Paghimulos sa Puwersa sang Hangin
SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA NETHERLANDS
ANG daku nga mga elise nagatiyog kag nagatiyog. Nagatiyog ini sing mahinay, sing dalayon, kaangay sang mga butkon sang isa ka makusog nga manlalangoy nga walay kalapyo nga nagakampay batok sa sulog sang tubig nga nagapugong sa iya nga makaabante. Apang, ang hangin sa baylo nga magpugong, amo ang nagapahulag sa sining mga butkon. Ang sulog amo ang hangin. Luwas sa pagkalas sini, ang pagbagrong sining mekanikal nga mga elise amo lamang ang tunog nga mabatian. Amo ini ang turbina nga ginapaandar sang hangin, nagapatubas sing elektrisidad gikan sa puwersa sang hangin.
Sa mahangin nga mga bahin sang mga pungsod subong sang Denmark, Pransya, Alemanya, Netherlands, kag Estados Unidos, dugang kag dugang sining mga turbina sa hangin ang nagaidas sa palibot. Sa Estados Unidos, ang California may kapin na sa 16,000 sini. Mga 50 kilometros sa sidlangan sang San Francisco, sa Altamont Pass, may isa ka duog sang mga turbina diin mga 7,000 ka turbina ang nagaraya sa mga higad sang banglid agod magkuha sing kusog gikan sa dalayon nga madlos. Kon tingubon, ginasiling nga ang mga turbina sang California makasarang sa pag-aman sing nagakaigo nga elektrisidad nga ginakinahanglan sang mga pumuluyo sang San Francisco kag Washington, D.C., kon tingubon.
Ang Denmark, nga ginapalibutan sang dagat, nagakaigo man nga duog sa paghimulos sa enerhiya sang hangin; may mga 3,600 ka turbina didto. Sang 1991 ang Netherlands may mga 300 lamang ka turbina, apang ang pinakamahangin nga mga probinsia sang pungsod nag-ugyon nga himuon ini nga 3,000. Ang mga manugplano sang enerhiya sa Inglaterra nagalaum man nga himuslan ang hangin sa kaanggid sina nga kasangkaron sa ila pungsod.
Sa pagkamatuod, ang paghimulos sa puwersa sang hangin indi bag-o nga ideya. Hunahunaa lamang ang tanan nga barko nga ginpadalagan sang hangin nga naglakbay sa mga kadagatan, sa sulod sang mga dag-on antes sang pagkaimbento sa mga makina. Ang mga turbina sa hangin siniglo na nga ginagamit sa pagbomba sing tubig, sa paggaling sing mais kag mga panimpla, kag sa paglagari sing kahoy. Sa Netherlands may nabilin pa nga mga 900 sining matahom nga mga turbina. Madamo sini ang padayon pa nga nagabomba sing tubig; masaligan ini bisan sa tion nga wala sing elektrisidad.
Isa ka siglo na ang nagligad sang una nga gin-eksperimentuhan sang isa ka propesor sa Denmark nga si Poul de la Cour ang paghimulos sa puwersa sang hangin agod magpatubas sing elektrisidad. Nag-imbento sia sing diutay nga turbina nga amo ang ginailog karon. Apang, sang ika-20 nga siglo, natukiban sang katawhan nga ang fossil fuel mas mahapos gamiton kag naghatag sing mas daku nga elektrisidad. Sang primero, ining mga gatong barato kag bugana; gani mahapos nga gindaug sini ang hangin subong tuburan sang elektrisidad. Tubtob lamang sang krisis sa gatong sang 1973 nga liwat nga ginahatagan sing importansia ang puwersa sang hangin.
Mga Bentaha Para sa Palibot
Ginpahulag sang krisis sa gatong ang mga sientipiko sa pagbinagbinag kon ano ang matabo kon maubos ang suplay sang gatong. Ang mga salili subong sang puwersa sang hangin liwat nga nangin makagalanyat. Kon sa bagay, ang hangin, wala nagakaubos. Ang matuod, padayon ini nga nagabalikbalik, subong sang ginasiling sang Biblia tuhoy sini: “Nagabuyong ini sing dalayon sa iya alagyan.” (Manugwali 1:6) Ang puwersa sang hangin indi makahalalit sa palibot sangsa fossil fuel, nga ginabangdan man sang makahaladlok nga mga reaksion subong sang acid rain kag mahimo makapabaskog sang greenhouse effect. Ang enerhiya sang hangin wala nagabuga sang bisan anong kemikal.
Kag bangod ang hangin indi malapuyot nga porma sang enerhiya subong sang gas, coal, ukon langis, may daku ini nga mga bentaha. Halimbawa, hunahunaa ang isa ka turbina nga nagatiyog sing mahinay sa 10 kilometros por ora nga dupoy-dupoy sang hangin. Hinali nga nagabaskog ang hangin, nagadoble sing 20 kilometros por ora. Daw ano kadaku nga enerhiya ang ginakuha karon sang turbina gikan sa hangin? Doble nga kadamuon? Indi. Ang New Scientist nga magasin nagapaathag: “Ang enerhiya sang hangin nagabag-o sang tatlo ka doble sa kadasigon sang hangin.” Gani kon magdoble ang kadasigon sang hangin, ang turbina nagaaman sing walo ka pilo nga elektrisidad! Sa amo bisan ang diutay lamang nga pagdugang sa kadasigon sang hangin nagakahulugan sing daku nga pagdugang sa ginapatubas nga enerhiya gikan sa turbina. Agod makahimulos sing lubos sa sining cube law, subong amo ang pagtawag sa sini, ang mga turbina kinaandan nga ginapatindog sa ibabaw sang mga pukatod, diin nagadasig ang dalagan sang hangin samtang nagadapya ini.
Ang isa pa ka matahom nga bahin sang puwersa sang hangin amo nga isa ini ka indi sentralisado nga sistema. Sarang madala sang turbina ang tuburan sang enerhiya nga malapit sa nagagamit. Ang mga makina madali itakod kag mahapos isaylo. Ang hangin wala ginamina, ginabiyahe, ukon ginabakal. Nagakahulugan ini nga ang elektrisidad indi mabudlay dalhon, ilabi na kon ipaanggid sa krudo, nga dapat ikarga sa daku nga mga trak. Ang mga aksidente nga nagadalahig sinang mga trak pirme nagdul-ong sa daku nga mga halit sa palibot.—subong sang pagkaula sang langis sa Alaska sang 1989. Ang mga turbina wala sing amo nga sahi sang mga disbentaha.
Pila ka Problema
Wala ini nagakahulugan nga ang puwersa sang hangin amo ang bug-os nga solusyon sa problema sang katawhan sa enerhiya. Ang isa ka panguna nga hangkat amo ang pagbulubag-o sang huyop sang hangin. Nagabag-o ini sing direksion sa bisan anong tion. Madugay na ginapangitaan sing solusyon sang mga mananalawsaw ini nga problema. Ang isa ka solusyon naimbento sadtong katuigan 1920, sang ang isa ka Pranses nga enhinyero nga si Georges Darrieus naghimo sing turbina nga may nagatindugon nga ehe. Daw isa ini ka daku nga mixer kon tulukon, kag nagaandar ini bisan diin man ang direksion sang hangin. Ang lainlain nga sahi sining makahalam-ot tulukon nga turbina ginagamit sa karon. Apang, ang hangin mahimo man magdulog sing bug-os sa bisan anong tion. Kag malain pa, ang hinali nga pagmadlos sang hangin makaguba sa mga elise kag sa turbina.
Sing makapakibot, ang pila sang daku nga mga pagpamatok sa paggamit sa puwersa sang hangin may kahilabtanan sa palibot. Halimbawa, ang high-tech nga mga turbina karon tuhay gid kon tulukon sangsa matahom, pinasahi nga hitsura sang dumaan nga mga turbina. Ang mga dalagku nagataas sing mga 100 metros; ang gamay-gawa nagataas sing 40 metros. Ginalaragway ini sang iban nga matahom. Matuod madamo nga poste sang koryente kag mga torre sang radyo ang mahimo pareho sina kataas, apang ang nagatiyog nga mga elise sang turbina amo ang nagakuha sing mas daku nga atension.
Nian yara ang problema tuhoy sa gahod. Ang iban mabaskog nga nagapamatok sa pagpatindog sing mga turbina sa ila lugar bangod sang gahod sini. Apang, sing makawiwili, nasapwan sang isa ka pagtuon nga ang medium-size nga turbina sa Cornwall, Inglaterra nagapatubas sing gahod nga mabatian mo kon ang isa ka kotse nga nagadalagan sing 60 kilometros por ora maglabay sa 7 metros nga kalayuon gikan sa imo. Apang nagahinay ini samtang nagalayo. Ang isa ka tawo sa 300 metros nga kalayuon wala na sing mabatian nga gahod sangsa mabatian niya sa kinaandan nga librarya. Dugang pa, ang hangin nga nagapatiyog sa turbina nagalumos sa gahod. Apang, matuod gid nga kon may yara ginatos ka turbina sang hangin sa isa ka lokasyon—ukon linibo subong sang nahamtang sa Altamont Pass sang California—ang gahod mahimo mangin isa ka daku nga problema.
Ang isa pa ka problema nagadalahig sa mga pispis. Ang organisasyon nga nagaamlig sa mga pispis sa Netherlands nagpaandam sining karon lang batok sa pagtukod sing mga turbina sa mga duog nga ginakan-an ukon ginapugaran sang mga pispis—kon madulom kag magal-om sa guwa, mahimo nga makabunggo sila sa mga elise. Suno sa isa ka pagbulubanta, sa isa ka duog sang mga turbina sa Holland nga may 260 ka turbina, mga 100,000 ka pispis ang nagakapatay kada tuig sa sini nga paagi. Apang, ginapakita sang iban nga mga pagtuon nga wala ginahalitan sang mga turbina ang kabuhi sang mga pispis.
Isa ka Kasugtanan sa Pasiguro?
Walay sapayan sining mga balagbag, maathag nga ang puwersa sang hangin makahatag sing importante nga amot agod mabuhinan ang pagkonsumo sang kalibutan sing fossil fuel. Sa iya libro nga Wind Energy Systems, si Propesor Gary L. Johnson sang Kansas State University, E.U.A., nagapaathag nga ang puwersa sang hangin sarang magamit sa labing kombensional nga mga sistema sa pagpatubas sing enerhiya. Ginagamit sa amo nga paagi, siling niya, “ang mga turbina mahimo kabigon subong sang isa ka kasugtanan sa pasiguro batok sa daku nga mga problema sa gatong nga suplay.”
Sa indi madugay, ang katawhan mahimo magkinahanglan sing daku sina nga sahi sang kasugtanan sa pasiguro. Masami ginasambit sang pamantalaan ang walay katapusan nga pagpangita sang tawo sing gatong. Samtang nagamina sia sing karbon kag nagakutkot sing langis kag gas, wala lamang niya ginaguba ining dimabayluhan nga mga manggad kundi sa pila ka duog ginadagtaan niya ang iya kaugalingon nga palibot paagi sa paggamit sini! Sa pihak nga bahin, ang hangin nagahuyop—sing matinlo, sing dayon, kag, sa masami, wala gihapon ginasapak.
[Retrato sa Pahina 18]
Linibo ka turbina ang nagapatubas sing elektrisidad sa madamo nga pungsod
[Retrato sa Pahina 19]
Ginatos sining matahom nga turbina ang yara gihapon sa Netherlands