Dapat Bala Bakunahan ang Akon Pamilya?

“TION na nga indyeksionan ang bata,” siling sang doktor. Mahimo nga makahaladlok ina pamatian para sa isa ka gamay nga bata, apang sa kabilugan nagresulta ini sa makapasalig nga yuhum kag pagtango sang mga ginikanan.

Apang, sining karon lang, may mga pamangkot nga ginpautwas tuhoy sa kinaandan nga mga buhat sang pagbakuna sa kabataan kag sa mga adulto. Diin nga indyeksion ang kinahanglanon gid? Ano ang masiling sa lamita nga mga epekto (side effects)? May dugo bala nga nadalahig sa bakuna?

Maayo ini nga mga pamangkot nga binagbinagon sang isa ka nagakabalaka nga Cristianong pamilya. Ang mga sabat mahimo nga may direkta nga epekto sa panglawas kag palaabuton sang inyo kabataan subong man sa imo.

Ang Ginhalinan

Sang dekada 50 ginpakilala ang isa ka epektibo nga bakuna nga halos nagtapos sang kahadlok sa polio sa kalabanan nga kadutaan. Sang 1980 ang kalalat-an sang buti gindeklarar nga nadula na gikan sa bug-os nga kalibutan, subong resulta sang epektibo nga mga programa sa pagbakuna. Daw ginapamatud-an sini ang ginhambal ni Benjamin Franklin: “Ang isa ka onsa sang pagtapna takus sa isa ka libra sang pagbulong.”

Sa karon, ang mga programa sa pagbakuna nangin madinalag-on sa kabilugan sa pagkontrol sang madamo nga balatian​—tetanus, polio, dipteria, kag pertussis (barukoy), sa pagsambit sing pila lamang. Dugang pa, napamatud-an nga sang ginpatumbayaan ang pagbakuna bangod sang pila ka rason, nagbalik ang balatian. Sa isa ka pungsod natabo ina sa barukoy nga ubo.

Ano ang ginahimo sining mga bakuna? Sing sadsaran, sa isa sang duha ka paagi, ginapabakod nila ang mga depensa sang lawas batok sa pagsalakay sang makahalalit nga mga ahente nga ginatawag pathogen, nga nagalakip sa mga kagaw kag mga virus. Ang una nga paagi ginatawag nga active immunization. Sa sini nga kaso ang bakuna nagaunod sing maluya ukon patay na nga pathogen (ukon sang hilo sini) nga ginabag-o sa isa ka paagi agod indi ini mangin makahalalit sa lawas. Ang mekanismo sa pagdepensa sang lawas nagasugod sa paghimo sing manugpatay nga mga molekula nga ginatawag mga antibody nga makabato sa matuod nga ahente sang balatian, kon mag-abot ini. Kon ang indyeksion nagaunod sing kinuha sa hilo sang pathogen (toxin), ginatawag ini nga toxoid. Kon ginhimo ini gikan sa buhi apang maluya nga mga pathogen ukon gikan sa patay na nga mga organismo, ginatawag ini nga bakuna.

Subong mahanduraw ninyo, ining mga indyeksion wala sa gilayon nagatuga sa lawas sing ikasarang nga indi madutlan sang balatian. Nagakinahanglan ang lawas sing isa ka hut-ong sang tion sa paghimo sing manugpangamlig nga mga antibody. Ining active immunization nagalakip sang tanan nga indyeksion sa bata nga ginakabig sa kinaandan subong mga bakuna. Luwas sa isa lamang (hambalan sa ulihi), wala ini nagagamit sing dugo sa bisan ano nga tikang sang pagpatubas sini.

Ang isa pa ka paagi ginatawag nga passive immunization. Masami ini ginatigana para sa mga kahimtangan diin ang isa ka tawo napadayag sa isa ka malala nga balatian, subong sang rabis. Sa sina nga kaso, ang lawas wala sing tion sa pagtukod sang iya kaugalingon nga ikasarang nga indi madutlan sang balatian. Gani ang antibody sang iban, nga nahimo na, sarang maindyeksion agod awayon ang mga kagaw sa sulod sang indibiduwal nga may yari sini. Ang gamma globulin, antitoxin, kag hyperimmune serum amo ang iban nga mga ngalan sang bakuna nga ginhimo gikan sa dugo sang mga tawo ukon mga sapat nga may pangontra sa balatian. Ining ginhulam, ukon passive, nga bakuna ginatuyo agod hatagan ang lawas sing gilayon, apang temporaryo lamang, nga bulig sa pag-away sa nagasalakay nga kagaw. Sa indi madugay ang ginhulam nga mga antibody ginapaguwa sang lawas subong dumuluong nga protina.

Dapat Bala Magpabakuna ang Akon Bata?

Sa tapos mahatag ining mga impormasyon tuhoy sa ginhalinan sang bakuna, ang iban mahimo gihapon magpalibog, ‘Diin nga bakuna ang dapat matigayon sang akon bata?’ Sa kalabanan nga bahin sang kalibutan diin ang mga bakuna para sa bata sarang matigayon, ang rutina nga mga pagbakuna nagresulta sa daku nga pag-usmod sang ginapuntariya nga mga balatian sa bata.

Sa pila ka tuig na ang American Academy of Pediatrics, bilang pag-ugyon sa kaanggid nga mga organisasyon sa bilog nga kalibutan, nagrekomendar sang rutina nga pagbakuna para sa masunod nga mga balatian: dipteria, barukoy, kag tetanus. Ang tatlo masami nga ginatingob sa isa ka bakuna​—DPT​—tatlo ka booster nga DPT nga bakuna nga ginahatag sa dimagkubos duha ka bulan nga lang-at. Wala labot sa sina, ang bakuna para sa tipdas, bayuok, kag rubella (Aleman nga tipdas) ginatingob sa isa ka indyeksion​—MMR​—sa kabataan nga labaw sa isa ka tuig ang edad. Subong man, apat ka dosis sang oral polio vaccine (OPV) ang ginahatag suno sa iskedyul nga kaanggid sa DPT.a

Sa madamo nga duog ining mga serye sang rutina obligado, apang ang kadamuon sang booster nga ginakinahanglan mahimo nga wala nagapalareho. Sining karon lang, subong resulta sang hinali nga mga paglutaw sang tipdas, dugang pa nga booster sang bakuna batok sa tipdas ang ginrekomendar sa idalom sang pila ka kahimtangan. Ayhan kinahanglan nga magpakonsulta ka sa isa ka doktor sa inyo duog para sa mga detalye.

Dugang sa sini, may yara bakuna batok sa pulmonya (Pnuemovax). Daw nagahatag ini sing tubtob-buhi nga proteksion para sa kabataan kag mga adulto nga, bangod sa pila ka rason, madali tapikan sang pila ka sahi sang pulmonya.

Ang isa pa ka bakuna para sa kabataan ginatawag nga Hib. Ginahatag ini bilang proteksion batok sa kagaw nga kinaandan sa bata, ang Hemophilus nga trangkaso. Ginabangdan ini nga kagaw sang pila ka balatian sa mga lapsag, labi na sang isa ka grabe nga sahi sang meningitis. Ang bakuna napamatud-an nga walay peligro sa kabilugan, kag dugang pa nga ginarekomendar ini subong bahin sang mga serye sang bakuna para sa bata.

Apang, wala pa sing rutina nga bakuna para sa sulalob. Kag ang bakuna para sa buti indi na matigayon bangod, subong sang nasambit kaina, nadula na sang isa ka bug-os kalibutan nga programa sang pagbakuna ining makamamatay nga balatian.

Ano ang Masiling sa Lamita nga mga Epekto?

Ano ang masiling sa hulusayon tuhoy sa side effects ukon lamita nga mga epekto sang bakuna? Tuhoy sa kalabanan nga bakuna, luwas sa masami hinali nga paghibi kag umalagi nga pagluha sang bata, ang lamita nga mga epekto masami nga diutay lamang kag umalagi​—sa pinakagrabe amo ang isa ka adlaw ukon kapin pa nga hilanat. Apang, madamo nga ginikanan ang nagakabalaka nahanungod sa mga risgo sining mga bakuna. Ginsurbe sang isa ka medikal nga pagtuon ang kabalaka sang mga ginikanan sa panglawas sang ila kabataan kag nasapwan nila nga 57 porsiento sang ginsurbe nga mga ginikanan ang nagakabalaka nahanungod sa reaksion sa bakuna.

Sining karon lang, daku nga kabalaka ang ginbalhag tuhoy sa isa ka bahin sang DPT, nga amo, ang pertussis, ukon barukoy nga ubo. Ang kadalag-an sining bakuna nagresulta sa talalupangdon nga pag-usmod sang ginakahadlukan anay nga balatian​—halin sa 200,000 ka kaso kada tuig sa isa ka pungsod lamang sa wala pa ang bakuna paubos sa 2,000 kada tuig sa tapos sang lapnag nga paggamit sing bakuna. Walay sapayan, ang grabe nga lamita nga mga epekto​—kombulsion kag halit sa utok​—natabo sa mga 1 sa kada 100,000 ka dosis nga ginhatag.

Samtang malaka gid ining reaksion, nagapabalaka ini sa madamo nga ginikanan nga wala sing mapilian kundi pabakunahan ang ila bata agod batunon sa eskwelahan. Bangod ang balatian nga barukoy, bisan pa malaka lang, tuman ka makahalapay kon magbunal sa isa ka komunidad, ang mga eksperto naghinakop nga para sa kinaandan nga bata, “ang bakuna mas walay peligro sangsa magbalatian sini.” Ina nga mga eksperto nagalaygay nga ang bakuna dapat ihatag luwas “kon ang nagligad nga dosis nagresulta sa kombulsion, palamanog sa utok, nerbios, ukon pagkalipong. Ang mga lapsag nga nakaeksperiensia sing ‘sobra nga tulog, sobra nga pagsinggit (dalayon nga paghibi ukon paghibi sing tatlo ka oras ukon kapin), ukon may temperatura nga kapin sa 40.5° C’ indi dapat makabaton sing dugang pa nga dosis sang bakuna.”b

Sa madamo nga kadutaan ang matuod nga solusyon sa problema amo ang acellular nga bakuna, subong sang ginagamit karon sa Japan nga ginalauman nga epektibo gid. Ining bag-o kag mas walay peligro nga bakuna matigayon naman karon sa iban nga mga pungsod.

Ang iban pa nga rutina nga mga bakuna sa mga bata napamatud-an sa liwat kag liwat nga epektibo kag indi tanto ka peligruso.

Ano ang Masiling sa Pagbakuna sa mga Adulto?

Sa tion nga hamtong na ang isa ka tawo, may pila lamang ka active immunization nga dapat niya tandaan. Maayo nga tanan nga adulto dapat nga nabakunahan na batok sa tipdas, bayuok, kag rubella subong resulta sang pagmasakit sini ukon sang bakuna sang bata pa sila. Kon mag-utwas ang pamangkot kon bala ang isa luwas na, mahimo irekomendar sang doktor ang MMR nga bakuna para sa adulto.

Ang pagpaindyeksion sing tetanus toxoid kada ikanapulo ka tuig ukon kapin pa ginakabig nga isa ka maayong ideya subong pangtapna batok sa pagtig-a sang sag-ang. Ang mga tawo nga tigulang na kag may nagalukmatlukmat nga balatian mahimo mamangkot sa ila doktor tuhoy sa tuigan nga pagpaindyeksion batok sa trangkaso. Ang mga nagalakbay sa pila ka bahin sang kalibutan dapat magbinagbinag sang pagpabakuna batok sa mga butang subong sang yellow fever, kolera, anthrax, tipos, ukon plague kon ina nga mga balatian lapnag sa imo kaladtuan.

Ang isa pa ka active immunization takus talupangdon bangod amo lamang ini ang aktibo nga imunisasyon nga ginahimo gikan sa dugo. Isa ini ka bakuna batok sa hepatitis-B nga ginatawag Heptavax-B. Ini nga bakuna ginatuyo para sa pila ka indibiduwal, subong sang mga mamumugon nga nagaatipan sang panglawas sang tawo, nga mahimo aksidente nga mapadayag sa mga produkto sang dugo gikan sa mga pasyente nga may hepatitis-B. Bisan pa ginakilala subong isa ka daku nga pag-uswag, ini nga bakuna nagpabalaka sa madamo bangod sang metodo sa paghimo sini.

Ang dugo sang pinili nga mga tawo nga may virus sang hepatitis-B ginasamo kag ginabulong agod patyon ang bisan ano nga virus, kag ang maani gikan sa sini amo ang isa ka hepatitis-B nga antigen (sustansia nga nagapatubas sing pangontra sa balatian). Ining repinado, indi aktibo nga antigen sarang maindyeksion subong bakuna. Apang, madamo nga tawo ang nagapangindi sa pagpabakuna, kay nahadlok sila sa risgo sang pagbaton sing mga produkto sang dugo halin sa mga tawo nga nagabalatian sini, subong sang mga tawo nga salamwanan sa sekso. Dugang pa, ang pila sang mainulikdon sa ila konsiensia nga mga Cristiano nagpamatok sa bakuna bangod ginkuha ini sa dugo sang iban nga tawo.c

Ina nga mga pagpamatok sa bakuna batok sa hepatitis epektibo nga gindula sang pagpaguwa sing lain apang subong man ka epektibo nga bakuna batok sa hepatitis-B. Ining isa ginahimo paagi sa genetiko nga teknolohiya nga sa diin ang bakuna ginapatubas sa mga selula sang lebadura, nga wala sing ginagamit nga dugo sang tawo. Kon nagatrabaho ikaw sa sentro ukon bangod sang pila ka rason ginakabig ikaw nga isa ka kandidato sa bakuna batok sa hepatitis-B, mahimo luyag mo hambalan ini upod sa imo manugbulong.

Dugo sa Paghimo sing mga Bakuna

Nagapautwas ini sing importante nga punto para sa mga Cristiano, nga nagakabalaka sa pagdumili sang Biblia batok sa sayop nga paggamit sa dugo. (Binuhatan 15:​28, 29) May yara bala iban pa nga mga bakuna nga ginahimo gikan sa dugo?

Subong kabilugan nga talaksan, luwas sa Heptavax-B, ang aktibo nga mga imunisasyon wala ginapatubas gikan sa dugo. Halimbawa, nagalakip ini sa tanan nga indyeksion para sa bata.

Ang kabaliskaran sini matuod sa passive immunization. Sarang mapaabot sang isa nga kon ang isa ginalaygayan nga magpaindyeksion sa tapos masudlan sang kagaw, subong sang sa tapos matunok sang tuktukon nga lansang ukon sa tapos makagat sang ido, ang mga indyeksion (luwas kon ini rutina lamang nga mga booster) amo ang hyperimmune serum kag ginhimo ini gikan sa dugo. Matuod man ini sa Rh immune globulin (Rhogam), nga pirme ginarekomendar sa Rh-negative nga mga iloy nga bangod sang pila ka rason napadayag sa Rh-positive nga dugo, subong sang nagakatabo sa pagkabun-ag sang Rh-positive nga lapsag.

Sanglit ginakabalak-an ining mga passive immunization bangod sang hulusayon tuhoy sa dugo, ano nga tindog ang dapat pilion sang mainulikdon sa konsiensia nga mga Cristiano? Ang nagligad nga mga artikulo sa sining balasahon kag sang kaupod sini, Ang Lalantawan, nagpresentar sing wala nagabag-o nga tindog: Yara sa nahanas sa Biblia nga konsiensia sang indibiduwal nga Cristiano kon bala batunon niya ini nga pagbulong para sa iya kaugalingon kag sa iya pamilya.d

Dapat Bala Magpabakuna ang Akon Pamilya?

Ang mga Cristiano may dakung pagtahod sa kabuhi kag sinsero nga nagahandum nga himuon ang labing maayo para sa ikaayong lawas sang ila pamilya. Kon ikaw mahalungon nga nagapamat-od nga pabakunahan ang imo pamilya, imo ina personal nga desisyon.​—Galacia 6:5.

Ginsumaryo sing maayo sang isa ka eksperto ang kahimtangan: “Dapat pahibaluon ang mga ginikanan nahanungod sa tagsa ka pagbulong sa ila bata. Indi lamang sila legal nga mga manugbantay sang ila bata. Sila ang may salabton sa ikaayong lawas kag proteksion sang ila bata sa tion sang kabuhi nga ang bata indi pa makadesisyon para sa iya kaugalingon.” Tuhoy sa pagpabakuna, subong man sa iban pa nga butang tuhoy sa pagpabulong, serioso gid nga ginabaton sang mga Saksi ni Jehova ina nga salabton.​—Gin-amot sang isa ka manugbulong.

[Mga footnote]

[Kahon sa pahina 24]

Mga Bakuna nga Wala Ginkuha sa Dugo

Mga indyeksion para sa bata (DPT, OPV, MMR)

Hib nga bakuna

Pneumovax

Toxoid

Mga indyeksion batok sa trangkaso

Recombivax-HB

Mga Bakuna nga Ginkuha sa Dugo

Heptavax-B

Rhogam

Antitoxin

Antivenin (para sa dalit sang man-ug kag damang)

Immune globulin (para sa nanuhaytuhay nga mga balatian

Gamma globulin

Hyperimmune serum (batok sa rabis nga serum, halimbawa)