Pagbantay sa Kalibutan

Iskandalo sa Dugo Nagalala sa Pransia

Ang mga imbestigasyon sa iskandalo sa dugo sa Pransia nakapaguwa sang mga dokumento nga nagapakita nga maathag nga ginpasulabi sang mga opisyal sang gobierno ang pagbinagbinag sa ekonomiya sangsa ikaayong lawas kag kaluwasan sang mga pasyente sa Pransia. Suno sa International Herald Tribune sang Paris, ginapakita sang mga dokumento nga sang nakadiskubre ang isa ka laboratoryo sang Amerika sing isa ka metodo sa pag-usisa sang dugo agod sa paghibalo kon bala may kagaw sang AIDS ang mga suplay sang dugo, sa kahangawa sang mga opisyal sang Pransia nga magbaha ang mga produkto sang E.U. sa merkado sang Pransia, ginbalabagan nila ang pagbaligya sini “agod hatagan sing tion ang mga manugpatubas sa Pransia sa paghimo sing kaanggid nga produkto.” Subong resulta, ginatos ka tawo ang gintubuan sang AIDS pagkatapos nga matayhunan sang mahigko nga dugo sa sulod sang halos pito ka bulan nga ginhinguyang sang kompaniya sang Pransia sa pagpatubas sang produkto sini.

Ginpanas ang Isa ka “Yawa”

Ginhingalanan sang isa ka magtiayon sa Tokyo ang ila bag-ong bun-ag nga lapsag sing Akuma, buot silingon “Yawa.” “Talalupangdon gid ini nga sa tion nga mabatian mo, indi mo gid ini malipatan,” siling sang amay. “Isa ini ka ngalan nga makabulig sa akon anak nga makakilala sing madamo nga tawo kon magdaku sia.” Nag-ugyon sang primero ang lokal nga mga awtoridad nga irehistro ang ngalan, apang ginpanas ini sang ulihi subong indi mabaton kag isa ka pag-abuso sa mga kinamatarong sang mga ginikanan, nagasiling nga mahimo ini tunaan sang pagyaguta kag pag-ihig-ihig. Pagkatapos sang pila ka bulan nga pagpakigbato sa mga korte, nag-ampo ang mga ginikanan kag nagsiling nga iparehistro nila ang ila anak nga lalaki sa iban nga ngalan, agod indi na sila matublag kag ang bata indi mangin wala sing opisyal nga ngalan. Apang wala sina ginpabag-o ang kahimtangan sa puluy-an. “Padayon namon sia nga tawgon nga Akuma subong iya hayo,” siling sang amay, kag amo ini ang ngalan nga makilal-an sang bata.

Kaakig kag mga Pag-atake sa Tagipusuon

“Ginahimo sang mga tawo nga may balatian sa tagipusuon nga mabutang sa kapin sa doble nga katalagman nga atakehon sa tagipusuon kon maakig sila, kag ang katalagman nagadugay sa sulod sang duha ka oras,” report sang The New York Times. Samtang ginpakita sang nagligad nga mga pagtuon ang kaangtanan sa ulot sang kaakig kag sang pagdasig sang pagpitik sang tagipusuon, pagsaka sang presyon sang dugo, kag sang pagsupon sa mga kaugatan, ining bag-o nga pagtuon amo ang una nga nagpresentar sing sientipiko nga mga pamatuod nga ang kaakig sarang dayon makadul-ong sa pag-atake sa tagipusuon. Mahimo mabuhinan ang katalagman paagi sa pagpabilin nga kalmado kon nagaatubang sing emosyonal nga mga kabudlayan, siling ni Dr. Murray Mittleman, ang pangunang awtor sang pagtuon. “Natalupangdan man sang mga mananalawsaw nga ang mga tawo nga nagatomar sing aspirin, nga nagapanubo sang katalagman nga atakehon sa tagipusuon, maamligan diutay gikan sa mga epekto sang hinali nga pagkaakig,” siling sang artikulo, ayhan bangod ginapanubo sang aspirin ang ikasarang sang mga platelet sa pagpasulong sang dugo kag pagsupon sa mga kaugatan. Busa ang kaakig mahimo nga may epekto sa mga platelet, siling ni Dr. Mittleman.

Ang Pagtulog nga Nagasuksok sing mga Contact Lens Indi Nagakaigo

Suno sa isa ka pagtuon sining karon lang, ang mga tawo nga regular nga nagasuksok sang ila mga contact lens samtang nagakatulog walo ka pilo nga maimpeksion sa mata sangsa mga wala nagahimo sini. Nasapwan sang mga mananalawsaw nga bisan ang mahalungon nga paagi sang pagtatap sa contact lens indi makaamlig batok sa daku nga katalagman sang pagsuksok sang contact lens sa bilog nga gab-i, report sang International Herald Tribune. Ang bug-os gab-i nga pagsuksok mahimo tunaan nga ang cornea, ang matin-aw nga tabon sa guwa nayon sang mata, maimpeksion sang mga kagaw kag bakterya, walay sapayan sang sahi sang contact lens. Paagi sa paghukas sang contact lens antes magtulog, mapanubo sang mga nagagamit sini ang katalagman nga magpalamula ang cornea tubtob sa 74 porsiento.

Pagdiutay sang Lenguwahe

Sa sulod sang 100 ka tuig, katunga sang 6,000 ka lenguwahe nga nagaluntad sa karon ang madula, pakot sang Atlas of the World’s Languages. Mga 1,000 ka lenguwahe ang nadula na sa nagligad nga 500 ka tuig, kalabanan sa Amerika kag Australia. Madamo nga lenguwahe ang wala na ginatudlo sing aktibo. Sa Alaska, diin may yara 20 ka tumandok nga lenguwahe, duha na lamang ang nahibaluan hambalon sang mga kabataan. Ang Papua New Guinea may yara 155 ka lenguwahe nga ang tagsa may yara kubos sa 300 ka tawo nga nagahambal sini, samtang sa Australia 135 sang 200 ka nabilin nga tumandok nga lenguwahe ang ginahambal sang kubos sa napulo ka tawo. “Indi lamang mga lenguwahe ang nagakadula,” report sang pamantalaan nga Independent sang London. “Ang bug-os nga mga tradisyon sang literatura, sa pulong ukon sa sinulatan man; ang pinasahi nga sistema sang grammar kag bokabolaryo nga nagapakita sing lunsay pinasahi nga sistema sang panghunahuna kag estilo sang pagkabuhi; ang lenguwahe subong ang batong panukod sang linibo ka kultura sang katawhan; ang tanan madula, nagabilin sa kalibutan nga tuman ka imol tuhoy sa kultura.”

Makamamatay nga Leksion

Gin-ako sang mga opisyal sang aviation sang Rusya nga ginatudluan sang isa ka katapo sang Aeroflot ang iya kabataan sa pagpalupad sang eroplano sang mahulog ang depasahero nga eroplano sa bukid sang Siberia sang Marso, nga nagpatay sang 75 tanan ka tawo. “Natabo ang pagkahulog bangod luyag ipakita sang piloto sa iya kabataan kon paano magpalupad sing eroplano,” siling sang ahensia sang balita sa Rusya nga Itar-Tass. Ang mga opisyal sang aviation sa Nakatundan, nga nag-usisa sa mga recorder sang eroplano sa Pransia, nagsiling nga “mabatian ang mga tingog sang kabataan kag wala sing mga piloto nga didto sa mga kontrol sang magsarurot ang eroplano,” report sang The New York Times. “Ginapamatud-an sang mga recording sa cockpit nga aksidente nga nabuhian sang isa ukon pila ka kabataan sa pulungkuan sang mga piloto ang awtomatiko nga mga kontrol nga gintunaan sang hinali nga pagsarurot sang eroplano,” siling sang Times.

Pagtapna sa mga Salabay (Dust Mites)

Nagadamo ang hapo kag allergy sa Britanya, report sang The Times sang London. Ang kabangdanan? Mga salabay. “Wala pa gid matabo nga ang puluy-an sang mga tawo nangin mapigaw ang bentilasyon​—puno sing mahigko, mahun-og, nagadala sing allergy nga hangin,” siling ni Dr. John Maunder sang Cambridge Medical Entomology Centre. Ang mga salabay nagapuyo sa mga panit-panit sang lawas nga nakakas kag maluyagon gid sa magin-ot nga palibot sang mga katre nga kulang sing bentilasyon. Ang buhi kag patay nga mga salabay kag ang ila mga ipot, lakip ang mga himbis-himbis sang panit kag agup-op, sarang makahuman sing ikapulo sang bug-at sang isa ka mahigko nga ulunan. Ang mga ipot sang dust mite nagaunod sing isa ka protina nga ginapatihan nga ginatunaan sang mga pag-atake sang hapo kag subong ang panguna nga ginatunaan sang rhinitis nga allergy​—nagapin-ot nga ilong. Ang moderno sirado nga mga balay wala nagapasulod sang bastante nga preska nga hangin agod matapna ang mga dust mite. Para sa mas mapagros nga pagkabuhi, ginarekomendar ni Dr. Maunder ang magtulog nga nakabukas ang mga bintana kon posible, pahanginan ang mga hiligdaan adlaw-adlaw, kag tinluan sing regular ang mga ulunan, kutson, kag mga habol.

Hinimuan Ukon Ikaayong Lawas?

Subong sang ginkutlo sa Veja, “ang propesyunal nga mga isport, sa kabilugan, interesado lamang sa hinimuan sang ila mga atleta, talagsa lamang sa pagpauswag sang ila ikaayong lawas,” siling sang ortopediko nga si Victor Matsudo. “Indi kinahanglan nga mangin isa ka atleta ang isa agod pauswagon ang iya ikaayong lawas.” Sa kamatuoran, siling ni Dr. Matsudo, “ang isa nga nagaehersisyo sing sobra may katalagman nga mapatay sing mas temprano sangsa isa ka tawo nga indi palahulag.” Sia nagdugang: “Madamo nga tawo ang nagahunahuna gihapon nga ang nagakaigo nga pag-ehersisyo dapat nga makapalapyo, makapabalhas ukon makapaantos. Indi ini matuod. Ang nagakaigo nga ehersisyo amo ang may haganhagan nga kadasigon, nga wala nagatuga sing pagpalanakit, kabudlayan ukon mga pagpalamiling. . . . Ang paglakat amo ang panguna nga ginarekomendar para sa isa nga indi palahulag kag luyag magsugod sa pagtigayon sing maayo nga kondisyon sang lawas.” Ang isa ka tawo nga nagalakat sing tunga sa oras, duha ukon tatlo ka beses kada semana, may 15 porsiento nga kanubuon sang tsansa nga mapatay sangsa indi palahulag nga tawo. Ginapanugda ni Dr. Matsudo nga ang paglakat dapat himuon sa matapan nga dalan kag sa kadasigon nga nagatugot sa isa nga makaginhawa sing mahapos kag makasugilanon sa iban.

Kabayaran Bala sang Krimen?

Gin-ako sang isa ka serial killer sa Estados Unidos nga ginpatay kag ginhatokhatok niya ang 17 ka kabataan kag mga lalaki. Bangod sa sadtong mga krimen ginpamatbatan sia sing tubtob-buhi nga pagkabilanggo. Apang ginapakita sang rekord sa bilangguan, nga kutob sang Marso sini nga tuig, nakabaton sia sing kapin sa $12,000 gikan sa mga nagapadala sa iya sing sulat sa bug-os nga kalibutan halin sa Pransia kag South Africa, lakip ang $5,920 nga donasyon halin sa isa ka babayi sa London. “Ang isa ka babayi nagsiling nga luyag niya [sia] tudluan tuhoy kay Jesus, gani ginpadalhan niya sia sing $350, upod ang pila ka literatura sa Biblia,” siling sang The New York Times. “Isa pa ka babayi ang nagpadala sing $50 agod ibakal niya sing ‘sigarilyo, mga selyo kag sobre’ sa bilangguan.” Gingasto niya ang kalabanan sang kuwarta, walay sapayan nga ang mga himata sang iya mga biktima wala makabaton bisan diutay nga kantidad sang kapin sa $80 milyones nga multa batok sa iya. Suno sa warden sang bilangguan, wala sing kasuguan ang nagadumili sa mga bilanggo sa pagpangayo sing pinansial nga bulig, tubtob nga wala sing ginhimo nga pagpangdaya.

Kon Ngaa Napaslawan ang mga Pagtinguha sa Paghidait

“Ang 35 ka inaway sa kalibutan nga nagpadayon tubtob sa 1994 nagapamatuod sa masubo nga tagna sang Kasulatan nga may mahanabo pirme mga inaway kag mga kinunokuno sang mga inaway,” siling sang isa ka artikulo sa Toronto Star. (Indi husto ini nga pinamulong. Sa pagkamatuod ang Biblia nagatagna nga sa dili madugay magadulog ang mga inaway. Tan-awa ang Isaias 2:​2-4) “Ang tatlo tanan ka dosena nga inaway nga nagakatabo karon sa kalibutan mga inaway sa sulod sang isa ka pungsod​—wala sing isa ka inaway sa ulot sang mga pungsod.” Ang pag-init sining mga inaway sibil nagapakita sang diikasarang sang mga ahensia sa kalibutan sa paglubad sa mga dipaghangpanay sing mahidaiton. “Tubtob nahibaluan sang nagaantos nga mga grupo nga indi mapilit sang NU ang iya mga katapo nga mga pungsod sa pagsunod sa pila ka talaksan sang pagginawi kag sa tawhanon nga mga kinamatarong, magapadayon sila nga magagamit sing kasingki agod ipatuman ang ila mga ginapangayo,” siling sang artikulo. “Sa pagkamatuod wala sing mga halimbawa sang daku nga militar nga kusog sang mga pungsod sa Aminhan nga Hemisperio pagkatapos sang Ikaduhang Inaway Kalibutanon nga gingamit sing madinalag-on agod padulugon ang mga inaway sa sulod sang isa ka pungsod ukon inaway-sibil sa imol nga mga pungsod ukon sa bisan diin.” Sa pagkamatuod, ang kuwarta nga ginagamit gihapon sa paghanda sa mga inaway batok sa iban nga pungsod nakapadugang pa sang mga inaway sibil paagi sa paggamit sang mga pundo nga nagamit kuntani sa pagpaayo sang mga kahimtangan nga nagadul-ong sa mga inaway sibil.