Popocatepetl—Ang Makadalayaw, Makatalagam nga Bulkan sa Mexico
SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA MEXICO
LUYAG mo bala magpuyo malapit sa isa ka matahom apang makatalagam nga bulkan? Ayhan pagabinagbinagon mo ini sing maayo. Apang, amo sini ang matuod nga kahimtangan sang linibo ka tawo nga nagapuyo sa mga banwa sa palibot sang makadalayaw nga bulkan sang Popocatepetl, sa Mexico.
Ang Maragtas sang Bulkan
Ang ngalan sini sa Nahuatl nagakahulugan sing “Bukid” ukon “Nagaaso nga Banglid.” Nagataas ini sing 5,452 metros kag nahamtang sa kabukiran sang Sierra Nevada, sa estado sang Puebla, malapit sa mga dulunan sang mga estado sang Mexico kag Morelos. May matahom ini kag makadalayaw tulad-kono nga porma nga may niebe sa ibabaw sa bug-os nga tuig. Sa sulod sang mga tinuig, gintublag sining makadalayaw nga bulkan ang kabuhi sang mga tawo nga nagapuyo sa nauma nga bahin bangod sang mga 16 ka beses nga paglupok sa ulot sang 1347 kag 1927. Apang, indi tuman kadaku ini nga mga paglupok.
Ang bulkan nahamtang sa ulot sang duha ka dalagku nga siudad: ang siudad sang Puebla, nga nahamtang sa 44 kilometros sa sidlangan kag sa siudad sang Mexico, nga nahamtang sa mga 70 kilometros sa aminhan-nakatundan. Dugang pa, sa estado sang Puebla, may 307 ka banwa, nga may kabilugan nga populasyon nga 400,000, nga malapit sa bulkan. Bisan pa matuod nga indi tanan sining mga tawo nagapuyo sa mga duog nga may daku nga katalagman, ang isa ka daku nga paglupok sang Popocatepetl makatuga sing malain nga epekto sa ekonomiya kag katilingban sa sini nga duog.
Sang talipuspusan sang 1994, labi nga nangin aktibo ang bulkan, tubtob sa punto nga ginpaandaman kag gilayon nga ginpasaylo ang mga tawo. Sang Disiembre 21, 1994, mga tatlo ka sulungawan ang nakit-an sa tiilan sang baba sang bulkan, nga may nagguwa nga gas kag alisngaw. Ang mga abo, nga naglab-ot sa siudad sang Puebla, nagbug-at sing mga 5,000 toneladas. Gilayon nga gin-implementar sang gobierno ang isa ka programa sang pagsaylo sa mga 50,000 ka tawo, 30,000 sa ila ang ginpaistar sa mga dalangpan.
Ang mga Saksi ni Jehova naghulag man paagi sa paghatag sing dalayunan sa mga nagakinahanglan. (Ipaanggid ang Binuhatan 4:32-35.) Ang report gikan sa komite sa pagbulig sang mga Saksi nagasiling: “Walay sapayan sang oras kag pagkahilingagawon sang kahimtangan, makadalayaw ang reaksion sang mga kauturan sa siudad sang Puebla kag sa mga palibot sini. Ginhimo ang mga kahimusan agod mahatagan sing dalayunan ang 600 ka tawo. Ang isa ka estasyon sang telebisyon nagkomento: ‘Maabtik nga naghulag ang mga Saksi ni Jehova. Ginkuha nila gilayon ang ila mga kauturan palayo sa makatalagam nga duog.’ ”
Nagbugtaw ang Bulkan
Suno sa opisyal nga impormasyon, sang Martes, Marso 5, 1996, sang 3:50 s.a., natalupangdan nga hinali nagbaskog ang puwersa halin sa bulkan, mahimo may kaangtanan sa pag-abre sang daku nga mga sulungawan nga ginbuksan sang gas kag alisngaw sang mag-aktibo ini sang Disiembre 21, 1994. Ginpamatud-an sang nakuha nga mga larawan kag impormasyon nga ining mga sulungawan nasupnan sing mga abo, nga nagpabaskog sa nasulod nga presyon sang bulkan. Sang ulihi, liwat nga ginbuksan sining presyon ang mga sulungawan.
Ang pamantalaan nga El Universal, sang Martes, Abril 9, 1996, nagkomento: “May nag-ilig nga lava sa baba sang Popocatepetl, amo nga naghanda ang mga sientipiko kag ang mga awtoridad sang Civil Protection Agency, kon maglala gid man ang hulag sang bulkan.” Ginsiling sang report nga ang mga pagbag-o nga ginpahanabo sang pagguwa sang lava “nagporma kaangay sang isa ka bobida, nga mahimo bangdan sang pagkapuno sang ‘mga sulungawan’ sang Popocatepetl sa sulod sang pila ka bulan, nga mahimo bangdan sang pag-awas.”
Sang Huebes, Mayo 2, 1996, sa isa ka miting sa siudad sang Puebla, ginhambalan ang bag-o nga kahimtangan sang bulkan nga Popocatepetl. Si Dr. Servando de la Cruz Reyna, katapo sang Institute of Geophysics sang National Autonomous University sang Mexico, nagkomento: “Natural lamang nga nagtuga ini sing daku nga kabalaka . . . Daku ang posibilidad nga maglupok ang bulkan. Mahimo ini matabo, kag wala namon ini ginapanghiwala.”
May ginpabutyag nga mga pagmulay nga walay sapayan kuno nga nagahambal ang gobierno tuhoy sa mga programa sa paghatag sing puluy-an kag pagsaylo kag nagahiwat sing mga miting agod tuytuyan ang mga pumuluyo, ang matuod amo nga ang mga tawo nga nagaistar sa rehiyon nagapati nga wala sila makabaton sing maathag nga panuytoy kon ano ang himuon kon maglupok gid man ang bulkan. Halimbawa, sa ginsambit nga miting, ang madamong tiglawas gikan sa mga banwa nga malapit sa bulkan nagprotesta nga wala nila mahibaluan kon diin nga dalangpan ukon mga dalangpan sila makadto sa tion sang kalamidad.
Ang paandam nga ginapakita sang bulkan dapat talupangdon sing serioso. Pat-od nga himuon sang maalamon nga mga tawo ang bisan ano agod maamligan ang ila kabuhi, bisan kabaylo sang materyal nga mga butang. Ang mga Saksi ni Jehova nga nagapuyo sa sinang duog nagahanda nga maghalin sa rehiyon kon kinahanglanon. Isa ka komite sa pagbulig ang gintangdo agod duawon sing regular ang mga Saksi sa amo nga duog, ginatudluan sila kon ano ang himuon sa tion sang kalamidad. Ang pila nga nagapuyo mas malapit sa makatalagam nga duog ginsilingan nga maghalin sa rehiyon samtang may tion pa, sanglit maathag nga nagpaandam ang mga bolkanologo nga ang bulkan makatalagam. Sing maathag, ginapadesisyon ang tagsa ka pamilya.
Sa karon, ang mga tawo nga nagapuyo malapit sa bulkan nagapangabuhi sing normal. Apang, maalamon nga ang mga pumuluyo magpabilin nga alisto sa bisan anong paandam gikan sa bulkan ukon gikan sa mga awtoridad nga mahimo magpahibalo sang delikado nga kahimtangan. Indi maalamon ang indi pagsapak sa mga paandam sang makadalayaw apang makatalagam nga bulkan sang Popocatepetl.
[Kahon sa pahina 21]
Mga Panugda sa Tion sang Kalamidad
Ang National Center for the Prevention of Disasters naghatag sing isa ka listahan sang mga tikang nga dapat himuon antes sang kalamidad:
• Hibalua ang alagyan sang imo salayluhan (Magpangita sing mataas nga mga duog, indi sing manubo nga mga duog nga mahimo maagyan sang lava, tubig, ukon lunang)
• Maghanda sing isa ka maleta nga masudlan sing personal nga mga dokumento, bulong, tubig, ilislan nga bayo (mas maayo kon madamol nga makatabon sang bug-os nga lawas), kalo, panyo nga makatabon sa ilong kag baba, de-baterya nga suga, radyo, mga baterya, kag habol
• Makig-angot sa mga paryente nga makapadayon sa imo agod malikawan ang magdangop sa publiko nga mga dalangpan
• Dalha lamang ang importante nga mga butang. Indi magdala sing mga hinuptanan nga mga sapat
• Hibalua kon diin ang publiko nga mga dalangpan
• Patya ang mga elektrisidad, gas, kag tubig
• Magpabilin nga kalmado