Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Paano Ko Malikawan ang AIDS?

“NAUGOT-UGOT gid ako nga gintugutan ko ini nga matabo,” siling ni Kaye. “Bangod sang akon ginpili nga buhat, nadula ko ang kahigayunan sa paghimo sing mga desisyon nga kuntani mahimo ko sa palaabuton.” (Newsweek nga magasin, Agosto 3, 1992) Sa edad nga 18, gintapikan si Kaye sang virus sang AIDS.

Si Kaye isa lamang sa kapin sa isa ka milyon ka tawo sa Estados Unidos nga nalatnan sing makamamatay nga HIV (Human Immunodeficiency Virus)​—ang virus nga siling sang mga doktor amo ang kabangdanan sang ginakahadlukan nga balatian nga AIDS.a Wala sing nakahibalo sing sibu kon pila gid ka mga pamatan-on ang nalatnan, apang maathag nga nagakabalaka ang mga pamatan-on. Ginpakita sang isa ka surbe nga sa tunga sang mga pamatan-on sa Britanya, ang AIDS amo ang ila pinakadaku nga ginakabalak-an. Walay sapayan sina nga kabalaka, ang Centers for Disease Control sang Estados Unidos, nagsiling: “Madamo nga pamatan-on ang nagareport gihapon nga nagapakigbahin sila sa mga buhat nga may peligro nga malatnan sing HIV.”

Ang AIDS makamamatay pirme, kag nagalapta ini sa bug-os kalibutan nga daw isa ka epidemia. Paano mo maamligan ang imo kaugalingon?

AIDS​—Pagpain sang Mito Gikan sa Kamatuoran

Ang isa ka polyeto nga ginhimo sang Centers for Disease Control sang Estados Unidos nagapaathag: “Ang paglaton sang HIV wala ‘nagakatabo lamang.’ Indi mo ini ‘matigayon’ kaangay sang kataro ukon trangkaso.” Busa, ang kaswal, adlaw-adlaw nga pagpakig-angot sa mga biktima sang AIDS daw indi makatalagam. Indi ka dapat magkabalaka nga matapikan sing AIDS gikan sa may AIDS nga kabutho bangod lamang nagapungko ka sa tupad niya. Sanglit ang HIV isa ka virus nga wala ginadala sang hangin, indi ka dapat magkabalaka kon ang isa ka biktima sang AIDS mag-ubo ukon mangatsi. Sa kamatuoran, ang mga pamilya sang mga may AIDS nagahulamay sing mga tuwalya, mga gamit sa pagkaon, kag sing mga sepilyo pa gani nga wala nagapalapta sang virus.b

Amo sini bangod ang makamamatay nga virus nagatener sa dugo sang tawo, sa iya binhi, ukon sa likido sa kinatawo sang babayi. Sa kalabanan nga mga kaso, kon amo, ang AIDS ginapaliton paagi sa seksuwal nga paghirupay​—homoseksuwal ukon heteroseksuwal.c Madamo nga biktima ang nalatnan man paagi sa paghulamay sing mga dagom sa indyeksion ukon hiringgilya, sa masami sa pag-abuso sa droga, upod sa isa nga may HIV.d Kag bisan pa ang mga doktor nagasiling nga ang katalagman “halos nadula na” bangod sang estrikto nga pag-usisa, ang AIDS sarang man mapaliton paagi sa mga pagpatughong sing dugo.

Gani ang bisan sin-o nga nagapakighirop sa seksuwal nga paagi sa wala pa ang kasal ukon nagaeksperimento sa ginadumilian nga mga droga nga ginaindyeksion yara sa daku nga katalagman nga malatnan sing AIDS. Matuod, ang isa ka posible nga kaparis sa sekso mahimo nga indi masakiton kon tulukon. Apang ang polyeto nga Voluntary HIV Counseling and Testing: Facts, Issues, and Answers nagapahanumdom: “Indi mo masiling paagi sa pagtulok sa isa ka tawo kon bala may HIV sia. Ang isa mahimo mapagros gid kon tulukon kag magbatyag nga subong sini apang nalatnan gali. Bangod sini, ang kalabanan nga tawo nga may HIV wala makahibalo sini.”

“Walay Peligro nga Sekso”?

Busa madamo nga empleyado kag edukador para sa ikaayong lawas ang nagapalig-on nga maggamit sing condom.e Ang mga pasayod sa TV, mga karatula, kag ang mga lektura sa eskwelahan nagpalapnag sang mensahe nga ang paggamit sining kasangkapan sa pagpugong sang pagpamata nagahimo sang sekso nga “walay peligro”​—ukon sa dimagkubos “mas walay peligro.” Ang iban nga mga eskwelahan nagpanagtag pa gani sing mga condom sa mga estudyante. Bangod sina nga pasayod, mas madamo nga pamatan-on karon ang nagagamit sini.

Bisan pa sina, daw ano gid ka walay peligro ang “walay peligro nga sekso”? Ang isa ka brosyur sang American Red Cross nagasiling: “Sarang mapauswag sang mga condom ang posibilidad nga malikawan ang impeksion.” Apang batyagon mo bala nga walay peligro ikaw kon imo lamang ‘ginpauswag ang imo posibilidad’ nga malikawan ang balatian nga pirme napamatud-an nga makamamatay? Ang Centers for Disease Control sang E.U. nagbaton: “Ang latex nga mga condom napamatud-an nga nagabulig sa pagpugong sang paglaton sang HIV kag sang iban pa nga mga balatian nga ginapaliton sang seksuwal nga paghirupay . . . Apang indi gid ini sigurado.” Sa pagkamatuod, mahimo ini mabuslot, magisi, ukon mahuslo sa tion sang paghirupay. Suno sa Time, ang mga condom “mahimo may posibilidad nga mapaslawan sa ulot sang 10% kag 15%”! Irisgo mo bala ang imo kabuhi sa subong sina kadaku nga posibilidad sang kapaslawan? Kag sa pagpalain pa sang kahimtangan, kubos sa katunga sang aktibo sa sekso nga mga pamatan-on sa Estados Unidos ang nagagamit sing condom.

Nagakaigo kon amo ang laygay sang Hulubaton 22:3: “Maalamon ang isa nga nakakita sang kalamidad kag nagapanago dayon, apang ang wala sing eksperiensia nagpadayon kag magaantos sang silot.” Ang isa sang labing maayong mga paagi agod malikawan ang AIDS amo ang paglikaw sa pag-abuso sa droga kag imoral nga sekso sing bug-os. Mahapos bala hambalon sangsa himuon? Amo sina ang pagbatyag sang madamo, labi na bangod sang daku nga mga pag-ipit nga ginaatubang sang mga pamatan-on.

Ang mga Pag-ipit

Sa tion sang “kapagsik sang pagkabatan-on,” ang seksuwal nga mga handum mabaskog gid. (1 Corinto 7:36) Idugang, karon, ang impluwensia sang telebisyon kag mga pelikula. Suno sa pila ka pagtuon, ang mga tin-edyer nagatan-aw sing TV sing kapin sa lima ka oras kada adlaw​—ang kalabanan sini may maathag nga sekso. Apang sa kalibutan sang pantasya sa TV, ang sekso wala sing mga resulta. Ginpakita sang isa ka pag-usisa nga sa telebisyon sa E.U. “ang indi kasado nga heteroseksuwal nga paris nagahirupay sing kapin sa apat pa walo ka beses sangsa kasado nga mga lalaki kag mga babayi. Ang mga kontraseptibo halos wala gid ginasambit ukon ginagamit, apang ang mga babayi talagsa lang nagamabdos; ang mga lalaki kag mga babayi malaka lang ginalatnan sang mga balatian nga ginapaliton sang seksuwal nga paghirupay luwas kon sila mga salamwanan ukon mga homoseksuwal.”​—Center for Population Options.

Makaapektar gid bala sa imo panimuot ang subong sina kadamo nga sahi sang programa sa telebisyon? Huo, suno sa prinsipio sang Biblia sa Galacia 6:​7, 8: “Dili kamo magtalang: ang Dios indi tiliawtiawan. Kay bisan ano ang ginasab-ug sang tawo, ina man ang iya anihon; kay ang nagasab-ug sa iya kaugalingon nga unod magaani sing kaduluntan gikan sa unod.” Natukiban sang isa ka pagtuon sa 400 ka pamatan-on nga “ang mga palatan-aw sing ‘seksi’ nga palaguwaon sa telebisyon may mas daku nga posibilidad nga mangin aktibo sa sekso sangsa mga indi palatan-aw sini.”

Ang isa pa ka mabaskog nga impluwensia amo ang pag-ipit sang mga katubotubo. “Nangita ako sing grupo sang mga tawo nga mabagayan ko, kag nabudlayan ako,” tu-ad sang tin-edyer nga si David. “Ginbutang ko ang akon kaugalingon sa indi gid maayo nga kahimtangan sa madamo nga beses. . . . Nasayasat ako nga may AIDS.” Sing kaanggid, ang mga pamatan-on sang panahon sang Biblia masami man gin-ipit sang ila mga katubotubo. Ang laygay sang Biblia? “Anak ko,” siling sang manunulat sang Mga Hulubaton, “kon ang mga makasasala maghaylo sa imo, indi ka magpasugot.”​—Hulubaton 1:10.

Pagsiling sing Indi

Ang mga sumalakdag sang “walay peligro nga sekso” nagapangatarungan nga ang paglikaw sa sekso indi realistiko. Apang sa ulihi, nagabulig gid bala ang pagpabaya sa imoralidad? Ang isa ka tin-edyer nagbaton nga ginagumon lamang sini ang mga pamatan-on, nga nagasiling: “Ginasilingan nila kami nga magsiling lamang sing indi sa sekso kag maayo nga mangin matinlo kag putli. Sa amo man nga tion, nagapanghatag sila [sing mga condom] kag ginatudluan kami kon paano makigbahin sa sekso nga wala sing salabton nga mga resulta.”

Indi pagtuguti nga mangin biktima ikaw sinang kagumon sa moral. Ang Biblia​—bisan pa daw kinaraan na ini​—nagalaygay sa imo nga likawan ang paggawi nga makabutang sa imo sa katalagman nga malatnan sing AIDS. Kon tumanon mo ang sugo sang Biblia nga ‘maglihi sa dugo,’ indi ikaw pagtapikan sing AIDS paagi sa pagpatughong sing dugo. (Binuhatan 15:29) Pamatii ang pagdumili sang Biblia batok sa “pagdroga” kag wala ka sing dapat kahadlukan nga malatnan ikaw paagi sa mahigko nga dagom sa indyeksion. (Galacia 5:20; Bugna 21:8; The Kingdom Interlinear) Ang talaksan sang Biblia tuhoy sa seksuwal nga moralidad ilabi na nga magaamlig sa imo. “Palagyo kamo sa pagkamakihilawason,” sugo sang Biblia. “Ang tagsa ka sala nga iban nga ginahimo sang tawo nahaguwa sa lawas, apang ang makihilawason nagapakasala batok sa kaugalingon niya nga lawas.” (1 Corinto 6:18) Ang krisis sang AIDS nagapadaku sang kaalam sina nga mga pulong.

Paano ang isa ka pamatan-on ‘makapalagyo’ gikan sa imoralidad? Sa sulod sang mga tinuig ang “Pamangkot sang mga Pamatan-on . . . ” nga mga artikulo naghatag sing madamo nga praktikal nga mga panugda, subong sang grupo-grupo nga pag-date, paglikaw sa makapakompromiso nga mga kahimtangan (subong sang pag-isahanon upod sa isa sang tuhay nga sekso sa isa ka hulot ukon isa ka apartment ukon nagaparking nga awto), pagbutang sing limite sa mga pagpabutyag sing gugma, paglikaw sa pag-inom sing alkohol (nga sa masami nagaupang sa maayong desisyon), kag malig-on nga pagsiling sing indi kon ang isa ka kahimtangan mangin makahalaylo.f Bisan ano man ang matabo indi pagtuguti ang bisan sin-o nga ipiton ikaw sa isa ka paggawi nga indi lamang makatalagam sa pisikal kundi malaglagon sa espirituwal. (Hulubaton 5:​9-14) “Luyag mo bala itugyan ang imo kabuhi sa mga kamot sang iban nga tawo?” pamangkot sang isa ka lin-ay nga si Amy nga ginbalikwat sa isa ka artikulo sang Newsweek. Nalatnan sia sing HIV sang iya nobyo sa wala pa makagradwar sa hayskol. Sia nagapamangkot nga may pagpaandam: “Takus bala ikamatay ina nga lalaki ukon babayi? Duda ako sa sini.”

[Mga footnote]

[Retrato sa Pahina 15]

Ang pagpadaug sa seksuwal nga pag-ipit makadul-ong sa AIDS