Pag-asawahay—Kon Ngaa Madamo ang Nagabiya sa Sini

SA PAGHATAG sing igtalupangod sa diborsio sa Hong Kong, diin ang Nasidlangan kag Nakatundan nga mga kultura nagaupdanay, ang Asia Magazine nagsiling: “Ang kakulang sing komunikasyon, pagluib, seksuwal nga mga problema kag indi pagsahuay amo sa masami ang mga kabangdanan sang pag-away sang mga mag-asawa nga Intsik kag taga-Nakatundan.” Amo man sa sini bisan diin sa kalibutan.

Ang mga lalaki kag mga babayi nga nagauna sang ila karera madali magsakripisyo sang ila mga pamilya para sa ila trabaho. Sa amo, ginautod nila ang komunikasyon sang pamilya. Lapyo sa tapos sang bug-os adlaw nga pagtrabaho, ang bana nagabasa lamang sing peryodiko. Si Junichi kag ang iya asawa nagapalakat sing tatlo ka restawran kag nagatrabaho halin sa alas otso sang aga tubtob sa alas dies sang gab-i sa lainlain nga mga duog. “Wala gid kami nagahambalanay sang akon asawa,” baton ni Junichi. Ining kakulang sing komunikasyon nagdul-ong sa daku nga mga problema sa pag-asawahay.

Ang isa pa ka butang nga nagadul-ong sa pagkabugto sang higot sang pag-asawahay amo ang pagtamod sang mga tawo sa pagpanginlalaki ukon pagpanginbabayi. Ang sekso sa guwa sang pag-asawahay lapnag gid karon amo kon ngaa 20 porsiento sang mga lalaki kag 8 porsiento sang mga babayi nga ginsurbe sa Japan ang nagbaton nga sila nakahulid sa iban luwas sa ila tiayon sa sulod sang nagligad nga tuig. Ang indi tumalagsahon amo ang de-karera nga babayi sa Japan nga nagapakigrelasyon sa iban nga mga lalaki luwas sa iya bana. Nagasaylusaylo sia sa lainlain nga lalaki, nga nagahunahuna, “Kon matukiban ini sang akon bana, bulagan ko lang sia.” Ang modernong katilingban nagapabulagbulag lamang sa sining mga butang.

Ini gihapon nga katilingban nagapalig-on sang ako-anay nga panimuot, amo kon ngaa ang bana kag asawa nagamaiyaiyahon, nga nagadul-ong sa indi pagsahuay, isa pa ka kabangdanan sang diborsio. “Sa pamuno pa lang mahuyang na ang amon pag-asawahay gani mahimo kami nagbulagay sa bisan anong tion,” siling ni Kiyoko. “Pagkakasal gid namon, ginsilingan ako sang akon bana nga dapat ako mangin robot kag magsunudsunod lang sa iya isugo sa akon. Sang maayuayo pa ang iya kahimtangan, daw indi pa sadto tanto kalain, apang sang magbudlay na ang mga kahimtangan, indi niya pagbatunon ang iya mga sayop kag iban nga tawo ang iya ginabasol. Balasulon man ako, kay rebelde ako anay sa awtoridad. Nabudlayan gid ako magsunod sa akon bana kon indi sia makatarunganon.”

Ang iban pa nga mga rason sang diborsio amo ang pagpamintas kag pagpahubog, mga problema sa kuwarta, mga problema sa mga ugangan, kag pag-abuso sa hunahuna.

Ano ang sa Likod Sini Tanan?

Bisan pa nanuhaytuhay ang mga rason sang diborsio, may kapin pa nga kabangdanan ang pagdugang sini sa bug-os nga kalibutan. Bisan pa ginabasol sang Sidlangan ang impluwensia sang Nakatundan nga katilingban sa mga problema sini, sining karon lang ginbaton ang diborsio sa Katundan. Sa kamatuoran, ang mga diborsio sa Estados Unidos nagdugang sing tatlo ka pilo kag sa Britanya sing apat ka pilo sa sulod lamang sang nagligad nga pila ka dekada. Si Andrew J. Cherlin sang The Urban Institute (isa ka organisasyon sa pagpanalawsaw nga nagausisa sang sosyal kag ekonomiko nga mga problema sa Estados Unidos), bisan pa nagbaton nga ang mga kabangdanan sang pagdugang sang diborsio indi mahangpan, naglista sang “nagadugang nga pagsalig sang mga babayi sa materyal” kag sang “kabilugan nga pagbag-o sa katilingban” subong amo ang pila sang mga kabangdanan sini nga huyog.

Para sa kababayin-an sa Estados Unidos, subong sang sa iban nga industriyalisado nga mga pungsod, indi na tumalagsahon nga ang isa ka babayi nga may bana nagatrabaho sa guwa sang ila balay. Apang, ang mga bana mahinay gid magbulig sa mga hilikuton sa sulod sang balay. Indi katingalahan nga ang iban nga mga babayi nagakumod: “Ang ginakinahanglan gid sang tagsa ka nagatrabaho nga babayi amo ang isa nga magahimo sang hilikuton sang asawa!”

Samtang ang kababayin-an nagapagipagi sa pagpanglaba, pagpaninlo, pagpangluto, kag pag-atipan sa kabataan, sa Estados Unidos, “madamo nga lalaki ang ‘nagapaliwaliwa,’ ” siling sang libro nga The Changing American Family and Public Policy. Amo sini ang nagakatabo sa bug-os nga kalibutan, siling sang mga antropologo. Sa Japan indi tumalagsahon para sa mga lalaki nga maglipaylipay sa tapos sang trabaho. Nagasiling sila nga kinahanglanon ini agod mangin maayo ang relasyon sa ila ginatrabahuan, samtang wala nila ginasapak ang maayong relasyon sa puluy-an. Sanglit ang mga lalaki, suno sa ila pangatarunganon, amo ang nagasagod sa pamilya, ang mga babayi kag kabataan indi dapat magreklamo. Apang, bangod madamo na karon nga mga babayi ang nagatrabaho, ina nga panghunahuna napamatud-an nga balibad lamang.

Ang isa pa ka kabangdanan sang kapaslawan sa pag-asawahay amo ang “kabilugan nga pagbag-o sang katilingban” ukon, suno sa Journal of Marriage and the Family, “ang paghuyang sang nagakadapat nga pagkapermanente sang pag-asawahay.” Para sa mga nobyo kag mga nobya sang dekada 90, ang kinaandan nga sumpa sa pag-asawahay nga “tubtob bulagon kita sang kamatayon” wala na nagakahulugan sing subong gid sina. Nagapangita pa sila sing mas maayo nga tiayon. Kon amo sina ang pagtamod sang bag-o makasal nga mag-asawa sa ila higot, daw mangin ano ini kabakod?

Ining mga pagbag-o sa katilingban indi gid makapakibot para sa mga estudyante sang Biblia. Ining ginbugna nga tulun-an nagapahayag nga sugod sang 1914 nagakabuhi na kita sa “katapusan nga mga adlaw,” nga “makahalanguyos nga mga tion nga mabudlay pakigbagayan.” Ang mga tawo “mahigugmaon sa ila kaugalingon, . . . dimapinasalamaton, dimatutom, wala sing kinaugali nga gugma, indi tampad sa bisan anong kasugtanan.” (2 Timoteo 3:​1-3) Gani para sa mga tawo nga nagahigugma sang ila kaugalingon sing kapin sa ila mga tiayon, nga nangin dimatutom sa ila mga tiayon, kag wala sing paghiusa sa ila pag-asawahay, ang diborsio amo lamang ang solusyon sa ila mga problema sa pag-asawahay.

Isa Bala ka Ganhaan Padulong sa Mas Malipayon nga Kabuhi?

Ang diborsio, sa kalabanan nga kaso, napamatud-an nga indi ang ganhaan padulong sa kalipay.a “Ang diborsio malimbungon,” siling sang mananalawsaw sa kapagros sang hunahuna nga si Judith Wallerstein sa tapos sang 15 ka tuig nga pagsurbe sa 60 ka diborsiado nga mag-asawa. “Sa legal, ini isa lamang ka hitabo, apang sing pisiolohiko ini isa ka kadena​—kon kaisa isa ka walay katapusan nga kadena—​sang mga hitabo, pagsaylo sing lugar kag pagbag-o sang mga relasyon nga natabo sa sulod sang isa ka hut-ong sang tion.” Ginpakita sang iya mga pagtuon nga ikap-at nga bahin sang mga babayi kag ikalima nga bahin sang mga lalaki ang wala makapasag-uli sa ila normal nga pagkabuhi sa napulo ka tuig sa tapos sang diborsio.

Ang labi na nga madali maapektuhan amo ang kabataan sang nagdiborsio. Pasad sa amo gihapon nga panalawsaw, nasapwan ni Wallerstein nga para sa halos tanan nga kabataan nga nadalahig, ang diborsio may “mabaskog kag wala gid ginapaabot nga mga epekto.” Ang iban nga kabataan nga nagapanghiwala sang bisan anong negatibo nga mga balatyagon bangod sang pagdiborsio sang ila mga ginikanan mahimo nga hinali nga makasapo sinang mga emosyon nga nagalutaw sa ulihi sa ila kabuhi kon nagapangita sila sing tiayon.

Wala ini nagapahangop nga ang tanan nga biktima sang diborsio indi na gid makasapo sing kalipay, kay ang iban nakasapo gihapon. Para sa ila, ang gindihon liwat nga personalidad nagalutaw, sa masami gikan sa daan nga personalidad. Halimbawa, sa tion nga magligad na ang kahuol nga tuga sang diborsio upod ang kasubo kag mga pagduhaduha sa katakus sang kaugalingon, ang walay sala nga tiayon mahimo nga magbangon gikan sa masakit nga eksperiensia subong isa ka mas mabakod, mas may kabilinggan nga tawo.

Ang isa ka asawa nga ginbiyaan sang iya bana kag nag-upod sa iban nga babayi nagpaathag nga sa tapos mag-ugdaw ang masakit nga balatyagon kag kaakig, “masapwan mo nga lain na ikaw sa sulod. Ang imo mga balatyagon nagbag-o na. Indi na ikaw subong sang una.” Naglaygay sia: “Maghinguyang sing tion nga makilala liwat ang imo kaugalingon subong isa ka indibiduwal. Sa pag-asawahay ang mag-asawa masami nga nagapaumuray kon tuhoy sa ila mga naluyagan kag mga handum, apang sa tapos sang diborsio, dapat ihinguyang ang tion sa paghibalo kon ano karon ang imo mga naluyagan kag mga indi naluyagan. Kon ilubong mo ang imo mga balatyagon, ginalubong mo ini nga buhi. Sa pila ka adlaw magabalik ini, kag dapat mo atubangon ini. Gani maayo pa nga atubangon mo na ang imo mga ginabatyag kag landason ini.”

Bangod dugang nga nahibaluan ang mga problema nga resulta sang diborsio, daw wala na ini ginapili. Ang Time nga magasin nagreport nga ang nagadamo nga minoridad sang mga manuglaygay nagapalig-on karon sa may problema nga mga mag-asawa: “Mag-unungay kamo.” Si David Elkind sang Tufts University nagsulat: “Ang pag-eksperiensia sing diborsio daw kaangay sang nabali nga tiil sang nagdalhaydalhay ka sa yelo: Bangod madamo pa ang nabalian sing tiil sa ila pagdalhaydalhay sa yelo, indi sini mabuhinan ang kasakit sang imo nabali nga tiil.”

Ang diborsio indi amo ang mahapos nga solusyon sa mga problema sang pag-asawahay. Ano, nian, ang mas maayo nga paagi sa paglubad sang mga problema sang pag-asawahay?

[Mga footnote]

[Retrato sa Pahina 7]

Ang mga mag-asawa karon masami nga indi makakomunikar sa isa kag isa