Pagbantay sa Kalibutan

Ang mga Museo Yara sa Katalagman

May katalagman bala nga madula ang mga museo? Sa Italya, ang pungsod nga ginhatagan sang isa sang pinakabantog nga mga palanublion sa kultura sa kalibutan, ang katumbas sa isa ka bug-os nga museo nga puno sing mga bahandi sa taliambong nagakadula kada tuig. “Ang pinakamanggaranon sa mga museo sa Italya amo ang isa nga indi mo makita,” report sang pamantalaan nga Il Messaggero. Sang 1992 lamang, halos 35,000 ka taliambong, nga nagabili sing kapin sa 200 bilyones nga lire ($123 milyones), ang ginkawat sa mga museo, mga simbahan, publiko kag pribado nga mga institusyon, kag mga kabalayan. Ang nabawi 1,971 lamang. Suno sa mga pagbulubanta, sa ulot sang 1970 kag 1992, isa ka promedyo nga 30,000 ka taliambong ang nagakaladula kada tuig​—isa gid ka pungsudnon nga emerhensia, siling sang mga awtoridad. Ano ang natabo sa tanan sining kinawat nga mga bahandi? Ginareport nga madamo ang nakalab-ot sa tago nga mga hideout sang mga manugbaligya sang droga kag mga lider sang organisado nga krimen.

Nagadalamguhanon Ukon Kamatayon?

Ang mga sumulunod ni Balak Brahmachari, bisan pa nga debotado sa ila guru, daw nalugaw-an sang ginpahayag sang mga doktor nga patay na sia, report sang India Today. Nag-insister ang mga debotado, nga ginatawag mga Santan, nga nagsala ang mga doktor kag nga ang ila 73-anyos nga lider nagsulod lamang sa “mapamalandungon nga pagdalamguhanon.” Nangabay sila nga ibilin sia sa intensive care unit sang ospital. Sang wala nagsugot ang mga doktor, ginbalik sang mga Santan ang bangkay sa ila ashram, ukon residensia sang kulto, malapit sa Calcutta, kag ginhamyang ini sa isa ka katre nga puno sang yelo sa isa ka mabugnaw nga hulot. Ang mga awtoridad sang munisipyo nag-insister nga sunugon ang bangkay agod indi makatuga sing balatian, apang ginkabig sang mga Santan yadto nga pangabay subong propaganda, nagapangatarungan nga ang bangkay “wala gid [magpakita] sing tanda sang pagkadunot.” Nagligad ang senemana. Sang ulihi, napilitan ang mga awtoridad sa paghulag kag sa pagsunog sa bangkay.

Musika kag Pagpatay

Ang musika mahimo nga amo ang daku nga kabangdanan sang duha ka pagpatay sining karon lang sa Texas, E.U.A. Sa isa ka kaso, gintiro kag ginpatay sang 19-anyos nga tsuper ang pulis nga nagpadulog sa iya agod tiketan sia. Ang abogado sang pamatan-on nagsiling nga wala lamang nagapamati ang pamatan-on sa magahod nga rap nga musika sang gintiro niya ang pulis kundi nagsiling man nga ang iya malawig nga pagpamati sa sina nga musika ‘nagpahulag sa iya’ sa pagpatay. Ang mga hurado ginareport nga nag-ugyon nga ang musika amo ang daku nga kabangdanan sa ginhimo sang pamatan-on. Apang suno sa abogado nga nagakasaba sang kaso, “wala gid sila magbatyag nga ginbuhinan sang musika ang [iya] pagkamaysalabton sa krimen.” Ang pamatan-on ginpamatbatan sing kamatayon. Sa kaanggid nga sugilanon, ang 15-anyos nga pamatan-on nga nagtu-ad nga gintiro kag ginpatay niya ang iya iloy nagsiling nga ang isa ka ambahanon sang heavy-metal nga grupo nga Megadeth naghatag sa iya sing mga instruksion halin sa mga demonyo nga himuon ang pagpatay.

Tal-us nga Pagbulong

Samtang ginatinguhaan nila nga buhinan ang katalagman nga matapikan ang ila mga pasyente sing AIDS ukon hepatitis, ang mga doktor sa Brazil nagapangita sing mga tal-us sa mga pagtayhon sing dugo, report sang pamantalaan nga O Estado de S. Paulo. Ang pamantalaan dugang pa nga nagapaathag: “Ang mga doktor sa Brazil nagagamit na sang tal-us nga mga metodo sang pagbusbos sa mga Saksi ni Jehova. Paagi sa erythropoietin​—ang [hormone] nga ginapatubas sang mga batobato​—nadugangan nila ang kadamuon sang pula nga mga selula sang dugo sa bastante nga kataason, sa pila ka kaso, agod ipahigad ang mga pagtayhon pagkatapos sang pagbusbos.” Gani, pagkatapos operahan ang 91 ka Saksi, si Dr. Sergio A. de Oliveira sang Portuguese Welfare Hospital, São Paulo, nagsiling: “Natukiban namon nga ang mga Saksi ni Jehova nga mga pasyente mahimo operahan sa tagipusuon nga wala sing dugo ukon mga produkto sang dugo, nga malayo gid sa peligro.”

Paseguro sang Iglesia Batok sa Ginapangayo nga Bayad sa Abuso

“Ang Iglesia Katolika sa Australia nagpirma sing multimilyones dolyares nga paseguro agod amligan ang kaugalingon batok sa pagpangayo sing bayad sa seksuwal nga pag-abuso sang mga pari,” report sang The Sunday Telegraph sang Sydney, New South Wales. “Ginabaton namon nga nagakatabo ini,” siling sang isa ka Katolikong obispo sa Melbourne, Australia. Nagsiling sia nga inang madamo sing nalakip nga paseguro kinaandan “para sa sina nga sahi sang sala.” Suno sa nagasupurtar nga grupo para sa mga biktima, ang seksuwal nga pag-abuso sang mga klerigo mas lapnag sangsa ginaako sang simbahan. Ang humalambal sang grupo nagsiling nga nagapati sia nga ang atension sang simbahan amo ang amligan ang klerigo sangsa buligan ang mga biktima. Nagdugang sia nga ang mensahe “sa pinakapundasyon sang mga dokumento sang simbahan amo, indi pag-isugid ang kamatuoran.”

Kon Paano Mangin Isa ka Pari

“Ang mga Hapones nga pamatan-on ginatawag karon nga ‘manwal nga kaliwatan’​—nagabasa sila sang ‘how-to-books’ (mga libro tuhoy sa kon paano himuon ang pila ka butang) antes sila maghimo sing bisan ano. Ginalakip na karon ang mga pari.” Amo sina ang report sang pamantalaan sa Tokyo nga The Daily Yomiuri. Agod tudluan sang parianon nga nagakaigo nga pamatasan kag mga tradisyon ang lamharon nga mga pari karon, ang Institute for Zen Studies sang Kyoto nagsugo nga ihanda ang isa ka manwal kon paano magpari. Samtang ang Zen nga mga pari sang una dapat magpabilin nga diminyo kag kilala tungod sang ila estrikto nga paghanas, madamo sa karon ang nagpanubli lamang sang hilikuton gikan sa ila mga amay ukon sa ila mga kalolohan. Apang ang mga amay, siling sang pamantalaan, masunson nga nalugaw-an sa pagtudlo sa ila mga anak nga lalaki sing mga pamatasan nga nagakabagay sa mga pari, kag ang mga pamatan-on mismo tuman kasako sa pagtuon para sa mga pasinawan sa kolehiyo sa pagtuon sing Zen nga mga kinabatasan. Ang iban ginareport nga nabudlayan magbasa sing mga sutra, ukon mga diskurso sang Buddha.

Balatian sa Tagipusuon sa mga Kababayin-an sa Argentina

Ginapakita sining karon lang nga mga estadistika nga ang kadamuon sang mga atake sa tagipusuon madasig nga nagadamo sa tanan sing pang-idaron nga mga kababayin-an sa Argentina. Ginbalhag sang pamantalaan nga Clarín ang mga resulta sang isa ka surbe tuhoy sa sini nga ginhimo sang Sociedad Argentina de Cardiología (Argentine Society of Cardiology). Ginsurbe sini ang 82 ka intensive care unit kag 521 ka pasyente sa tagipusuon sa bug-os nga pungsod. Ginapakita sang report nga ang kadamuon sang mga kababayin-an nga naospital sa Argentina bangod sang mga atake sa tagipusuon nagdugang sing kapin sa 56 porsiento sa kubos sa isa ka tuig. Kag samtang sang 1991 25 porsiento lamang sang mga naatake sa tagipusuon ang mga kababayin-an, sa karon nagarepresentar sila sa halos 40 porsiento. Ang mga katalagman sa mga atake sa tagipusuon nagalakip sang alta-presyon, sobra nga katambukon, sobra nga tambok sa dugo, alkoholismo, kag pagpanabako. Apang, ini nga pagtuon wala sing natukiban nga direkta nga kahilabtanan sa ulot sang edad kag pagkapatay sang mga pasyente nga may balatian sa tagipusuon.

Nerbiyos sa Kombento

Ang mga kombento kag mga monasteryo masunson ginahunahuna subong malinong nga duog sa pagpamalandong. Apang, si Bruno Giordani, isa ka klerigo nga nagatudlo sing sikolohiya sa Pontificial Lateran University sa Roma, naghatag sing “makatulublag nga pag-usisa” tuhoy sa mga kombento kag mga monasteryo, report sang Italyano nga pamantalaan nga Corriere della Sera. Suno sa iya report, “madamo nga mga madre ang daw mga biktima” sang “madamong malubha nga balatian sa sikolohiya.” Gin-isaisa niya ang mga kinaiya sang “nerbiyosa nga madre,” nga “nagaantos sa masami sing patolohiko nga mga balatyagon nga nakasala ukon nadulaan sang tanan nga moral nga igbalatyag.” Ang iban ginatublag sang “pag-isahanon, pagkadinahangpan, kag pagkamaiyaiyahon nga batasan,” siling ni Giordani. Indi katingalahan, nian, nga ang masunod nga bug-os kalibutan nga sinodo sang Katolikong mga obispo, nga pagahiwaton sa 1994, magahinun-anon sang espesipikong mga problema nga ginaatubang sang klerigo.

Magapadayon Gihapon ang mga Inaway

Bisan pa ang mga gasto sa militar sa bug-os nga kalibutan ginbuhinan, ang kadamuon sang mga inaway nga ginaaway wala nagausmod. “Ang Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) sa Sweden nagreport sang 30 ka grabe nga armadong mga inaway sang nagligad nga tuig [1992],” report sang Aleman nga pamantalaan nga Nassauische Neue Presse. Suno sa institute, amo man ina ang kadamuon sang 1991. Bisan pa nag-untat ang inaway sa mga rehiyon nga pirme may inaway, “nasaksihan sang Bosnia ang pamuno sang pinakamadugo nga inaway, diin kapin sa 100,000 ka tawo ang napatay sang matapos ang tuig.” Ginapakotpakot sang SIPRI nga ang “kadamuon sang mga inaway nga nangin masingki maganubo lamang sing tuman kahinay.”

Ngalan sang Kalye Ginhingalanan Sunod sa Saksi nga Martir

Sang ang isa ka bag-ong kalye ginhingalanan sa diutay nga banwa sang Baltmannsweiler sa Alemanya, ang Konseho sang Komunidad naghiliugyon sa ngalan nga Bernhard Grimm. Ngaa? Ang pamantalaan nga Esslinger Zeitung nagareport: “Si Grimm, nga natawo sang 1923, nagpuyo sa 30 Reichenbacher Street. Subong isa ka tumuluo nga Saksi ni Jehova, wala sia magsoldado sang ginrehistro. Gilayon sia nga ginbilanggo kag gindala sa Berlin. Ginpamatbatan sia sing kamatayon sang hukmanan sang militar bangod sang ‘pagpakalain sa militar.’ Sang Agosto 21, 1942, ang 19-anyos ginbitay sa Berlin-Plötzensee.” Bangod kapin pa lamang sa 50 ka tuig kutob sa pagkamartir sini nga pamatan-on, ginhunahuna sang konseho sang komunidad nga nagakaigo ini nga tion sa paghingalan sang kalye sunod sa iya.

Krisis sa Pagbasa?

“Diutay lamang ang mga bumalasa sang mga magasin kag mga pamantalaan,” siling sang Gazeta Mercantil. Ang pamantalaan sa Brazil nagreport nga ang mga delegado sa Berlin, Alemanya, nga nagtambong sa ika-46 nga kombension sang International Federation of Newspaper Editors nabalaka tungod sa nagadugang nga “kakulang sing interes sa pagbasa sa naimprinta nga pahina kag sa pagpili sang audiovisual (makita)” nga media. Sa opinyon sang presidente sang Inter-American Society of the Press, nga si Alejandro Junco de la Vega, madamo ang “wala makahibalo sang pagkaimportante sang naimprinta nga pulong . . . Madamo sa gihapon ang nagapati nga ang telebisyon mas importante.” Si Horácio Aguirre, direktor sang pamantalaan nga Las Americas sa Miami, nagpautwas sang opinyon nga sa walay duhaduha ginaugyunan sang madamo nga peryodista, nga ang pamantalaan “nagapresentar sang mas nagakaigo nga talan-awon sa kon ano ang nagakatabo sa kalibutan.”