Gindesinyo nga Mabuhi sing Dayon

ANG tawhanon nga lawas may makatilingala nga desinyo. Isa gid ka milagro ang pagtubo kag paghamtong sini. Ang isa ka dumaan nga manunulat nagtuaw: “Sa isa ka makahalangawa nga paagi ginhimo ako sing makatilingala.” (Salmo 139:14) Bangod sang bug-os nga ihibalo tuhoy sa mga kalatingalahan sang tawhanon nga lawas, indi mahangpan sang pila ka modernong mga sientipiko ang pagtigulang kag kamatayon. Ikaw man bala?

“Ang pagtigulang,” sulat sang isa ka biologo sa Harvard University nga si Steven Austad, “pirme nga nagaatubang sa aton amo kon ngaa nakibot ako nga kapin nga mga tawo ang wala makahibalo sini subong isa ka daku biolohiko nga tanhaga.” Ang katunayan nga ang tanan nagatigulang, siling ni Austad, “nagahimo sang pagtigulang nga daw kubos ka makalilibog.” Sa gihapon, kon hunahunaon mo gid ini, makatarunganon bala ang pagtigulang kag kamatayon?

Sang nagligad nga tuig, sa iya libro nga How and Why We Age, ginkilala ni Dr. Leonard Hayflick ang mga kalatingalahan sang tawhanon nga kabuhi kag pagtubo kag nagsulat: “Sa tapos mahimo ang mga milagro halin sa pagpanamkon sa aton tubtob sa pagkabun-ag kag dayon tubtob sa seksuwal nga paghamtong kag pagkaadulto, ginpili sang kinaugali nga indi paghimuon ang mas simple nga proseso agod padayunon ina nga mga milagro sing dayon. Ini nga paghantop nagpagumon sa mga nagatuon sang biolohiko nga mga bahin sang pagtigulang sa sulod sang mga dekada.”

Ginagumunan ka man bala sa pagtigulang kag kamatayon? Ano ang katuyuan sini? Si Hayflick nagsiling: “Ang halos tanan sang biolohiko nga mga hitabo halin sa pagpanamkon tubtob sa paghamtong daw may katuyuan, apang ang pagtigulang wala sing katuyuan. Indi maathag kon ngaa dapat matabo ang pagtigulang. Bisan pa madamo kita sing natun-an nahanungod sa biolohiya sang pagtigulang . . . , ginaatubang gihapon naton ang indi malikawan nga resulta sang walay katuyuan nga pagtigulang nga ginasundan sang kamatayon.”

Posible bala nga wala kita gintuyo nga magtigulang kag mapatay kundi magkabuhi sing dayon sa duta?

Handum nga Mabuhi

Sa pagkamatuod nahibaluan ninyo nga ang halos tanan naugot sa pagtigulang kag kamatayon. Sa katunayan, ginakahadlukan sang madamo ini nga palaabuton. Sa iya libro nga How We Die, ang doktor medikal nga si Sherwin B. Nuland nagsulat: “Daw wala sing isa sa aton ang may pisiolohiko nga ikasarang sa paglandas sa panghunahuna nga kita mismo mapatay, sa ideya sang permanente nga pagkawalay pangalibutan diin wala sing ginabatyag​—diin wala gid sing bisan ano.” May kilala ka bala nga luyag magtigulang, magmasakit, kag mapatay?

Apang, kon ang pagtigulang kag kamatayon kinaugali kag bahin sang plano, indi bala nga dapat batunon naton ini? Apang wala naton ginabaton ini. Ngaa wala? Makita ang sabat sa paagi nga ginhimo kita. Ang Biblia nagasiling: “Ginbutang [sang Dios] ang wala sing katubtuban sa [aton] panghunahuna.” (Manugwali 3:​11, Byington) Bangod sining handum sa walay katapusan nga palaabuton, madugay na nga ginapangita sang mga tawo ang ginatawag nga tuburan sang pagkapamatan-on. Luyag nila magpabilin nga batan-on sing dayon. Nagapautwas ini sing pamangkot, May ikasarang bala kita para sa mas malawig nga kabuhi?

Gindesinyo sa Pagkay-o sang Iya Kaugalingon

Nagsulat sa magasin nga Natural History, ang biologo nga si Austad nagpresentar sing kinaandan nga pagtamod: “May huyog kita nga hunahunaon ang aton kaugalingon kag ang iban nga mga sapat sing subong sa paghunahuna naton sa mga makina: indi gid malikawan ang pagkaguba.” Apang indi ini matuod. “Ang biolohiko nga mga organismo tuhay gid sa mga makina,” siling ni Austad. “Ginakay-o sini ang ila kaugalingon: nagapali ang mga pilas, nagauli ang mga tul-an, nagaayo ang mga balatian.”

Sa amo, may yara makawiwili nga pamangkot, Ngaa nagatigulang kita? Subong sang ginpamangkot ni Austad: “Ngaa, nian, nga ang [biolohiko nga mga organismo] nagakaguba man subong sang mga makina?” Sanglit ginakay-o sang mga basad (tissue) sang lawas ang ila kaugalingon, indi bala nila mapadayon ini tubtob sa walay katubtuban?

Sa magasin nga Discover, ginpaathag sang biologo sa ebolusyon nga si Jared Diamond ang makatilingala nga ikasarang sang pisikal nga mga organismo sa pagkay-o sang ila kaugalingon. Sia nagsulat: “Ang labing kitaon nga halimbawa sang pagkontrol sang aton lawas sa halit sa sini amo ang pagpali sang pilas, nga paagi sa amo ginakay-o naton ang halit sa aton panit. Madamo nga mga sapat ang makahimo sing kapin pa ka talalupangdon nga mga resulta sangsa masarangan naton: ang mga tiki makapatubo sang ila nautod nga mga ikog, ang mga starfish kag mga kasag makapatubo liwat sang ila mga kamoy, ang mga sea cucumber sang ila mga tinai.”

Tuhoy sa pag-ilis sang mga ngipon, si Diamond nagsiling: “Ang mga tawo nagapatubo sing duha ka hugpong, ang mga elepante sing anom ka hugpong, kag ang mga bagis sing indi mapat-od nga kadamuon sa tion sang ila kabuhi.” Nian nagpaathag sia: “Ang regular nga pag-ilis nagapadayon sa indi makita nga nibel. Ginaislan naton ang mga selula sa palibot sang aton tinai sing makaisa sa kada pila ka adlaw, ang palibot sang barukan sing makaisa sa kada duha ka bulan, kag ang mga selula sang aton pula nga dugo sing makaisa sa kada apat ka bulan.

“Tuhoy sa mga molekula, ang mga molekula sang aton protina padayon nga nagailis suno sa kadasigon sang tagsa ka partikular nga protina; paagi sa amo ginalikawan naton ang pagsupot sang napierde na nga mga molekula. Busa kon ipaanggid mo ang panagway karon sang imo hinigugma sa iya panagway sang nagligad nga bulan, mahimo nga pareho lang ang iya histura, apang madamo sang indibiduwal nga mga molekula nga nagahuman sinang hinigugma nga lawas ang tuhay na.”

Ang kalabanan nga selula sang lawas nagabag-o suno sa panahon sini. Apang ang iban nga mga selula, subong sang mga neuron sa utok, mahimo nga wala gid nagabag-o. Apang, si Hayflick nagpaathag: “Kon ang tagsa ka bahin sang selula ginaislan indi na ini ang daan nga selula. Ang mga neuron nga natawhan mo mahimo nga sa karon amo lang gihapon nga mga selula, apang sa katunayan madamo sang mga molekula nga nagahuman sini sang matawo ka . . . mahimo nga naislan na sing bag-o nga mga molekula. Gani mahimo nga ang wala nagamuad nga mga selula indi ang pareho gihapon nga mga selula nga natawhan mo!” Amo sini bangod ang mga bahin sang selula ginaislan. Sa amo, ang pag-ilis sang mga materyales sang aton lawas suno sa teoriya makahupot sa aton nga buhi sing dayon!

Dumduma nga ginsambit ni Dr. Hayflick ang “mga milagro halin sa pagpanamkon sa aton tubtob sa pagkabun-ag.” Ano ang pila sini? Samtang ginausisa naton ini sa malip-ot, binagbinaga ang posibilidad nga matabo ang iya ginatawag nga “mas simple nga proseso agod padayunon ina nga milagro sing dayon.”

Ang Selula

Ang isa ka adulto ginahuman sang mga 100 trilyones ka selula, ang tagsa sini tuman kasibod. Sa pag-ilustrar sini nga kasibod, ginpaanggid sang magasin nga Newsweek ang isa ka selula sa isa ka napaderan nga siudad. “Ang mga planta sang kusog nagapatubas sing enerhiya sang selula,” siling sang magasin. “Ang mga pabrika nagapatubas sing mga protina, isa ka importante nga mga bahin sang kemikal nga komersio. Ang masibod nga sistema sang transportasyon nagatuytoy sa espesipiko nga mga kemikal halin sa isa ka bahin padulong sa isa pa ka bahin sa sulod sang selula kag sa guwa sini. Ang mga guardia sa mga barikada amo ang nagakontrol sang eksportasyon kag importasyon, kag nagabantay sang mga kahimtangan sa guwa sang selula kon bala may yara mga palatandaan sang katalagman. Ang disiplinado biolohiko nga mga hangaway nakahanda sa pagbato sa mga kaaway. Ang isa ka sentralisado nga panguluhan sang mga genes nagahupot sing kahim-ong.”

Binagbinaga kon paano ikaw​—mga 100 trilyones ka selula nimo​—nagluntad. Nagsugod ikaw subong isa ka selula nga naporma sang ang binhi (sperm cell) gikan sa imo amay naghiusa sa itlog (egg cell) gikan sa imo iloy. Sa sina nga paghiusa, nahuman ang mga plano sa sulod sang DNA (pinalip-ot para sa deoxyribonucleic acid) sinang bag-o maporma nga selula agod magpatubas sang nangin ikaw sang ulihi​—isa ka bag-o gid kag tumalagsahon nga tawo. Ang mga instruksion sa sulod sang DNA “kon isulat,” ginasiling nga, “magapuno sing isa ka libo ka libro nga may 600 ka pahina ang tagsa.”

Sa ulihi, inang orihinal nga selula nagasugod sa pagmuad, mangin duha ka selula, dayon mangin apat, walo, kag padayon. Sa katapusan, pagligad sang mga 270 ka adlaw​—nga sa sining tion nanuhaytuhay nga sahi sang linibo ka milyon ka selula ang nakatubo na sa sulod sang imo iloy agod magporma sing lapsag​—natawo IKAW. Daw subong bala nga yadtong una nga selula may isa ka daku nga hulot nga puno sing mga libro nga may detalyado nga mga instruksion kon paano ikaw himuon. Apang subong man sina ka makatilingala ang katunayan nga ining masibod nga mga instruksion ginpaliton sa tagsa ka nagsunod nga mga selula. Huo, makatilingala nga ang impormasyon sa tagsa ka selula sang imo lawas pareho tanan sa impormasyon sang orihinal nga pertilisado nga itlog!

Binagbinaga man ini. Sanglit ang tagsa ka selula may impormasyon sa pagpatubas sing tanan nga sahi sang mga selula, kon mag-abot na ang tion, halimbawa, sa paghimo sing mga selula sang tagipusuon, paano ginapunggan ang mga instruksion sa paghimo sing iban nga mga selula? Subong nga daw isa ka kontraktor nga may kompleto nga kabinet sang mga blueprint para sa paghimo sing isa ka lapsag, ginapili sang isa ka selula gikan sa talaguan nga kabinet ang blueprint para sa paghimo sing mga selula sang tagipusuon. Ang isa naman ka selula nagapili sing tuhay nga blueprint nga may mga instruksion para sa pagpatubas sing mga selula sang nerbios, ang isa pa gid nagapili sing blueprint para sa paghimo sing mga selula sang atay, kag padayon. Sa pagkamatuod, ining indi gihapon mapaathag nga ikasarang sang isa ka selula sa pagpili sing mga instruksion nga kinahanglanon sa pagpatubas sing isa ka partikular nga sahi sang selula kag sa amo man nga tion ginapunggan ang tanan nga iban pa nga mga instruksion isa pa sang madamo nga “mga milagro halin sa pagpanamkon sa aton tubtob sa pagkabun-ag.”

Apang, kapin pa ang nadalahig. Halimbawa, dapat pahikuton ang mga selula sang tagipusuon agod nga magkuposkupos ini. Sa amo, sa sulod sang tagipusuon ang isa ka masibod nga sistema gintukod sa pagpatubas sing elektrikal nga mga puwersa nga nagapapitik sang tagipusuon sa nagakaigo nga kadasigon agod sakdagon ang lawas sa hilikuton nga ginahimo sini. Isa gid ka milagro nga desinyo sa pagkamatuod! Indi katingalahan nga ang mga doktor nagsiling tuhoy sa tagipusuon: “Mas episyente ini sangsa bisan ano nga makina nga naimbento sang tawo.”

Ang Utok

Ang mas daku pa gani nga kalatingalahan amo ang pagporma sang utok​—ang labing makatalanhaga nga bahin sang tawhanon nga milagro. Tatlo ka semana sa tapos sang pagpanamkon, ang mga selula sang utok nagasugod sa pagporma. Sa ulihi, mga 100 bilyones ka selula sang nerbios, ginatawag nga neuron​—subong kadamo sang kabituunan sa Milky Way​—ang ginadasok sa utok sang tawo.

“Ang tagsatagsa sini nagabaton sing impormasyon halin sa mga 10,000 ka iban pa nga mga neuron sa utok,” report sang Time nga magasin, “kag nagapadala sing mga mensahe sa isa ka libo pa.” Natalupangdan ang posible nga mga kombinasyon, ang neurosientipiko nga si Gerald Edelman nagsiling: “Ang bahin sang utok nga subong kadaku sa ulo sang palito nagaunod sing mga isa ka bilyon ka koneksion nga sarang magtingob sa mga paagi nga malaragway gid subong astronomiko​—ang numero nga napulo dugangan sing minilyon ka sero.”

Anong ikasarang ang ginahatag sini sa utok? Ang astronomo nga si Carl Sagan nagsiling nga ang utok sang tawo sarang makatago sing impormasyon nga “magapuno sang mga duha ka pulo ka milyon ka tomo, subong kadamo sang masapwan sa pinakadalagku nga mga librarya sang kalibutan.” Ang awtor nga si George Leonard nagdugang pa, nga nagatuaw: “Ayhan, sa katunayan, makahimo kita karon sing dimapatihan nga haumhaum: Mahimo nga ang pinakadaku nga ikasarang sang utok, para sa halos tanan praktikal nga mga katuyuan, wala sing latid.”

Sa amo, indi kita dapat makibot sa masunod nga mga pinamulong: “Ang utok,” siling sang biologo sa mga molekula nga si James Watson, isa sang mga nagtukib sang pisikal nga porma sang DNA, “amo ang labing masibod nga butang nga natukiban naton sa aton uniberso.” Ang neurologo nga si Richard Restak, nga nagapamatok sa pagpaanggid sang utok sa kompyuter, nagsiling: “Ang pagkatumalagsahon sang utok amo ang katunayan nga wala gid sing bisan ano sa nakilal-an nga uniberso ang nagaanggid sa sini.”

Ang mga neurosientipiko nagasiling nga sa sulod sang kalawigon sang aton kabuhi karon, diutay lamang nga bahin sang ikasarang sang aton utok ang ginagamit naton, mga 1/10,000, ukon 1/100 sang 1 ka porsiento lamang, suno sa isa ka pagbanta. Hunahunaa ini. Makatarunganon bala nga hatagan kita sing utok nga may subong sina ka milagruso nga mga posibilidad kon wala gid ini gintuyo nga gamiton sing bug-os? Indi bala makatarunganon nga ang mga tawo, nga may ikasarang sa pagtuon tubtob sa walay katubtuban, gindesinyo gid nga magkabuhi sing dayon?

Kon matuod ina, ngaa nagatigulang kita? Ano ang natabo? Ngaa, pagligad sang mga 70 ukon 80 ka tuig, nagakapatay kita, bisan pa ang aton lawas maathag nga gindesinyo nga magpadayon tubtob sa walay katubtuban?

[Diagram sa pahina 7]

(For fully formatted text, see publication)

Ang Selula​—Isa ka Milagro nga Desinyo

Cell Membrane

Ang tabon nga nagakontrol sang nagasulod kag nagaguwa sa selula

Nucleus

Nasulod sa suludlan nga may doble nga membrane, amo ini ang sentro sang kontrol nga nagatuytoy sa mga hilikuton sang mga selula

Ribosomes

Mga bahin diin ginatipon ang mga amino acid agod mangin mga protina

Chromosomes

Sila ang nagaunod sing DNA sang selula, ang genetiko nga plano sini

Nucleolus

Ang duog diin ginatipon ang mga ribosome

Endoplasmic Reticulum

Mga anib sang membrane nga nagatago ukon nagapadala sing mga protina nga ginahimo sang mga ribosome nga naangot sa sini (ang iban nga ribosome nagalutawlutaw sa selula)

Mitochondria

Mga sentro sang produksion para sa ATP, ang mga molekula nga nagasuplay sing enerhiya para sa selula

Golgi Body

Isa ka grupo sang matapan nga puyopuyo sang membrane nga nagaputos kag nagapanagtag sing mga protina nga ginahimo sang selula

Centrioles

Masapwan ini malapit sa nucleus kag importante sa pagpamuad sang mga selula