Ang Inaway Nagapatay sing Madamo nga Pamatan-on

ANG pagkabata isa kuntani ka malipayon nga tion. Isa ka tion nga ang isa ginapakahamili, ginasapupo. Isa ka tion sang pagkainosente. Ang mga kabataan ginapaabot nga maghampang, magtuon, kag magpalambo sing mga kinaiya nga makabulig sa ila nga mangin responsable nga mga adulto. Ang kabataan indi dapat pagpamatyon, kag indi gid sila dapat mangin mga manugpatay. Apang, sa tion sang inaway, madamo nga butang ang nagakatabo nga indi kuntani dapat matabo.

Sing makapasubo, ang inaway lapnag sa bug-os nga kalibutan, kag madamo nga pamatan-on ang napatay sa sini, nagahalit sa mga kabataan kag sa mga pamatan-on. Sang 1993, nagdabdab ang dalagku nga mga inaway sa 42 ka pungsod samtang ang politikal nga kasingki nagdabdab sa 37 ka iban pa. Nagapuyo sa kada isa sining 79 ka pungsod amo ang mga kabataan.

Madamo nga pamatan-on karon ang wala gid makahibalo kon ano ang paghidait. Sang talipuspusan nga bahin sang 1995, ang inaway sa Angola naglawig na sing kapin sa 30 ka tuig, sa Afghanistan sing 17 ka tuig, sa Sri Langka sing 11 ka tuig, kag sa Somalia sing 7 ka tuig. Sa nagkalainlain nga mga duog, ang mga politiko masinaligon nga nagahambal tuhoy sa “proseso sa pagpaluntad sing paghidait,” apang ang indi mapunggan nga inaway nagapadayon sa pagpatay sa mga tawo.

Ang inaway masami nagahalit sa mga kabataan, apang ang bag-o nga sahi sang inaway sining karon lang nagresulta sa kamatayon sing mas madamo nga sibilyan, lakip ang mga kabataan. Sadtong mga inaway sang ika-18 kag ika-19 nga siglo kag sang maaga nga bahin sini nga siglo, halos katunga sang mga biktima sang inaway ang mga sibilyan. Sadtong Inaway Kalibutanon II, nga naglawig halin sang 1939 tubtob 1945, ang napatay nga mga sibilyan nagdamo sing dos tersia sang tanan nga tawo nga napatay sa inaway, ayhan bangod sa tuman nga pagpamomba sa mga siudad.

Sang talipuspusan nga bahin sang katuigan 1980, ang mga sibilyan nga napatay sa inaway halos naglab-ot sa 90 porsiento! Ang isa ka rason sini amo nga ang mga inaway nangin mas masibod. Ang mga soldado wala lamang nagainaway sa patag-awayan. Ang kalabanan nga inaway karon, indi sa ulot sang mga pungsod, kundi mga inaway sibil. Dugang pa, ang mga inaway nagakatabo sa mga minuro ukon sa mga siudad, kag bangod sang kasingki kag pagsuspetsa, wala ginakilala sang mga manugpatay kon sin-o ang kaaway kag ang mga wala sing labot.

Ang kadamuon sang napatay nga kabataan mataas. Ginabulubanta nga sa sulod sang nagligad nga napulo ka tuig lamang, suno sa United Nations Children’s Fund, ang mga inaway nakapatay sing duha ka milyon ka kabataan kag naglupog sing apat tubtob lima ka milyon ka iban pa. Ang inaway nag-ilo sing kapin sa isa ka milyon ka kabataan kag nagbilin sing 12 ka milyon nga wala sing puluy-an. Bangod sang inaway, mga napulo ka milyon ka kabataan ang nagbalatian sa hunahuna.

Ang mga librarya puno sing mga libro tuhoy sa inaway. Ginasugid sini kon paano kag ngaa natabo ang mga inaway; ginalaragway sini ang gingamit nga mga armas kag mga estratehiya; ginapadunggan sini ang mga heneral nga nagmando sing pagpamatay. Ginapadaku sang mga pelikula ang kakunyag kag ginapakadiutay ang pag-antos sa inaway. Wala ginasugid sing maid-id sinang mga libro kag mga pelikula ang tuhoy sa inosente nga mga biktima. Ginabinagbinag sang masunod nga mga artikulo kon paano gingamit ang mga kabataan subong mga hangaway, kon paano nga sila ang pinakamahapos maintuan sa tanan nga biktima, kag kon ngaa makasiling kami nga ang mga kabataan sa karon sarang makatigayon sing isa ka masanag gid nga palaabuton.