangindi ako. Amo kon ngaa, sa bata pa nga edad, ginpamatbatan ako sing lima ka tuig nga pagkabilanggo.

“Nian nag-abot ang mabudlay gid nga tuig sang 1950. Gindakop ako liwat kag ginpamatbatan sing 25 ka tuig nga pagkabilanggo bangod sang akon pagpanghikot subong isa ka Saksi. Beinte-uno anyos ako sadto. Nalampuwasan ko ang pito ka tuig kag apat ka bulan sa mga kampo nga palangabudlayan. Kadamo sang nakita ko nga napatay, mga tawo nga naghalabok ang tiyan bangod sang gutom kag nagluluya bangod sang sobra nga pagtrabaho.

“Sang mapatay si Stalin sang 1953, nagsugod sa pagbag-o ang mga kahimtangan, kag sang 1957 ginpaguwa ako sang mga awtoridad. Sa liwat, nangin ‘hilway’ ako. Apang sini nga tion gintapok nila ako sa Siberia sa napulo ka tuig.”

Sapatsapaton nga Pagpaantos sa Akon Utod nga Babayi

“Sa Siberia, nag-updanay kami sang akon manghod nga babayi, nga nangin baldado na. Gindakop sia duha ka semana sa tapos ako gindakop sang 1950. Indi gid makatarunganon ang pag-imbestigar sa iya. Ginbukot sia nga isahanon sa isa ka selda kag dayon ginpasudlan ini sing mga ilaga. Gin-it-it sang mga ilaga ang iya mga tiil kag nagkinamang sila sa iya lawas. Sang ulihi, ginpatindog sia sang mga nagatormento sa iya sa mabugnaw nga tubig nga tubtob sa iya dughan samtang ginatan-aw nila sia nga nagaantos. Ginpamatbatan sia sing 25 ka tuig nga pagkabilanggo bangod sang iya pagbantala. Ang iya duha ka tiil naparalisado, apang magamit pa niya ang iya mga kamot kag mga butkon. Sa lima ka tuig ginbutang nila sia sa isa ka ospital sang kampo kag sang ulihi ginkabig nga patay na. Nian ginsaylo nila sia sa amon mga ginikanan, nga gintapok tubtob-buhi sa Siberia sang 1951.”

Pagbalik sa Ukraine kag Dugang Pa nga Paghingabot

“Sa Siberia nakilala ko si Nadia, nga nangin asawa ko kag nakatigayon kami sing mga kabataan. Bisan sa Siberia nagpadayon kami sa pagbantala. Ako ang gintugyanan sa pagpatubas kag sa pagduplikar sang mga literatura sang Biblia. Kada gab-i kami sang akon manghod nga si Jacob masako sa isa ka kinutkot nga duog sa idalom sang balay sa pagduplikar sang Ang Lalantawan. May duha kami ka makinilya kag isa ka ginhimuhimo nga makina sa pagduplikar. Ang amon balay regular nga ginausisa sang mga pulis. Wala sila pirme sing makita.

“Ang tinuig nga ako isa ka tinapok natapos. Upod ang akon bug-os nga pamilya, nagsaylo kami sa Ukraine, apang ang paghingabot nagsunod sa amon. Gintangdo ako sa pag-alagad subong nagalakbay nga manugtatap. Nagtrabaho ako agod masakdag ang akon pamilya. Makapila ka beses kada bulan, ang mga katapo sang State Security nagakadto sa duog nga akon ginatrabahuan kag ginahaylo nila ako nga ikompromiso ang akon pagtuo. Isa ka bes nabatyagan ko ang pagsakdag ni Jehova sa isa ka pinasahi gid nga paagi. Gindakop nila ako kag gindala sa opisina sang State Security sa Kiev, diin ginbukot nila ako sa anom ka adlaw. Sa sining bug-os nga tion gintinguhaan nila gumunon ang akon panghunahuna sing ateistiko nga propaganda. Sa ila didiosnon nga paagi, ginkomentuhan nila Ang Lalantawan kag ang iban pa nga mga publikasyon sang Watch Tower Society. Daw indi ko na masarangan ang pag-ipit. Sa banyo, nagaluhod ako kag nagahibi nga nagapanawag kay Jehova. Indi, indi agod hilwayon ako kundi agod makabatas ako kag indi pagluiban ang akon kauturan.

“Nian nag-abot ang hepe sang pulisiya, kag samtang nagapungko sa atubangan ko, ginpamangkot niya ako kon bala kombinsido gid ako sa akon ginapangapinan. Ginhatagan ko sia sing malip-ot nga panaksi kag ginpahayag ko sa iya ang akon kahanda nga manginmatay para sa kamatuoran. Ang iya sabat amo: ‘Isa ikaw ka malipayon nga tawo. Kon kombinsido lamang ako nga amo ini ang kamatuoran, mangin handa ako indi lamang sa pagpabilin sa bilangguan sa 3 ukon 5 ka tuig kundi sa pagtindog sa isa ka tiil sa bilangguan sa 60 ka tuig.’ Naghipos sia anay kag nagpamensaron sa iya pulungkuan sa malip-ot nga tion kag dayon nagpadayon: ‘Magakahulugan ini sing kabuhi nga walay katapusan. Mahanduraw mo bala kon ano gid ang buot silingon sang kabuhi nga walay katapusan?’ Sa tapos sang malip-ot nga pagdulog, nagsiling sia: ‘Pauli ka na!’ Yadtong mga pulong naghatag sa akon sing wala ginapaabot nga kusog. Nadula ang akon gutom. Luyag ko lang makahalin. Napat-od ko nga si Jehova gid ang nagpalig-on sa akon.

“Sining karon nga tinuig nagbag-o na ang mga kahimtangan sa anay Unyon Sobyet. Karon, bugana na ang literatura sa Biblia. Makatambong na kami sa sirkito nga mga asambleya kag distrito nga mga kombension, kag nagapakigbahin kami sa tanan nga sahi sang pagbantala nga hilikuton, lakip ang pamalaybalay nga ministeryo. Sa pagkamatuod, ginhatagan kami ni Jehova sing kadalag-an sa atubangan sang madamo nga pagtilaw!”

Gintilawan ang Integridad sa Aprika

Sang talipuspusan sang dekada 60, may makahalapay nga inaway sibil sa Nigeria. Bangod nagadiutay sila, pilit nga ginpasoldado sang mga soldado sang nagbulag nga rehiyon, nga ginhingalanan liwat sadto nga Biafra, ang lamharon nga mga lalaki. Sanglit ang mga Saksi ni Jehova wala nagadampig sa politika kag wala sila nagabuylog sa inaway, madamo nga mga Saksi sa Biafra ang ginpanglagas, ginpintasan, kag ginpamatay. Ang isa sang mga Saksi ni Jehova nagsiling: “Daw mga ilaga kami. Nagapanago kami sa kada tion nga mabatian namon nga nagapakari ang mga soldado.” Sa masami wala sing tion sa pagpanago.

Isa ka aga sang Biernes sang 1968, si Philip, 32-anyos nga bug-os tion nga ministro, didto sa minuro sang Umuimo nga nagabantala sa isa ka tigulang sang hinali nga nag-abot ang mga soldado sa Biafra nga nagapangita sing mga lalaki nga himuon nila nga mga soldado.

“Ano ang imo ginahimo?” pamangkot sang lider sang isa ka yunit. Nagsiling si Philip nga nagabantala sia nahanungod sa nagapakari nga Ginharian ni Jehova.

“Indi karon tion sa pagbantala!” singgit sang isa pa ka soldado. “Tion karon sang inaway, kag indi namon luyag makita ang mabukod nga mga lalaki nga nagalakatlakat nga wala sing ginahimo.” Nian ginhublasan sang mga soldado si Philip, ginhigtan ang iya mga kamot, kag gindala sia. Si Israel, 43-anyos nga Cristianong gulang, wala man sing tion sa pagpanago. Gindakop sia samtang nagaluto sing pagkaon para sa iya mga anak. Sang alas 2:00 s.h. kapin sa isa ka gatos ka lalaki ang natipon sang mga soldado. Ginpilit nila ang ila mga bihag nga dalaganon ang 25 kilometros padulong sa kampo militar sa Umuacha Mgbedeala. Ang bisan sin-o nga mahinay ginalatigo.

Ginsingganan si Israel nga magauyat sia sing daku nga machine gun; si Philip hanason sa paggamit sing gamay nga machine gun. Sang magpaathag sila nga indi sila makabuylog sa militar bangod ginadumili ini ni Jehova, nagmando ang kumandante nga bukuton sila sa hulot sang guardia. Sang alas 4:00 s.h., ang tanan nga natipon, lakip ang mga sa sulod sang hulot sang guardia, ginpalinya. Nian ginpangabay sang mga soldado ang tagsa ka lalaki nga magpirma sa isa ka dokumento nga nagapakita nga ugyon sila sa pagbuylog sa hangaway. Sang turno na niya sa pagpirma, ginkutlo ni Philip ang mga pulong sang 2 Timoteo 2:​3, 4 kag nagsiling sa kumandante: “Isa na ako ka ‘maayong soldado ni Cristo.’ Indi ko mahimo makig-away para kay Cristo kag makig-away man para sa lain nga tawo. Kon himuon ko ini, kabigon ako ni Cristo nga traidor.” Ginpakdol sia sang kumandante, nga nagasiling: “Ang imo katungdanan subong soldado ni Cristo tapos na! Isa na ikaw karon ka soldado sang Biafra.”

Nagsabat si Philip: “Wala pa ako mapahibalo ni Jesus nga ang akon katungdanan subong iya soldado natapos na, kag ang akon katungdanan nagapabilin tubtob indi ako makabaton sing pahibalo.” Sa sina, ginhakwat sang mga soldado si Philip kag si Israel kag ginpahurabog sa duta. Nagalinginlingin ang ulo kag nagadugo ang mga mata, ilong, kag baba, ginguyod sila nga duha palayo.

Sa Atubangan sang Firing Squad

Sang gab-i sina nga adlaw, nasapwan ni Israel kag ni Philip ang ila kaugalingon nga nagaatubang sa firing squad. Apang wala sila pagluthanga sang mga soldado. Sa baylo, ginsapote sila kag ginkulata. Nian namat-od ang kumandante sang kampo nga bakulon sila tubtob mapatay. Nagtangdo sia sing 24 ka soldado sa paghimo sini. Anom ang mabakol kay Philip, kag anom man kay Israel. Ang 12 ka soldado nga nabilin magasuplay sing mga inugbakol kag magabulos kon ang iban nga soldado kapuyon.

Gingapos ang mga kamot kag mga tiil ni Philip kag ni Israel. Si Israel nag-asoy: “Indi ko masugid kon pila ka bakol ang natilawan namon sadto nga gab-i. Kon kapuyon ang isa ka soldado, may isa naman nga nagabulos. Ginbakol nila kami bisan pa wala na kami sing pangalibutan.” Si Philip nagsiling: “Ang Mateo 24:​13, nga nagasiling tuhoy sa pagbatas tubtob sa katapusan, nagsulod sa hunahuna ko sang ginasakit ako kag nagpalig-on ini sa akon. Ginbatyag ko ang kasakit sang ila pagbakol sa pila ka segundo lamang. Daw subong bala nga ginpadala ni Jehova ang isa sang iya mga anghel sa pagbulig sa amon, subong sang ginhimo niya sang panahon ni Daniel. Kay kon wala, wala namon kuntani malampuwasi yadtong makahaladlok nga gab-i.”

Sang makatapos ang mga soldado, ginbilin nila si Israel kag si Philip sa pagdumdom nga patay na sila. Nagaulan sadto. Aga na sang magbalik ang animo sang duha ka Cristiano. Sang makita sang mga soldado nga buhi gihapon sila, ginguyod nila sila pabalik sa hulot sang guardia.

“Daw Patay Na ang Baho Ninyo”

Bangod sang pagbakol, nagpalamula ang ila mga panit kag nagkalapilas ang ila lawas. Si Israel naghinumdom: “Wala kami gintugutan nga hugasan ang amon mga pilas. Pagligad sang pila ka adlaw ginlangawan kami. Bangod sang pagbakol, indi kami makakaon. Isa pa ka semana ang nagligad antes nakasulod ang tubig lang anay sa amon nagabanog nga baba.”

Kada aga ginalatigo sila sang mga soldado sing 24 ka beses ang kada isa. Mapintas nga gintawag ini sang mga soldado nga “pamahaw” ukon “mainit nga tsa sa aga.” Kada udto, ginapainitan sila sang mga soldado sa latagon tubtob sa ala 1:00 s.h. Pagligad sang pila ka adlaw sang subong sina nga pagtrato, ginpatawag sila sang kumandante kag ginpamangkot kon nagbag-o na ang ila tindog. Nagsiling sila nga wala.

“Mapatay kamo sa inyo selda,” siling sang kumandante. “Sa kamatuoran, daw patay na ang baho ninyo.”

Si Philip nagsabat: “Bisan pa kon mapatay kami, nahibaluan namon nga si Cristo, nga amon ginadampigan, magabanhaw sa amon.”

Paano nila nalampuwasan ining makasiligni nga tion? Si Israel nagsiling: “Si Philip kag ako nagpalig-unay sa tion sang bug-os nga pagtilaw. Sa ginsuguran sang pagtilaw sa amon, ginsilingan ko sia, ‘Dili magkahadlok. Ano man ang matabo, buligan kita ni Jehova. Kon para sa akon, indi gid ako magsoldado. Bisan pa kon patyon nila ako, indi gid ako mag-uyat sing machine gun.’ ” Nagsiling si Philip nga amo man ang iya pamat-od. Ila ginpanumdom kag ginhambalan ang nanuhaytuhay nga mga teksto.

Namat-od ang bag-o nga kumandante nga isaylo ang mga isa ka gatos ka bag-o nga mga soldado sa Ibema, isa ka kampo nga halanasan sa Mbano sang ginatawag karon nga Imo State. Gin-asoy ni Israel ang natabo: “Manuglakat na ang daku nga trak, kag ang tanan nga recruit yara sa sulod. Ang akon asawa, nga si June, nagdalagan sa mga soldado kag maisog nga nagpakiluoy nga indi kami pagdalhon. Sang wala sia ginpamatian, nagluhod sia malapit sa trak, nangamuyo, kag mabaskog nga nag-amen. Dayon naglakat ang trak.”

Pagsumalang sa Isa ka Mahinuklugon nga Mersenaryo

Ang trak sang hangaway nakalambot sa kampo sa Ibema sang masunod nga hapon. Ang lalaki nga daw amo ang nagadumala didto isa ka Israeli nga mersenaryo. Sang makita niya ang hanog kag maluya nga kahimtangan ni Philip kag ni Israel, nagpalapit sia kag ginpamangkot sila kon ngaa amo sina ang ila hitsura. Ginpaathag nila nga mga Saksi ni Jehova sila kag ginpangindian nila ang paghanas sa militar. Akig nga nagliso sia sa pila ka opisyal sang militar didto. “Pat-od gid nga malutos ang Biafra sa sining inaway,” siling niya. “Ang bisan anong pungsod nga yara sa pagpakig-away nga nagatublag sa mga Saksi ni Jehova pat-od nga malutos. Indi ninyo dapat kuhaon ang mga Saksi ni Jehova. Kon magsugot ang isa ka Saksi sa pagpakig-away, maayo. Apang kon indi sia, indi sia pagpilita.”

Namangkot ang doktor sang kampo kon ang duha ka saksi nabakunahan na kag nakabaton sing mga sertipiko nga nagapamatuod nga mapagros ang ila lawas para sa pagpakig-away. Sanglit wala sila mahatagi, ginsikway sang mersenaryo ang tanan nga recruit kag ginpabalik sila sa Umuacha.

“Lakat Na Kamo, Alagda ang Inyo Dios”

Sang ulihi, ang asawa ni Israel kag ang iloy ni Philip namat-od nga magduaw sa kampo sang Umuacha agod makabalita. Sang nagahinampot sila, nabatian nila ang kinagual sa kampo. Sa gawang, ang guardia nagsiling: “Saksi ni Jehova! Ang imo pangamuyo ginsabat. Ang grupo nga gindala sang nagligad nga tatlo ka adlaw ginpabalik.”

Sang amo gihapon nga adlaw, si Philip kag si Israel ginpaguwa sa kampo. Ang kumandante nagsiling kay June: “Nahibaluan mo bala nga bangod sang imo pangamuyo wala magmadinalag-on ang amon plano?” Nian nagsiling sia kanday Israel kag Philip: “Lakat na kamo, alagda ang inyo Dios, kag padayon nga hupti ang inyo integridad sa inyo Jehova.”

Tuhoy kanday Israel kag Philip, naulian na ang ila lawas kag nagpadayon sila sa Cristianong hilikuton. Pagkatapos sang inaway, si Israel nagsulod sa bug-os tion nga pagbantala sa duha ka tuig kag padayon nga nagaalagad subong isa ka Cristianong gulang. Si Philip nag-alagad subong isa ka nagalakbay nga manugtatap sa napulo ka tuig kag isa gihapon ka bug-os tion nga manugbantala. Sia man isa ka gulang sa kongregasyon.

Pagpangindi sa Pag-amot Para sa mga Armas

Si Zebulan Nxumalo kag si Polite Mogane duha ka lamharon nga bug-os tion nga mga ministro sa Bagatnan nga Aprika. Si Zebulan nagpaathag: “Isa ka aga sang Domingo, may isa ka grupo sang mga lalaki nga nagkari sa amon balay kag nangayo sing R20 ($7, U.S.) agod ibakal sing mga armas. Sing matinahuron ginpangabay namon sila nga magbalik sa gab-i, kay masako gid ang amon iskedyul kon Domingo gani indi kami makapaathag sa ila sadtong tion. Sing makapakibot, nagsugot sila. Pagkagab-i sadto, 15 ka lalaki ang nag-abot. Ang ila mga nawong nagapakita nga serioso sila sa ila ginapangayo. Sa tapos mapakilala ang amon kaugalingon sing matinahuron, ginpamangkot namon sila kon ano ang luyag nila. Ginpaathag nila nga nagakinahanglan sila sing kuwarta agod ibakal sing mas dalagku kag mas maayo nga mga armas agod gamiton batok sa mga kaaway sa politika.

“Ginpamangkot ko sila: ‘Mahimo bala patyon ang kalayo paagi sa gasolina?’

“ ‘Indi, indi ina mahimo,’ sabat nila.

“Ginpaathag namon nga sa amo man nga paagi, ang kasingki magapalig-on lamang sang kasingki kag pagbalusay.

“Daw naakig sa sini ang pila sang mga lalaki. Nian ang ila pagpangayo gin-updan sing pamahog. ‘Ining paghambalanay isa ka uyang lamang sa tiempo,’ siling nila. ‘Indi puwede hambalan lang ang pilit nga pagpaamot sa inyo. Diin sa mabayad kamo ukon atubangon ninyo ang mangin resulta sini!’

“Sa sina,” hinumdom ni Zebulan, “sang nagabudlay na ang kahimtangan, nagsulod ang ila lider. Namangkot sia kon ano ang problema. Ginpaathag namon ang amon tindog, kag namati sia sing maayo. Gingamit namon ang ila debosyon sa ila kaugalingon nga politikanhon nga mga pagpati subong isa ka ilustrasyon. Ginpamangkot namon sila kon ano ang ila himuon kon ang isa ka nahanas nga soldado gikan sa ila organisasyon madakpan kag piliton sa pagkompromiso sang iya tindog. Nagsiling sila nga ina nga tawo dapat mangin handa manginmatay para sa iya mga ginapatihan. Nagyuhom sila sang gindayaw namon sila sa ila sabat; wala nila marealisar nga ginhatagan nila kami sing maayo gid nga kahigayunan sa pag-ilustrar sang amon kahimtangan. Ginpaathag namon nga tuhay kami sa mga iglesia sang Cristiandad. Bilang mga sumalakdag sang Ginharian sang Dios, ang amon ‘konstitusyon’ napasad sa Biblia, nga nagakondenar sang tanan nga porma sang pagpatay. Bangod sini, indi kami mag-amot sing bisan isa ka sentimo para sa pagbakal sing mga armas.

“Sini nga tion, samtang nagahawathawat ang paghambalanay, dugang pa nga mga tawo ang amat-amat nga nagsinulod sa amon balay, amo kon ngaa sang ulihi nagapakighambal kami sa isa ka daku nga tumalambong. Wala nila mahisayri kon daw ano ka hugot nga nagapangamuyo kami para sa isa ka maayo nga resulta sang paghambalanay.

“Sa tapos mapaathag ang amon tindog, nagsunod ang malawig nga kalinong. Sang ulihi, ang ila lider naghambal sa iya grupo: ‘Mga ginuo, nahangpan ko ang tindog sining mga lalaki. Kon luyag naton magpatindog sing isa ka daku nga balay, ukon kon ang isa sang aton mga isigkatawo nagakinahanglan sing kuwarta para sa ospital, ining mga lalaki handa sa paghatag sing amot. Apang indi sila handa sa paghatag sa aton sing kuwarta agod magpatay. Indi ako batok sa ila mga ginatuuhan.’

“Sa sina, nagtilindog sila tanan. Nagkamustahanay kami kag ginpasalamatan namon sila sa ila pagpailob. Ang isa ka makatalagam nga kahimtangan sang primero nga mahimo nagbili sang amon kabuhi nangin isa ka daku nga kadalag-an.”

Magamo nga mga Guban nga Ginapangunahan sang Pari

Ang Polaco nga Saksi nga si Jerzy Kulesza nanugiron:

“Kon tuhoy sa kakugi kag pag-una sa mga interes sang Ginharian, ang akon amay, nga si Aleksander Kulesza, isa ka sulundon nga halimbawa. Para sa iya, ang pagguwa sa latagon, Cristianong mga miting, kag ang personal kag pangpamilya nga pagtuon balaan gid nga mga butang. Wala sing bagyo ukon yelo ukon mabaskog nga madlos ukon init ang makapugong sa iya. Kon tigtulugnaw ginatakod niya ang iya mga ski, ginapas-an ang isa ka bag sang mga literatura sang Biblia, kag nagakadto sia sa pila sang nabaw-ing nga mga teritoryo sang Poland sa pila ka adlaw. Lainlain nga mga katalagman ang iya anay masugata, lakip ang mapintas nga mga grupo sang mga gerilya.

Kon kaisa ginasugyot sang mga pari ang magamo nga mga guban batok sa mga Saksi. Ginayaguta nila sila, ginabato, ukon ginabakol. Apang nagapauli sila, nga malipayon kay nakabatas sila sing mga insulto tungod kay Cristo.

“Sa sulod sang una nga mga tinuig sa tapos sang Inaway Kalibutanon II, ang mga awtoridad wala sing ikasarang sa pagpatuman sang kasuguan kag sa pagpaluntad sang kahim-ong sa pungsod. May kinagubot kag pagpangguba. Ang pulisiya kag ang mga puwersa sa seguridad amo ang nagagahom kon adlaw, samtang ang mga gerilya kag nanuhaytuhay nga mga gang nagapanghikot kon gab-i. Nagdagsang ang kinawatay, kag pirme may ginapatay. Ang wala sing depensa nga mga Saksi ni Jehova amo ang madali biktimahon, labi na kay ang pila ka grupo nga ginapangunahan sang mga pari nagakonsentrar sa mga Saksi. Ginasulod nila ang amon mga puluy-an sa balibad nga ginadepensahan nila ang Katolikong pagtuluuhan sang ila mga katigulangan. Sa sina nga mga okasyon ginapangbuka nila ang mga bintana, ginakawat ang mga kahayupan, kag ginapangguba ang mga panapton, pagkaon, kag mga literatura. Ang mga Biblia ginapanghaboy nila sa bubon.”

Wala Ginalauman nga Pagkamartir

“Isa ka adlaw sang Hunyo 1946, antes kami magtipon sa pagkadto sa isa ka nabaw-ing nga teritoryo paagi sa bisikleta, ang isa ka lamharon nga utod nga lalaki, nga si Kazimierz Ka̧dziela, nagduaw sa amon kag nakighambal sa akon amay sa mahinay nga tingog. Ginpalakat kami sang akon amay padulong sa teritoryo, apang nakibot kami nga wala sia mag-upod sa amon. Mahibaluan namon ang rason sa ulihi. Sang makapauli na kami, nabalitaan namon nga sang nagligad nga gab-i ang pamilya Ka̧dziela mapintas nga ginpamakol, gani nagkadto didto ang akon amay agod atipanon ang napilasan nga mga utod nga lalaki kag babayi.

“Sang magsulod ako sang ulihi sa hulot nga ila ginahigdaan, nakahibi ako sa akon nakita. Ang mga dingding kag mga kisame may dugo. Ang mga tawo nga naputos sa bendahe nagahigda sa mga katre, nagapalanglagob, nagapalamanog, kag balibali ang mga gusok kag mga kamot. Daw indi sila makilal-an. Si Sister Ka̧dziela, nga iloy sang pamilya, natam-an sing bakol. Ginbuligan sila sang akon amay, kag antes sia maglakat nagbungat sia sing makahuluganon nga mga pulong: ‘O, Dios ko, mapagros ako kag sangkol nga tawo, [45 anyos sia sadto kag wala pa gid nagmasakit] kag wala pa ako makatigayon sing pribilehiyo nga mag-antos tungod sa imo. Ngaa natabo pa ini sa sining tigulang na nga utod nga babayi?’ Wala sia sing hinalung-ong sang nagahulat sa iya.

“Sang nagahinunod ang adlaw, nagpauli kami sa amon puluy-an nga tres kilometros ang kalayuon. Ginlibutan sang isa ka grupo sang 50 ka lalaki ang amon balay. Ang pamilya Wincenciuk ginpasulod man sa amon balay, gani siam kami tanan didto. Ginpamangkot ang kada isa sa amon: ‘Saksi bala ikaw ni Jehova?’ Kon magsabat kami sing huo, ginabakol kami. Nian, duha ka mapintas nga lalaki ang nagbuslanay sa pagbakol sa akon amay samtang ginapamangkot sia kon bala untatan niya ang pagbasa sang Biblia kag ang pagbantala. Namangkot sila kon makadto sia sa simbahan kag mangumpisar sang iya mga sala. Ginyaguta nila sia, nga nagasiling: ‘Karon, ordenahan namon ikaw nga obispo.’ Ang akon amay wala gid magbungat sing bisan isa ka pulong, ukon mag-ugayong man lang. Gin-agwanta niya ang ila pagpanakit, subong kahipos sa isa ka karnero. Sang kaadlawon na, mga 15 minutos sa tapos makalakat ang relihioso nga mga hurong, napatay sia sa bakol. Apang antes sila maglakat, ginpili nila ako subong ila masunod nga biktima. Disisiete anyos ako sadto. Samtang ginabakol ako, makapila ako nalipong. Ang akon lawas nagpalanglagob halin sa hawak paibabaw bangod sang mga bakol. Anom ka oras kami nga ginpintasan. Bangod lamang mga Saksi ni Jehova kami!”

Ang Pagsakdag sang Isa ka Matutom nga Asawa

“Lakip ako sa grupo sang 22 ka Saksi nga ginbilanggo sa duha ka bulan sa isa ka madulom nga selda nga kubos sa dies metros kuadrados. Pagkatapos sadto, ang pagkaon nga ginarasyon sa amon ginbuhinan. Kada adlaw, ginahatagan kami sing diutay nga tinapay kag isa ka diutay nga tasa sang mapait nga kape. Posible lamang ang pagtulog sa mayami nga semento kon sa gab-i may isa nga magguwa agod imbestigahon.

“Ginbilanggo ako bangod sang akon Cristianong hilikuton sing lima ka beses, walo ka tuig tanan. Ginkabig ako subong isa ka pinasahi nga bilanggo. Amo sini ang ginapakita sa akon personal nga rekord: ‘Gamuha gid si Kulesza agod nga indi na sia maghandum pa nga padayunon liwat ang iya hilikuton.’ Apang, sa kada tion nga paguwaon ako, ginatanyag ko ang akon kaugalingon para sa Cristianong pag-alagad. Ginpabudlayan man sang mga awtoridad ang akon asawa nga si Urszula, kag ang akon duha ka kabataan nga babayi. Halimbawa, sa napulo ka tuig ginakuha sang opisyal sang kasuguan ang sweldo nga ginapangabudlayan sang akon asawa. Ginasiling nila nga buhis ini kuno bangod sang akon pag-edit sa patago nga mga literatura sa Biblia. Ang tanan ginkompiskar luwas sa mga butang nga ginatamod nga mga kinahanglanon sang kabuhi. Nagapasalamat ako kay Jehova bangod sang akon maisog nga asawa, nga mapailubon nga nagbatas upod sa akon sa tanan sadtong mga pagpaantos kag isa ka matuod nga panakdag sa akon sa tanan nga tion.

“Nakita namon ang espirituwal nga kadalag-an diri sa Poland; may yara na kami karon isa ka legal nga sanga talatapan sang Watch Tower Society sa Nadarzyn, malapit sa Warsaw. Pagligad sang mga dekada sang paghingabot, may yara na karon kapin sa 108,000 ka Saksi, nga nagapakig-upod sa 1,348 ka kongregasyon.”

Ngaa Kadamo Gid sing mga Martir?

Ang rekord sang integridad sang mga Saksi ni Jehova sa sining ika-20 nga siglo literal nga makapuno sing mga tomo​—linibo ang napatay subong mga martir ukon nag-antos sing pagkabilanggo kag indi malaragway nga pagpaantos, paglugos, kag pag-agaw sang ila mga pagkabutang, sa mga duog subong sang Malawi kag Mozambique, sa Espanya sa idalom sang Pasismo, sa Europa sa idalom sang Nazismo, sa Nasidlangan nga Europa sa idalom sang Komunismo, kag sa Estados Unidos sang panahon sang Inaway Kalibutanon II. Ang pamangkot nagautwas, Ngaa? Bangod ang panatiko nga politikanhon kag relihioso nga mga lider wala magtahod sa nahanas sa Biblia nga konsiensia sang sinsero nga mga Cristiano nga nagapangindi sa pagtuon sa pagpatay kag magbuylog sa tanan nga politikanhon nga hilikuton. Subong gid ini sang ginsiling ni Cristo, nga ginrekord sa Juan 15:​17-19: “Ining mga butang ginasugo ko sa inyo, nga maghigugmaanay kamo. Kon ang kalibutan nagadumot sa inyo, kilalaha ninyo nga ini nagdumot sa akon sing una sa inyo. Kon kamo bahin sang kalibutan, ang kalibutan magahigugma sang iya kaugalingon. Karon bangod indi kamo bahin sang kalibutan, kundi ginpili ko kamo gikan sa kalibutan, busa ang kalibutan nagadumot sa inyo.”

Walay sapayan sining bug-os kalibutan nga paghingabot, ang mga Saksi ni Jehova nagdamo​—halin sa 126,000 sa 54 ka kadutaan sang 1943 tubtob sa halos 4,500,000 sa 229 ka kadutaan sang 1993. Natilawan nila ang kadalag-an bisan sa atubangan sang kamatayon. Determinado sila nga padayunon ang ila tumalagsahon nga hilikuton sa pagpanudlo nga nagabantala sing maayong balita sang Ginharian tubtob silingon ni Jehova nga natapos na ini.​—Isaias 6:​11, 12; Mateo 24:14; Marcos 13:10.

[Mga footnote]

[Kahon/Piktyur sa pahina 6]

Pagkamartir sa Alemanya

SI August Dickman 23 anyos sang ginmando sang lider sang SS nga si Heinrich Himmler nga tiruhon sia sa atubangan sang tanan nga iban pa nga mga Saksi sa kampo konsentrasyon sang Sachsenhausen. Si Gustav Auschner, nga nakasaksi sini, nagreport: “Gintiro nila si Utod Dickman kag ginsilingan kami nga kami tanan paniruhon kon indi kami magpirma sang deklarasyon nga nagasikway sang amon pagtuo. Ipanghulog kami sa buho sing tig-30 ukon 40 sa kada tion, kag paniruhon nila kami tanan. Pagkasunod nga adlaw, ang kada isa sa amon gindalhan sang SS sing papel nga pilirmahan ukon kon indi paniruhon kami. Kuntani nakita ninyo ang ila nagakurisong nga mga nawong sang wala sing magpirma bisan isa. Naglaum sila nga mapahog nila kami sang dayag nga pagpatay sa publiko. Apang mas daku ang amon kahadlok nga indi mapahamut-an si Jehova sangsa ila mga bala. Wala na nila pagtiruha ang bisan sin-o sa amon sing publiko.”

[Kahon/Piktyur sa pahina 9]

Ang Katapusan nga Bili

KON kaisa, ang kadalag-an sa atubangan sang kamatayon mahimo magdalahig sa katapusan nga bili. Ang isa ka sulat nga nabaton gikan sa Kongregasyon sang Nseleni, sa naaminhan nga bahin sang Natal Province sang Bagatnan nga Aprika, nagasugid sing isa ka makapasubo nga sugilanon: “Ginpadala namon ining sulat agod pahibaluon kamo sang pagkapatay sang aton talahuron nga utod nga si Moises Nyamussua. Ang iya trabaho amo ang pagwelding kag pagpangay-o sing mga awto. Sang isa ka okasyon ginpangabay sia sang isa ka politikanhon nga grupo nga weldingon ang ila mga riple, apang nangindi sia. Nian, sang ika-16 sang Pebrero, 1992, naghiwat sila sang ila politikanhon nga rally, diin nag-engkwentrohanay sila sang ila kontra nga grupo. Sang gab-i sadto gihapon nga adlaw sang nagapauli sila gikan sa ila pagpakig-away, nasugata nila ang utod nga nagapakadto sa shopping center. Didto ginpatay nila sia sang ila mga bangkaw. Ano ang ila rason? ‘Wala mo pagweldinga ang amon mga riple, amo kon ngaa napatay ang amon mga kaupod sa amon pagpakig-away.’

“Ginsubuan gid sa sini ang kauturan,” siling ni Utod Dumakude, ang sekretaryo sang kongregasyon. “Apang,” nagdugang sia, “padayunon gihapon namon ang amon ministeryo.”

[Kahon/Piktyur sa pahina 11]

Pagkamartir sa Poland

SANG 1944, sang ang Aleman nga mga tropa maabtik nga nag-isol kag ang patag-awayan nagahilapit sa isa ka banwa sa nasidlangan nga bahin sang Poland, ginpilit sang mga awtoridad ang mga sibilyan sa pagkutkot sing mga buho batok sa mga tangke. Ang mga Saksi ni Jehova nagdumili sa pagpakigbahin. Si Stefan Kieryło, isa ka pamatan-on nga Saksi​—duha ka bulan pa lang nga nabawtismuhan—​ginpilit sa pagtrabaho sa isa ka tropa sang mga trabahador apang maisog sia nga nagpabilin nga walay nadampigan. Lainlain nga mga tikang ang ginhimo sa pagbungkag sang iya integridad.

Ginhigot nila sia nga hubo sa isa ka kahoy sa katunggan agod ipakutot sa mga hanlok kag iban pa nga mga sapatsapat. Ginbatas niya ina kag ang iban pa nga pagpaantos, gani nag-untat sila. Apang, sang gin-usisa sang isa ka mataas sing ranggo nga opisyal ang tropa, may nanugid sa iya nga may yara isa ka tawo nga indi gid magsunod sa iya sugo. Tatlo ka beses nga ginmanduan si Stefan sa pagkutkot. Nangindi gani sia bisan sa pag-uyat lang sa pala. Gintiro sia. Ginatos sang nagatan-aw sang natabo ang personal nga nakakilala sa iya. Ang iya pagkamartir nangin isa ka panaksi sa daku nga kusog nga sarang mahatag ni Jehova.

[Retrato sa Pahina 7]

Ananii Grogul

[Retrato sa Pahina 10]

Jerzy Kulesza