Diborsio—Diin Nagatabuay ang Sidlangan kag Katundan

Sang koresponsal sang Magmata! sa Japan

“PAUNTATA man ako sa akon trabaho.” Nakibot sa sining mga pulong ang isa ka ehekutibo nga manugretiro na gikan sa isa ka daku nga Hapones nga kompanya sang negosyo. Luyag sang iya asawa nga mag-untat na sia nga mangin asawa niya kag manugtatap sang ila balay. Ang kadamuon sang diborsio sa ila pungsod nagdugang nga sing makakilibot nagaapektar sa mga gulanggulang kag sa mas tigulang pa. Sa tunga sang mga singkwentahon kag sisentahon ang edad, ang kadamuon sang diborsio nagtriple sa sulod sang 20 ka tuig. Ang pagsikway sa ila pag-asawahay daw amo ang nangin katapusan nila nga kahigayunan agod makasapo sing mas malipayon nga kabuhi.

Sa pihak nga bahin sang talaksan sang edad, ang lamharon pa nga mga mag-asawa nga napaslawan sa isa kag isa sa tion sang ila dugos-bulan namat-od sa paghimo sing Narita rikon (diborsio sa Narita). Ang Narita amo ang internasyonal nga erport sang Tokyo, kag ang ekspresyon nagapatuhoy sa bag-o makasal nga mga mag-asawa nga nagapaalamay sa isa kag isa kag sa ila pag-asawahay sa pagbalik nila sa Narita. Sa kamatuoran, 1 sa 4 ukon 5 ka mag-asawa ang nagadiborsio sa Japan. Ginatamod nila ang diborsio subong amo ang ganhaan padulong sa isa ka mas malipayon nga kabuhi.

Bisan sa Hong Kong, diin mabaskog pa gihapon ang dumaan nga mga talaksan sang mga Intsik, ang kadamuon sang diborsio nagkapin sa doble sa sulod sang anom ka tuig sa ulot sang 1981 kag 1987. Sa Singapore, ang diborsio sa tunga sang mga Muslim kag mga di-Muslim nagdugang sing halos 70 porsiento sa ulot sang 1980 kag 1988.

Ang matuod, ang mga pagtamod sang mga babayi sa Sidlangan madugay na nga ginapunggan. Halimbawa, sa Japan sang una, sarang madiborsio sang isa ka bana ang iya asawa paagi lamang sa “tatlo kag tunga ka linya” nga sulat. Ang lamang nga himuon niya amo nga isulat sa tatlo kag tunga ka linya ang iya desisyon nga magdiborsio kag dayon idaho ini nga papel sa iya asawa. Ang iya asawa, sa pihak nga bahin, wala sing mahapos nga paagi sa pagdiborsio luwas sa pagdangop sa isa ka templo nga nagatanyag sing dalangpan sa mga babayi nga nagapalagyo gikan sa nagapangdaugdaug nga mga bana. Bangod wala sing paagi sa pagsakdag sang ila kaugalingon, ginabatas sang mga asawa ang walay gugma nga mga pag-asawahay, kag bisan gani ang pagpangerida sang ila mga bana.

Sa karon, madamo nga bana nga nabanga sa pagtrabaho ang nagapabaya sa ila pamilya. Wala sila sing makita nga malain sa pagkabuhi para sa iya kompanya. Bangod sina nga debosyon sa trabaho, ginapatumbayaan niya ang kinahanglanon sang iya asawa nga may makahambal kag ginatamod sia subong isa ka wala ginaswelduhan nga suluguon nga nagaluto, nagapaninlo, kag nagapanglaba para sa iya.

Apang, ang pagbaha sang Nakatundan nga mga ideya nagabag-o sang pagtamod sang taga-Sidlangan nga mga babayi sa pag-asawahay kag sa kabuhi nga may bana. “Ang ‘kahilwayan’ sang kababayin-an,” siling sang Asia Magazine, “amo ang numero uno nga kabangdanan sang pagdamo sang diborsio sa Asia.” Si Anthony Yeo, direktor sang Counselling and Care Centre sang Singapore, nagsiling: “Ang mga babayi nangin kapin ka mapiliton sang ila mga kinamatarong kag kapin ka mahunahunaon sang ila dungog. Indi na nila luyag magpahimunong lamang kag batason ang malain nga kahimtangan. Ang mga babayi karon may kapin nga mapilian kag kubos ka matinuguton sa pagpatumbaya kag pag-abuso. Kag ang diborsio isa ka matuod gid nga pililian para sa mga indi makasapo sing kalipay sa ila pag-asawahay, labi na sang ang pagkamakahuluya sang diborsio nabuhinan na kag indi subong kadaku sang nagligad nga 25 ka tuig.”

Daku man nga pagbalhin ang natabo sa Nakatundan nga mga pungsod sa sulod sang nagligad nga mga 25 ka tuig. Gintawag ni Samuel H. Preston ang pagbalhin subong “linog nga nagtay-ug sang Amerikano nga pamilya sang nagligad nga 20 ka tuig.” Sang 1985 halos ikap-at sang tanan nga puluy-an nga may kabataan nga kubos sa 18 ang edad, mga panimalay nga isa lamang ang ginikanan, ang kalabanan bangod sang diborsio. Ginapakutpakot nga 60 porsiento sang kabataan nga natawo sang 1984 ang mahimo magkabuhi sa panimalay nga isa lamang ang ginikanan antes sila magdisiotso.

Sa pagluya sang institusyon sang pag-asawahay, diborsio gid bala ang ganhaan padulong sa mas malipayon nga kabuhi? Sa pagsabat sini usisaon naton anay kon ano ang kabangdanan nga gintamod sang mga tawo ang diborsio subong solusyon sa mga problema sang ila pamilya.

[Kahon sa pahina 4]

Ang Bunga sang “Nagaupuray nga Diborsio”

SA TUNGA sang madamo nga aktuwal nga diborsio may yara “di-aktibo” nga mga diborsio. Sa Japan, diin madamo nga babayi ang nagasalig gihapon sa ila mga bana sa materyal kag yara sa idalom sang nagapadayon nga tradisyon sang pagdominar sang lalaki, ang mag-asawa mahimo nga mapilitan sa pagpuyo sa isa ka balay sa isa ka kahimtangan nga ginatawag “nagaupuray nga diborsio.” Sa sina nga kahimtangan, ginahugod sang mga asawa ang tanan nila nga enerhiya sa pagpadaku sang ila bata. Ining mga iloy masami nga sobra ka maamligon, sa amo nabudlayan sa ulihi ang kabataan sa pagkinaugalingon.

Subong resulta, kon ina nga makailoy nga mga anak nga lalaki magdaku kag mangasawa, madamo sa ila ang may “no-touch syndrome.” Ini sila wala gid nagadalo sa ila mga asawa, bisan pa pila ka tuig na sila nga kasal. May yara sila sang ginatawag nga “Ginahigugma ko si Nanay” nga problema kag sa masami nangasawa lang sila bangod ginsugo sila sang ila iloy. Suno sa Asahi Evening News, si Dr. Yasushi Narabayashi, nga espesyalista sa paghatag sing laygay sa mag-asawa, nagsiling nga ang problema nagadaku sa sulod sang isa ka dekada kag nga tigpanulo ka libo ka mga lalaki ang nahadlok mangayo sing laygay bangod nahuya sila.