Paano Naton Maamligan ang Aton mga AnaK?

“Indi ka gid manugid. Mangin sekreto naton ini.”

“Wala sing mapati sa imo.”

“Kon manugid ka, kaugtan ka sang imo mga ginikanan. Ikaw ang basulon nila.”

“Indi mo na bala luyag nga mangin espesyal nga abyan ko ikaw?”

“Luyag mo bala nga mabilanggo ako?”

“Patyon ko ang imo mga ginikanan kon manugid ka.”

SA TAPOS magamit ang kabataan sa pagbusog sang tiko nga kailigbon sa sekso, sa tapos sila makuhaan sang ila kalig-unan kag pagkainosente, may butang pa nga ginapangayo ang mga nagamolestia sa kabataan gikan sa ila mga biktima​—PAGHIPOS. Agod masigurado ina nga paghipos, ginagamit nila ang pagpakahuya, pagsekreto, kag pagpamahog. Sa amo ginakuha sa kabataan ang ila labing maayo nga hinganiban batok sa pag-abuso​—ang kinabubut-on sa pagsugid, sa paghambal kag sa pagpangayo sa isa ka adulto sing proteksion.

Sing makapasubo, ang katilingban sang mga adulto masami nga sing dihungod nagabulig sa mga nagaabuso sa kabataan. Sa anong paagi? Paagi sa pagdumili nga hibaluon ini nga katalagman, sa padayon nga paghipos nahanungod sini, sa pagpati sa pirme ginasulit nga mga mito. Ang pagkawalay hinalung-ong, sayop nga impormasyon, kag paghipos nagahatag sing proteksion sa mga manug-abuso, indi sa ila mga biktima.

Halimbawa, ang Canadian Conference of Catholic Bishops naghinakop kasan-o lang nga ang “kabilugan nga paghimbon sang paghipos” amo ang nagtugot sa makangilil-ad nga pag-abuso sa kabataan nga magpadayon sa tunga sang Katoliko nga klero sing mga dekada. Ang magasin nga Time, nga nagreport tuhoy sa lapnag nga kalalat-an sang incesto, nagsambit man sang “paghimbon sang paghipos” subong isa ka kabangdanan nga “nagabulig lamang sa pagpadayon sang trahedya” sa mga pamilya.

Apang, ang Time nagsiling nga ini nga paghimbon nagaluya sa katapusan. Ngaa? Sa malip-ot, bangod sang edukasyon. Subong ini sang ginsiling sang Asiaweek nga magasin: “Ang tanan nga eksperto nagaugyon nga ang labing maayong depensa batok sa pag-abuso sa kabataan amo ang pagkahibalo sang publiko.” Agod madepensahan ang ila kabataan, dapat mahangpan sang mga ginikanan ang mga katunayan sang peligro. Indi pagtuguti nga mangin ignorante kamo bangod sang sayop nga mga pagpati nga nagaamlig sa mga manug-abuso sa bata kag indi sa kabataan.​—Tan-awa ang kahon sa ubos.

Tudlui ang Inyo Anak!

Ginsugiran sang maalam nga si Hari Solomon ang iya anak nga ang ihibalo, kaalam, kag ikasarang sa paghunahuna makaamlig sa iya “gikan sa malaut nga dalanon, gikan sa tawo nga nagahambal sing malaut nga mga butang.” (Hulubaton 2:​10-12) Indi bala amo gid sina ang ginakinahanglan sang kabataan? Ang pampleta sang FBI nga Child Molesters: A Behavioral Analysis nagasiling sini sa idalom sang tig-ulo nga “The Ideal Victim”: “Para sa kalabanan nga kabataan ang sekso isa ka ginadumilian nga topiko nga tuhoy sa amo diutay lamang nga sibu nga impormasyon ang ila ginabaton, labi na gikan sa ila mga ginikanan.” Indi pagtuguti ang inyo mga anak nga mangin “madali nga mga biktima.” Tudlui sila nahanungod sa sekso.a Halimbawa, wala dapat sing bata nga makadangat sa paghinupang nga wala gihapon sing hinalung-ong kon paano magabag-o ang iya lawas sa sulod sini nga tion. Ang pagkawalay hinalung-ong magahimo sa ila nga nagumon, nahuya​—kag dalal-on.

Ang isa ka babayi nga tawgon naton Janet gin-abusuhan sa sekso sang bata pa sia, kag mga tinuig sang ulihi ang iya duha ka anak gin-abusuhan man sa sekso. Sia naghinumdom: “Ginpadaku kami nga wala gid namon ginahambalan ang sekso. Gani nagdaku ako nga nahuya nahanungod sini. Makahuluya yadto. Kag sang may kabataan na ako, amo man ang kahimtangan. Makapakighambal ako sa kabataan sang iban nga tawo apang indi sa akon kabataan. Sa banta ko indi maayo ina bangod ang kabataan mangin dalal-on kon indi mo sila paghambalon nahanungod sining mga butang.”

Ang pagtapna sa pag-abuso sarang matudlo sing maaga. Kon ginatudluan mo ang imo mga anak sa paghingalan sang mga bahin sang lawas subong sang kinatawo sang babayi, suso, buli, kinatawo sang lalaki, sugiri sila nga ini nga mga bahin maayo, pinasahi​—apang pribado. “Wala ginatugutan ang iban nga mga tawo nga uyatan ini​—indi bisan si Nanay ukon si Tatay—​kag indi bisan ang doktor luwas kon yara si Nanay ukon si Tatay ukon nagsiling sila nga OK ini.”b Ina nga mga paathag dapat maghalin sa duha ka ginikanan ukon sa tagsa ka adulto nga manugbantay.

Sa The Safe Child Book, si Sherryll Kraizer nagasiling nga samtang ang kabataan dapat indi mang-alag-ag sa dipagsapak, pagsinggit, ukon pagpalagyo gikan sa isa ka manug-abuso, madamo nga kabataan nga gin-abusuhan ang nagpaathag sang ulihi nga indi nila luyag mangin suplada ukon suplado. Sa amo dapat mahibaluan sang kabataan nga ang pila sang mga adulto nagahimo sing malain nga mga butang kag indi dapat sundon sang bisan isa ka bata ang bisan sin-o nga magasugo sa iya sa paghimo sing butang nga malain. Sa sina nga mga tion ang bata may kinamatarong gid sa pagsiling sing indi, subong sang ginsiling ni Daniel kag sang iya mga kaupod sa Babilonianhon nga mga adulto nga luyag magpakaon sa ila sing dimatinlo nga kalan-on.​—Daniel 1:​4, 8; 3:​16-18.

Ang isa ka ginarekomendar sing lapnag nga kasangkapan sa pagtudlo amo ang “Ano kon . . . ?” nga hampang. Halimbawa, mahimo ka mamangkot: “Ano kon suguon ka sang imo manunudlo nga sumbagon ang isa ka bata? Ano ang himuon mo?” Ukon: “Ano kon suguon ka (ni Nanay, ni Tatay, sang ministro, sang pulis) nga maglumpat gikan sa isa ka mataas nga tinukod?” Ang sabat sang bata mahimo nga indi bastante ukon sayop pa gani, apang indi sia pagtadlunga sing matigdas. Ang hampang indi dapat maglakip sing mga taktika nga maakig ka ukon mamahog; sa katunayan, ginarekomendar sang mga eksperto nga dapat ini hampangon sa isa ka malum-ok, mahigugmaon, kag mahinampangon nga paagi.

Masunod, tudlui ang kabataan nga pamatukan ang mga pagpakita sing pagpalangga nga indi nagakaigo ukon nga makapahilas sa ila. Halimbawa, mamangkot ka, “Ano kon luyag ka halukan sang isa ka abyan ni Nanay kag ni Tatay sa isa ka paagi nga mahilasan ka?”c Masami nga maayo gid nga palig-unon ang bata nga artehon niya ang iya himuon, ginahimo ini nga isa ka “Magpakunokuno kita” nga hampang.

Sa amo man nga paagi, ang kabataan makatuon sa pagpamatok sa mga taktika sang mga manug-abuso. Halimbawa, mahimo mamangkot ka: “Ano kon ang isa magasiling, ‘Abi mo, ikaw ang akon paborito. Indi mo bala luyag nga mangin abyan ko ikaw?’ ” Kon ang bata makatuon sa pagpamatok sina nga mga taktika, hambali ang iban naman. Mahimo mamangkot ka: “Kon may magsiling sa imo, ‘Luyag mo bala nga maglain ang akon buot sa imo?’ Ano ang isiling mo”? Ipakita sa bata kon paano magsiling sing indi paagi sa sa pulong kag maathag, malig-on nga arte sang lawas. Dumduma, masami nga ginatilawan anay sang mga manug-abuso kon ano ang reaksion sang kabataan sa malalangon nga mga tikang. Gani dapat tudluan ang isa ka bata sa pagpamatok sing malig-on kag magsiling, “Isugid ko ikaw.”

Mangin Maid-id sa Inyo Paghanas

Indi paglimitihe ina nga paghambalanay sing isa ka bes lang. Kinahanglan sang kabataan ang masunson nga pagsulitsulit. Gamita ang imo kaugalingon nga paghukom sa pagpat-od kon daw ano dapat kaathag ang paghanas. Apang mangin maid-id.

Pat-ura, halimbawa, nga punggan ang bisan anong pagtinguha sang isa ka manug-abuso nga maghimo sing sekreto nga kasugtanan. Dapat mahibaluan sang kabataan nga indi gid maayo nga ang isa ka adulto mangabay sa ila nga magtago sing sekreto gikan sa ila Tatay ukon Nanay. Pasaliga sila nga nagakaigo gid pirme nga manugid sila​—bisan pa kon nanaad sila nga indi manugid. (Ipaanggid ang Numeros 30:​12, 16.) Ang iban nga mga manug-abuso nagapahog sa bata kon nahibaluan nila nga ang bata may ginlalis nga talaksan sang pamilya. “Indi ako manugid kon indi mo man ako pag-isugid” amo ang mensahe. Gani dapat mahibaluan sang kabataan nga indi gid sila pag-akigan sang ila mga ginikanan kon manugid sila​—bisan sa idalom sining mga kahimtangan. Mas maayo para sa ila nga manugid sila.

Ang inyo paghanas dapat man maghanda sa kabataan nga mangin malig-on sa atubangan sang mga pamahog. Ang iban nga mga manug-abuso nagpatay sing diutay nga sapat sa atubangan sang isa ka bata kag namahog nga amo man sini ang iya himuon sa mga ginikanan sang bata. Ang iban nagpaandam sa ila biktima nga abusuhan man nila ang ila mga manghod. Gani tudlui ang kabataan nga dapat nila pirme isugid ang isa ka manug-abuso, bisan pa daw ano ka makahaladlok ang iya mga pamahog.

Sa sining bahin ang Biblia mahimo mangin isa ka mabuligon nga kasangkapan sa pagtudlo. Bangod tuman kaathag nga ginapadaku sini ang labing gamhanan nga gahom ni Jehova, mabuhinan sini ang pagkamakahaladlok sang mga pamahog sang manug-abuso. Dapat mahibaluan sang kabataan nga bisan pa kon ano ang ipahog sa ila, may ikasarang si Jehova sa pagbulig sa iya katawhan. (Daniel 3:​8-30) Bisan pa kon mahalitan sang malaut nga mga tawo ang mga ginahigugma ni Jehova, sarang niya pirme mabulong ang halit sa ulihi kag himuon liwat ang mga butang nga mas maayo. (Job, kapitulo 1, 2; 42:​10-17; Isaias 65:17) Pasaliga sila nga makita ni Jehova ang tanan nga butang, lakip ang mga tawo nga nagahimo sing kalautan kag ang maayo nga mga tawo nga nagahimo sang ila labing masarangan sa pagpamatok sa ila.​—Ipaanggid ang Hebreo 4:13.

Mainandamon Subong sang mga Man-ug

Malaka lang ang pedophile nga nagagamit sing pisikal nga kusog sa pagmolestia sa isa ka bata. Sa masami, mas ginapasulabi nila nga amiguhon anay ang kabataan. Sa amo, nagakaigo ang laygay ni Jesus nga mangin “maalamon subong sang mga man-ug.” (Mateo 10:16) Ang suod nga pagbantay sang mahigugmaon nga mga ginikanan amo ang isa sang labing maayo nga mga pangamlig batok sa pag-abuso. Ang iban nga mga manugmolestia nagapangita sing bata nga nagaisahanon sa isa ka publiko nga duog kag makighambal sa ila agod makuha ang interes sang bata. (“Maluyagon ka bala sa mga motorsiklo?” “Kari ka, tan-awa ang mga totoy sa akon trak.”) Matuod, indi ninyo makaupod ang inyo mga anak sa tanan nga tion. Kag ginakilala sang mga eksperto sa pag-atipan sa bata nga ang kabataan nagakinahanglan sing pila ka kahilwayan sa paghulaghulag. Apang ang maalam nga mga ginikanan mainandamon sa paghatag sa kabataan sing daku nga kahilwayan sa indi pa panahon.

Siguraduha nga kilala mo sing maayo ang bisan sin-o nga mga adulto ukon mas magulang nga mga pamatan-on nga malapit sa inyo kabataan, nga nagagamit sing dugang pa nga paghalong kon nagapamat-od kon sin-o ang dapat mag-atipan sa inyo kabataan kon wala kamo. Mangin alisto sa mga manugbantay-bata nga nagahimo sa inyo kabataan nga magbatyag sing kasaw-a ukon kahilas. Subong man, mag-andam sa mga tin-edyer nga daw sobra ka interesado sa magagmay nga kabataan kag wala sing mga abyan nga kaedad niya. Usisaa sing maayo ang mga pasilidad sa pag-atipan kag ang mga eskwelahan. Libuta ang bug-os nga palibot kag interbyuha ang talapuanan, nga ginapanilagan sing maayo kon paano sila nagapakig-angot sa kabataan. Mamangkot kon mahimo ka maghapit agod tan-awon ang inyo kabataan sa wala ginapaabot nga mga oras; kon wala ini ginatugutan, mangita sing lain.​—Tan-awa ang Awake! sang Disiembre 8, 1987, pahina 3-11.

Apang, ang masubo nga kamatuoran amo nga bisan ang labing maayo nga mga ginikanan indi makakontrol sang tanan nga butang nga nagakatabo sa ila mga anak.​—Manugwali 9:11.

Kon ang duha ka ginikanan magbuligay, may isa ka butang nga sarang nila makontrol: ang palibot sang balay. Kag sanglit ang kalabanan sang pag-abuso sa bata nagakatabo sa balay, amo ina ang binagbinagon sang masunod nga artikulo.

[Mga footnote]

[Kahon sa pahina 7]

Nangayo Sia sing Bulig

“ANG Pagpatabang kay Jehova Nagpadulog sang Pag-atake sang Manugmolestia sa Pamatan-on,” siling sang isa ka ulong-dinalan sa pamantalaan sa Estados Unidos nga The Arizona Republic, sang Mayo 5, 1993. Ginkidnap sang ginakilala nga manugmolestia ang 13 anyos nga pamatan-on samtang ginatayaan ini sing pusil, kag gindala sia sa iya apartment. Sang magsinggit ang pamatan-on sing, “Jehova, buligi ako!” nakibot ang manugmolestia kag ginbuhian ang bata nga lalaki. Nadakpan sang ulihi sang mga pulis ang tawo.

Samtang ang pagtawag sa ngalan ni Jehova pat-od gid nga nagakaigo sa subong sina nga mga kahimtangan, wala ini nagakahulugan nga ang mga alagad sang Dios indi pag-atakehon sa sining makahalanguyos nga “katapusan nga mga adlaw.” (2 Timoteo 3:​1-5, 13) Busa dapat hanason sang Cristianong mga ginikanan ang ila mga anak nga mag-andam sa tanan nga dumuluong, walay sapayan sang awtoridad nga daw ginapakita sini.

[Retrato sa Pahina 8]

Tudlui ang kabataan sa paggamit sing mga pulong kag sing maathag, malig-on nga pag-arte sang lawas agod pamatukan ang dinagakaigo nga mga hulag