Ano ang Nagaimpluwensia sa Imo Panimuot?

MGA 2,700 ka tuig na ang nagligad, ang isa ka inspirado nga manunulat nagsulat sing isa ka makapahunahuna nga hulubaton: “Subong sang hampang sa buangbuang ang paghimo sing lugak nga pagginawi.” (Hulubaton 10:23) Ang kamatuoran sini nangin maathag gid ilabi na kutob sang seksuwal nga pagbag-o. Antes sang kakugmat nga gintuga sang AIDS, ang nagapangibabaw nga panimuot amo nga ang sekso ‘isa ka hampang’ kag nga ang seksuwal nga handum dapat paayawan ‘walay sapayan sang mga resulta.’ Nagbag-o bala ini nga panimuot? Wala gid.

Ang karon nga pagsalimuang sa sekso nagapatubas gihapon sing “mga mahuyugon sa pagpangganyat,” ‘nagailis-ilis sing asawa,’ kag “mga mahingaliton sa sekso,” nga nagasiling nga ang moralidad isa ka personal nga butang kag ang hilway nga paghuliray upod sa lainlain nga tawo kinaandan lamang. (Tan-awa ang kahon “Seksuwal nga mga Estilo sang Kabuhi,” sa pahina 6.) Nagasiling sila nga ang paghulid sang isa sa kay bisan sin-o nga naluyagan niya, basta ginaugyunan ini sang duha ka adulto ‘wala nagahalit sa iban.’ Sang 1964, ang sosyologo sa State University sa Iowa nga si Ira Reiss nagtawag sini subong “mapinalanggaon nga pagkamatinuguton.”

Daw amo man sina ang pagtamod sang Anglikano nga obispo sang Edinburgh, Scotland, kay nagsiling sia nga ang mga tawo gintuyo nga magtigayon sing madamo nga kahagugma. Sa isa ka pamulongpulong tuhoy sa sekso kag Cristianismo, sia nagsiling: “Sang gintuga kita sang Dios nahibaluan niya nga ginhatagan niya kita sing nasulod nga handum sa pagpaayaw sang aton seksuwal nga kailigbon. Ginhatagan niya kita sing salamwanan nga kinaugali. Sa banta ko sayop para sa simbahan nga pakamalauton ang mga tawo nga nagasunod sang ila duna nga handum.”

Maayo bala ini nga sahi sang pagtamod? Ano ang nangin epekto sang hilway nga paghuliray? Ang temporaryo nga mga relasyon upod sa lainlain nga mga tawo nagadala bala sing kaayawan kag kalipay?

Ang bug-os globo nga epidemya sang ginapaliton sang sekso nga mga balatian kag ang kamatuoran sang minilyon nga pagmabdos nga wala makasal, ilabi na sa mga tin-edyer, nagapamatuod sa kapaslawan sinang pilosopiya. Suno sa magasin nga Newsweek, sa Estados Unidos lamang, ang ginapaliton sang sekso nga mga balatian nagaapektar sa mga tatlo ka milyon ka tin-edyer kada tuig. Dugang pa, madamo sining “matinuguton nga mga adulto” ang napamatud-an nga “wala sing kinaugali nga gugma” ukon balatyagon nga may responsabilidad sa wala pa matawo nga lapsag nga amo pirme ang resulta, kag gilayon sila nga nagapaaborsion. (2 Timoteo 3:3) Nagapatay ini sa wala pa matawo nga lapsag, kay mapintas ini nga ginakuha gikan sa iya iloy. Subong epekto, ang lamharon nga iloy mahimo magaantos sing tuman nga kapung-aw kag padayon nga pagsukmat sang konsiensia.

Sang tungatunga nga bahin sang katuigan 1990 sa Britanya lamang, ang bili sang mga epekto sang seksuwal nga pagbag-o nakalab-ot sa makahalawhaw nga $20 bilyones dolyares kada tuig, suno sa pagbulubanta ni Dr. Patrick Dixon. Sa iya libro nga The Rising Price of Love, nakuha ni Dr. Dixon ini nga bili paagi sa paglista sang bili sang pagbulong sa ginapaliton sang sekso nga mga balatian, lakip ang AIDS; ang bili sang mga diborsio; ang bili sa komunidad sang solo nga ginikanan; kag ang bili sang terapiya sa pamilya kag sa kabataan. Subong sang ginreport sa The Globe and Mail, isa ka pang-adlaw-adlaw nga pamantalaan sa Canada, si Dr. Dixon nagahinakop: “Ang pagbag-o sa seksuwal nga mga relasyon nga nanaad sa aton sing kahilwayan nag-ulipon sa madamo, sa isa ka kalibutan nga ginguba sang seksuwal nga kinagubot, trahedya, kalisod, sakit sa balatyagon, kasingki, kag pag-abuso.”

Apang ngaa nagapadayon gihapon ang pagsalimuang sa sekso, ang huyog sa temporaryo nga mga relasyon, kag ang nagapadayon iresponsable nga hilway nga paghuliray? Bangod sinang malain gid nga bunga sining nagligad nga tatlo ka dekada, ano ang nagadabok sining makahalalit nga pagsalimuang?

Ginapatiko sang Pornograpiya ang Sekso

Ang pornograpiya ginsambit subong isa ka butang nga nagadabok sa pagsalimuang sa sekso. Ang isa ka nagtu-ad nga giyan sa sekso nagsulat sa pamantalaan nga The Toronto Star: “Lima ka tuig na ako nga nag-untat sa pagpanigarilyo, duha ka tuig sa alkohol, apang wala na sing mas mabudlay para sa akon nga untatan sangsa akon pagkagiyan sa sekso kag sa pornograpiya.”

Nagapati man sia nga ang mga tin-edyer nga padayon nga napadayag sa pornograpiya makapalambo sing tiko nga pagtamod sa seksuwal nga paggawi. Ginahimo nila sing aktuwal ang seksuwal nga mga pantasya kag nasapwan nila nga ang matuod nga mga relasyon masibod kag mabudlay. Nagadul-ong ini sa pagpain sang kaugalingon kag iban pa nga mga problema, ang panguna sini amo ang kabudlayan sa paghimo sing nagadugay nga mga higot sang gugma.

Ginahingalitan sang Patag sang Kalingawan ang Sekso

Ang salamwanan nga pagkabuhi paagi sa seksuwal nga pagpakigrelasyon sa lainlain nga tawo, kasado man ukon indi, dayag nga ginahimo kag ginapasundayag sa publiko sa patag sang kalingawan. Ang dimahigugmaon kag makahuluya nga pagpadayag sang seksuwal nga relasyon sa sine nagadabok sa pagsalimuang sa sekso, nagatudlo sa sining kaliwatan sing tiko nga pagtamod tuhoy sa seksuwalidad sang tawo. Masami nga gin-angot sing sayop sang mga manugpasayod sa kalingawan ang pagpakighilawas sa mahigugmaon nga paghirupay. Ang mga dumalayaw nga nagaidolo sa mga artista daw indi makakilala sang kinatuhayan sang kailigbon kag gugma, sang temporaryo seksuwal nga relasyon kag permanente nga kaangtanan, ukon sang pantasya kag realidad.

Subong man, masami ginahingalitan sang patag sang pasayod ang sekso subong isa ka galamiton sa pagbaligya. Nangin “isa ini ka galamiton sa pagkuha sing atension para sa isa ka produkto,” siling sang isa ka terapista sa sekso. Ginhingalitan sang mga manugpasayod ang sekso kag gin-angot ang pagpaayaw sa sekso sa maayo nga pangabuhi, apang isa pa ini ka “pagpatiko sang pagtamod sa sekso” sa ika-20 nga siglo, siling sang Family Relations nga pamantalaan.

Ginbag-o sang Nagabag-o nga mga Papel ang mga Panimuot

Ang nagabag-o nga palibot sa katilingban kag ang pag-abot sang kontraseptibo nga pildora sang 1960 nagbag-o sa seksuwal nga panimuot sang minilyon ka babayi. Ang mga pildora naghatag sa mga babayi sing pareho nga pagtamod sa mga lalaki tuhoy sa sekso, isa ka kahilwayan ukon pagkaindependiente sa sekso nga wala pa gid matigayon sadto. Kaangay sa mga lalaki, matilawtilawan na nila karon ang temporaryo nga mga relasyon, nga wala mahadlok nga magbusong. Bangod sang pagpatuyang sa ila seksuwal nga kahilwayan, gindula sang mga lalaki kag babayi ang papel sang kinaandan nga pamilya kag sang sekso.

Ang isa ka manunulat sang Biblia sang unang siglo nagsiling tuhoy sinang mga tawo: “May mga mata sila nga puno sing panghilahi kag indi makapugong sa pagpakasala . . . May mga tagipusuon sila nga nahanas sa paghamkon. . . . Sa pagtalikod sa matadlong nga dalanon, napatalang sila.”​—⁠2 Pedro 2:​14, 15.

Edukasyon sa Sekso sa mga Eskwelahan

Ang isa ka pagtuon sa mga 10,000 ka diminyo nga mga babayi sa hayskul sa Estados Unidos nagsiling nga ang “ihibalo, nga ginahatag sang mga kurso sa edukasyon sa sekso kag personal nga ihibalo tuhoy sa pagpugong sa pagpamata,” wala sing epekto sa pagdamo sang mga tin-edyer nga nagmabdos nga wala makasal. Walay sapayan, ang iban nga publiko nga mga eskwelahan naghulag batok sa pagdamo sang mga tin-edyer nga nagamabdos paagi sa paghatag sa ila mga estudyante sang wala bayad nga mga condom, walay sapayan nga mainit nga ginabaisan ini nga buhat.

Ang isa ka 17 anyos nga estudyante sa hayskul nga gin-interbyu sang pamantalaan nga Calgary Herald nagsiling: “Matuod gid nga ang kalabanan sang mga tin-edyer sa hayskul nagapakigsekso . . . , bisan gani yadtong 12 anyos lamang.”

Ano ang Gugma kag ang Pagkilala sa Obligasyon?

Ang gugma, pagsalig, kag ang hamili nga pag-updanay, indi awtomatiko nga mga resulta sang gilayon nga pagkaganyat sa sekso ukon sang pagpaayaw sa mga kailigbon sang sekso. Indi mapatubo sang seksuwal nga paghulid lamang ang matuod nga gugma. Ang gugma kag paghirupay nagatubo sa mga tagipusuon sang duha ka mainulikdon nga mga indibiduwal nga may obligasyon sa patukod sing isa ka permanente nga kaangtanan.

Ang temporaryo nga mga relasyon nagadulot sa ulihi sa isa sing pagkawalay kasiguruhan, pag-isahanon, kag ayhan matapikan sing ginapaliton sang sekso nga balatian kaangay sang AIDS. Ang mga sumalakdag sang hilway nga paghuliray mahimo malaragway sing maayo sang mga tinaga sa 2 Pedro 2:​19: “Samtang nagapangako sila sing kahilwayan sa ila, sila mismo nagaluntad subong mga ulipon sang kaduluntan. Kay ang bisan sin-o nga nadaug sang isa, ulipon sining isa.”

Ang talapuanan sang sosyal nga responsabilidad sang Church of England nagpaguwa sing iya report sang Hunyo 1995, nga natig-uluhan “Isa ka Butang nga Dapat Saulugon.” Sa daku nga kabaliskaran sa laygay sang Biblia, ginsugo sang talapuanan ang simbahan nga “dulaon sini ang prase nga ‘nagakabuhi sa sala’ kag dulaon ang mahukmanon nga panimuot sini tuhoy sadtong nagpuyuay nga wala nagapakasal,” suno sa The Toronto Star. Ang report nagrekomendar nga “batunon sang mga kongregasyon yadtong nagapuyuay nga wala makasal, pamatian sila, magtuon gikan sa ila, . . . agod masapwan sang tanan ang presensia sang Dios sa ila kabuhi.”

Ano ang pagtawag ni Jesus sa sina nga sahi sang mga lider sang relihion? Walay duhaduha “bulag nga mga manugtuytoy.” Kag kamusta naman yadtong nagasunod sa sinang mga manugtuytoy? Sia nagsiling: “Sa amo, kon ang isa ka tawo nga bulag magatuytoy sa isa ka tawo nga bulag, sila nga duha mahulog sa buho.” Pat-od gid ini, maathag nga ginsiling ni Jesus nga ang “pagpakighilahi” kag ang “pagpakighilawas” nalakip sa “mga butang nga nagadagta sa tawo.”​—⁠Mateo 15:​14, 18-20.

Bangod sining nanuhaytuhay nga bahin nga nagapatiko kag nagahingalit sa sekso, paano ang isa ka tawo, kag ilabi na ang mga pamatan-on, mahilway sa pagsalimuang sa sekso? Ano ang sekreto sa malipayon, mapinadayunon nga relasyon? Talupangdon sang masunod nga artikulo kon ano ang sarang mahimo sang mga ginikanan sa pagbulig sa mga pamatan-on nga makahanda para sa palaabuton.

[Blurb sa pahina 5]

Sa Estados Unidos lamang, ang ginapaliton sang sekso nga mga balatian nag-apektar sa halos tatlo ka milyon ka tin-edyer kada tuig

[Kahon sa pahina 6]

Seksuwal nga mga Estilo sang Kabuhi

Mga mahuyugon sa pagpangganyat: Nanamian sila maghigugma, sa amo nagapangita sila sing bag-o naman nga mga relasyon sa tion nga madula na ang kakunyag sang pagsalimuang. Ang termino ginhimo ni Dr. Michael Liebowitz, Sang New York State Psychiatric Institute.

Nagailis-ilis sing asawa: Ang mga tawo nga nadalahig sa sunod-sunod nga mga relasyon nga nagalakip sa legal nga pag-asawahay, diborsio, kag liwat nga pagpangasawa ginakilala nga amo sini sang mga sosyologo.

Mga mahingaliton sa sekso: Ginapasundayag nila ang ila seksuwal nga kapagros paagi sa pagpakigrelasyon sa lainlain nga mga tawo, siling ni Luther Baker, propesor sang mga pagtuon sa pamilya kag sertipikado nga terapista sa sekso. Ginagamit man karon ini nga tinaga sa mga nagaabuso sa kabataan sa sekso.

[Retrato sa pahina 7]

Ang pornograpiya makapagiyan kag nagadul-ong sa tiko nga pagtamod tuhoy sa paggawi sa sekso