Osteoporosis—Ang Balatian Bangod sang ‘Matapok nga Tul-an’
“Ang osteoporosis isa ka kahimtangan diin ang kadamuon sang tisyu sang tul-an tuman kanubo sa amo ang mga tul-an madali nga nagakabali kon mapuwersa ini sing mahinay. Ang isa ka tawo nga may osteoporosis mahimo mabalian sing butkon ukon balikawang bangod sang pagkatumba sa yelo ukon mabalian sing gusok paagi sa isa ka mahigugmaon nga paghakos. . . . Sa katunayan, ang kadamuon sang tisyu sang tul-an mahimo nga tuman gid kanubo amo nga ang isa ka tawo mahimo mabalian sing taludtod paagi lamang sa pagsuporta sang iya kaugalingon nga kabug-aton sang lawas.”—Osteoporosis—“A Guide to Prevention & Treatment,” ni John F. Aloia, M.D.
MAY osteoporosis ka bala? Ining pagnipis sang tul-an nga balatian kinaandan sa tunga sang mga babayi nga nakatapos na menopos. Apang, mahimo man ini magtubo sa pamatan-on nga mga babayi subong man sa mga lalaki. Suno sa National Institutes of Health sang Estados Unidos, ang osteoporosis nagaapektar “sa halos 15-20 milyones ka tawo sa Estados Unidos.” Kada tuig sa Estados Unidos, ang osteoporosis ginabangdan sang halos 1.3 milyones nga pagkabali sa mga tawo nga nagaedad sing 45 ka tuig kag labaw pa. Nagabili ini sing $3.8 kada tuig.
Ang Health Tips, isa ka publikasyon sang Medical Education kag Research Foundation sang California, nagapaathag: “Walay sapayan nga ang mga sintoma sang osteoporosis madali makit-an sa tigulang nga pangidaron, ang proseso nga nagapaluya sa mga tul-an nagasugod sa 30-40 ka tuig antes matabo ang una nga pagkabali. Pagkalagpas sa edad nga 35 ang mga lalaki kag mga babayi nagasugod nga mabuhinan sing mga tisyu sa tul-an. Samtang labi nga nagamag-an kag naganipis ang mga tul-an, mahapos matabo ang pagkabali kag mahinay ang pag-ayo bangod ang lawas indi makasarang sa pagporma sing bag-o nga tul-an sing makadali subong sang ginahimo sini anay. Ang pat-od nga kabangdanan sang osteoporosis wala mahibaluan, apang ang kulang nga calcium kag bitamina D sa pagkaon, nagapanubo sang kadamuon sang estrogen sa mga babayi kag ang kulang nga ehersisyo mahimo magaamot sa pagtubo sini.”
Ang libro nga Understanding Your Body—Every Women’s Guide to a Lifetime of Health nagasiling nga ang isa sang kinaandan nga mga sintoma sang menopos amo ang pagpalangluya sang tul-an. Ini nagasiling: “Ang osteoporosis, sing literal busluton nga mga tul-an, isa ka kinaandan kag importante nga problema sa panglawas para sa mga babayi pagkatapos sang menopos.”
Ginasiling sang mga pananalawsaw nga ang osteoporosis mahimo malikawan kag mabulong. Ang isa ka tikang sa paglikaw amo ang pagpat-od nga ang lawas may nagakaigo nga kadamuon sang calcium upod sa bitamina D, nga importante para sa pagpanalupsop sang calcium. Ang isa pa ka tikang sa paglikaw amo ang regular mamag-an nga ehersisyo, subong sang paglakatlakat kag pagjogging.
Si Dr. Carol E. Goodman nagsiling sa Geriatrics: “Ang pagtadlong sing postura sang lawas kag makapabakod nga mga ehersisyo dapat nga ipanugda—kag dapat kita magmahunahunaon sa sining mga panugda subong sang ginahimo naton sa mga bulong. Ang nagakaigo nga programa sang ehersisyo para sa mga tigulang na nga mga pasyente sa osteoporosis dapat nga madali mahangpan, mahapos himuon, kag wala sing peligro.”
Bisan pa nga ang osteoporosis indi mabulong, matigayon na karon ang bag-o nga mga bulong para sa sini. Dugang pa, mahimo ini malikawan paagi sa nagakaigo nga pagkaon, hustuhan nga ehersisyo, kag para sa iban, terapiya sa pag-ilis sing mga hormone. Agod mangin epektibo gid, ining mga tikang dapat himuon antes magsugod ang pagluya sang mga tul-an kag dapat padayunon sa bug-os mo nga kabuhi.
[Kahon sa pahina 28]
Proteksion Batok sa Osteoporosis
1. Calcium
2. Bitamina D
3. Init sang adlaw
4. Maayo nga postura sang lawas
5. Mga pangamlig sa likod
6. Ehersisyo
7. Indi pagpanigarilyo
[Kahon sa pahina 28]
Calcium sa Kinaandan nga mga Pagkaon
Calcium sa Pagkaon (mga miligramo)
Wala sing tambok nga gatas, 1 ka tasa 300
Cheddar nga keso, 1-in. cube 130
Yogurt, 1 ka tasa 300
Karne sang baka, manok, isda, 170 gramos 30-80
De-lata nga salmon, 85 gramos 170
Tinapay, uyas, kan-on, 1 ka tasa 20-50
Tofu (soybean curd), 100 gramos 150
Mga almond, 1⁄2 sa tasa 160
Mga Walnut, 1⁄2 sa tasa 50
Broccoli, 1 ka pungpong 150
Spinach, 1 ka tasa 200
Dahon sang turnip, 1 ka tasa 250
Iban pa nga mga utanon, 1 ka tasa 40-80
Nabulad nga mga apricot, 1 ka tasa 100
Nabuhuan nga mga date, 1 ka tasa 100
Rhubarb, 1 ka tasa 200
Iban pa nga mga prutas, 1 ka tasa 20-70
Gikan sa Understanding Your Body, nanday Felicia Stewart, Gary Stewart, Felicia Guest kag Robert Hatcher, pahina 596.
[Kahon sa pahina 28]
Pila ka mga Kabangdanan sang Osteoporosis
Napanubli
Bangod babayi
Bangod indi itom ang panit
Naaminhan-Europeanhon nga ginhalinan
Maputi nga pamanit
Pagkamaniwangon
Pagkanubo (157 sentimetros ukon manubo pa)
Estilo sa Kabuhi nga mga Kabangdanan
Init sang adlaw, kubos sa tatlo ka oras kada semana
Manubo nga suplay sang calcium
Madamo nga suplay sang caffeine kag/ukon sang phosphate
Mga Bulong
Antacids nga may aluminum
Thyroid ukon levothyroxine
Steroid (cortisone)
Dilantin (malawig nga pagbulong)
Furosemide (diuretic)
Mga Balatian
Maaga ukon wala pa sa tion nga pagmenopos
Amenorrhea (wala sing pamulanon)
Anorexia nervosa
Hyperthyroidism (sobra nga thyroid)
Balatian sa batobato
Diabetes
Kulang sa lactase (indi makapatubas sing gatas)
Balatian sa pagpamus-on (colitis, eleitis)
Alkoholismo
Pagparumatay ukon indi makalakat sing mas malawig sa tatlo ka semana
Rheumatoid arthritis