Amligi ang Imo Anak Gikan sa Aksidente

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA SWEDEN

SI Hanna, nga halos tatlo ka tuig ang edad, kaupod sang iya mga ginikanan, nga sanday Kark-Erik kag Birgitta, samtang nagapaninlo sila sang balay sang napatay nila nga kasilingan. Wala lamang madugay, nagguwa si Hanna sa hulot nga nagauyat sing botelya sang mga pildora. Ginkaon niya ang pila sini. Sang gintan-aw ang botelya, hinadlukan si Birgitta. Botelya yadto sang bulong para sa tagipusuon sang kasilingan.

Gindala dayon sa ospital si Hanna, diin ginsulod sia sa in­tensive care sa bug-os nga gab-i. Walay sapayan sang nainom nga bulong nga makahalit kuntani sang iya panglawas sing permanente, wala sia mahaliti. Ngaa? Bangod nakakaon sia sing naluto nga cereal antes niya natulon ang mga pildora. Ang pila ka hilo ginsalupsop sang cereal, nga nagguwa sang nagsuka sia.

Indi tumalagsahon ang eksperiensia ni Hanna. Adlaw-adlaw, linibo ka kabataan sa bug-os nga kalibutan ang nagakaaksidente nga kinahanglan ipadoktor ukon ipaospital. Kada tuig, 1 sa 8 ka bata ang ginabulong sa Sweden sa tapos maaksidente. Busa, kon ikaw isa ka ginikanan, may daku nga higayon nga matabo ang kaanggid man nga butang sa imo bata.

Indi katingalahan nga ang kabataan masami mahalitan sa naandan nga palibot, subong sang puluy-an kag sang palibot sini. Ang sahi sang kahalitan nga matigayon nila nagabaylo samtang nagadaku sila. Ang lapsag madali mahulog sa lamesa nga ginabutangan sa iya kon mag-ilis sing lampin ukon madunlan sang pagkaon ukon sang diutay nga butang nga nagpilit sa iya tutunlan. Ang magagmay nga kabataan pirme nagakahulog kon magsaka sila ukon nagakapaso ukon nahiluan kon matandog nila ukon matilawan ang mga butang nga madali makab-ot. Ang kabataan nga nagaeskwela masami nga nagakahalitan sa mga aksidente sa salakyan ukon kon nagahampang sa guwa sang balay.

Madamo sining mga aksidente ang sarang malikawan. Upod ang diutay nga paghunahuna sing abanse kag ang ihibalo sa pagtubo sang imo bata, matapna mo ang kahalitan ukon bisan ang makamamatay nga mga aksidente. Napamatud-an ini sang organisado nga programa sa pag-amlig sa bata nga ginahimo sa Sweden sugod sang 1954. Antes sina nga tion, kapin sa 450 ka kabataan ang napatay kada tuig sa mga aksidente. Sa karon, nagnubo sa mga 70 ang kadamuon sang nagakapatay kada tuig.

Sa Sulod Sang Balay

“Indi mo matudluan ang isa ka tuig, duha ka tuig, ukon tatlo ka tuig ang edad nga likawan ang mga katalagman kag nian paabuton nga madumduman nila ini,” siling sang sikologo sa bata nga si Kerstin Bäckström. Busa, ang responsabilidad sa pagbulig sa imo anak nga malikawan ang mga aksidente nasandig sa imo subong ginikanan—ukon sa iban nga hamtong nga kaupod sang bata sa pulupanag-on.

Sa pagsugod, tan-awa ang palibot sang imo puluy-an. Gamita ang listahan sa kaiping nga kahon. Ayhan ang pila ka gamit sa pagdula sing peligro indi matigayon sa tanan nga pungsod ukon indi matigayon sa rasonable nga bili. Apang upod ang diutay nga pagkamapahituon kag imahinasyon, mahimo makahunahuna ka sing mga solusyon nga mangin epektibo sa imo partikular nga mga kahimtangan.

Halimbawa, kon may buho ang mga kalaptan sang mga hunoshunos sa imo kusina, matakpan mo ini paagi sa paggulo sing lipak sa kalaptan. Ang kaanggid nga kahimusan mangin trangka man sa takop sang pugon. Ang mga puyo nga plastik mangin indi kaayo peligruso kon talabiron ini samtang ginatago.

Ayhan makahunahuna ikaw sang iban pa simple nga mga paagi sa paglikaw sa aksidente sa sulod kag sa palibot sang puluy-an kag mapaambit ini sa mga abyan kag mga kakilala nga may magagmay nga kabataan.

Sa Guwa Sang Balay

Usisaa ang mga duog nga ginahampangan sang imo bata. Ang kalabanan nga mga kasamaran sang mga kabataan nga kapin sa apat ka tuig ang edad nagakatabo kon maghampang sila sa guwa sang balay. Nagakatumba sila kag nagahalit sang ila kaugalingon ukon ayhan nagakahulog sa ila bisikleta. Ang labi ka kinaandan nga makamamatay nga mga aksidente para sa mga kabataan sa ulot sang edad nga tatlo kag pito ka tuig amo ang mga aksidente sa trapiko kag pagkalumos.

Kon nagausisa sang mga halampangan, tan-awa kon ang kagamitan maayo agod indi mahalitan ang bata kon maggamit sini. Mahumok bala ang duta, kaangay sang balas, sa ubos sang mga duyan, mga balayan nga ginasakasakaan, kag kaanggid nga halampangan, agod ang bata indi mahalitan kon mahulog sia?

May mga linaw bala ukon mga sapa malapit sa imo balay? Ang pila lamang ka sentimetros nga tubig bastante na nga makalumos sa isa- ukon duha-ka-tuig nga bata. “Kon mahulog nga nagakulob ang diutay nga bata sa tubig, madula niya ang iya igbalatyag kon ano ang ibabaw kag kon ano ang idalom,” siling sang sikologo sa bata nga si Bäckström. “Indi na liwat makabangon dayon ang bata.”

Busa, ang labing sadsaran nga pagsulundan amo ini: Indi gid pagtuguti ang bata nga nagaedad sing isa tubtob tatlo ka tuig nga maghampang sa guwa sang balay nga nagaisahanon nga wala sing pagtuytoy sang hamtong. Kon may katubigan malapit sa inyo, hulata nga magdakudaku ang bata antes tugutan nga maghampang sia sa guwa sang balay nga wala sing bantay.

Sa Trapiko

Matuod man ini kon may mga salakyan nga nagalabay sa palibot sang inyo puluy-an. “Ang wala pa nagaeskwela makahangop lamang sang maathag gid nga mga senyales kag makakonsentrar sa isa lamang ka butang sa isa ka tion,” siling ni Bäckström. “Apang ang trapiko puno sing mabudlay hangpon nga mga butang kag indi maathag nga mga mensahe.” Indi pagpatabuka sa dalan sing isahanon ang imo anak nga wala pa nagaeskwela. Suno sa mga eksperto, ang kabataan indi makabig nga hamtong agod magbisikleta sa masako nga trapiko tubtob nga mag-edad sila sing dimagkubos sa 12 ka tuig.

Tudlui ang imo bata sa paggamit sing safety helmet kon nagabisikleta, nagaangkas, naga­roller-­skating, ukon nagasakay sa toboggan. Mabudlay bulngon ang mga samad sa ulo kag mahimo tunaan sing permanente nga halit—ukon makamamatay pa gani! Sa isa ka klinika para sa kabataan, 60 porsiento sang mga ginbulong sa tapos maaksidente sa bisikleta ang napilasan sa ulo kag nawong, apang ang mga nagagamit sing mga ­helmet wala sing malubha nga halit sa ulo.

Subong man, pat-ura nga ang imo bata hilway sa peligro kon nagasakay sa salakyan. Madamo nga pungsod ang may ginapatuman nga kasuguan nga ang magagmay nga kabataan dapat wagkusan sa gindesinyo sing pinasahi nga mga pulungkuan agod mangin hilway sa katalagman. Nagpanubo gid ini sa kadamuon sang mga nahalitan kag mga napatay sa tunga sang kabataan nga naaksidente sa salakyan. Kon may mga safety seat sa imo ginapuy-an, ang paggamit sini mangin isa ka maayo nga pangamlig sa kabuhi. Apang pat-ura nga gin-aprobahan ini nga modelo. Talupangda nga ang mga pulungkuan para sa mga lapsag tuhay sa sadtong para sa mga kabataan nga mga tatlo ka tuig ang edad.

Ang aton kabataan hamili nga mga dulot gikan kay Jehova, kag luyag naton nga amligan sila sa tagsa ka paagi. (Salmo 127:3, 4) Subong maayo nga mga ginikanan, sanday Karl-Erik kag Birgitta nagakabalaka pirme tuhoy sa pag-amlig sa ila kabataan—antes subong man sa tapos sang natabo kay Hanna. “Apang siempre labi kami nga mahalungon pagkatapos sadto nga hitabo,” ginabaton ni Karl-Erik. “May mga apo na kami karon, kag ginapat-od namon nga ang amon mga bulong nakandaduhan,” hinakop ni Birgitta.

[Kahon sa pahina 24]

Pagdula Sing Peligro sa Imo Puluy-an

• Mga bulong: Tagua ini nga indi malab-ot sang bata sa nakandaduhan nga mga platera. Naaplikar man ini sa wala ginreseta kag natural nga mga bulong. Subong man, pangabaya ang umalagi nga mga bisita nga taguon ang ila mga bulong.

• Mga kemikal sa puluy-an: Tagua ini nga indi malab-ot sang kabataan sa makandaduhan nga platera. Isulod ini sa orihinal nga suludlan agod makilala dayon. Bantayi sing maayo ang mga produkto samtang ginagamit mo ini, kag tagua ini pirme, bisan makadali lang ang paghalin mo sa hulot. Indi gid pagbinli sing lagdo sang habon ang hulugasan sang pinggan.

• Kalan: Ipasulod pirme ang uluyatan sang mga kalaha sa kalan. Iangot ang proteksion sa kalaha, kon sarang matigayon. Butangi sing pugong nga indi maghilay ang kalan kon magsaka gid man ang bata sa bukas nga takop sang pugon. Ang takop mismo sang pugon dapat butangan sing kandado. Mapaso bala ang bata kon makatandog sa takop sang pugon? Busa, butangi sing hapin ukon balabag agod indi matandog sang bata ang mainit nga takop.

• Peligruso nga mga kagamitan sa puluy-an: Ang mga kutsilyo, gunting, kag delikado nga mga kagamitan dapat taguon sa mga platera ukon mga hunoshunos nga may kandado ukon mga pugong ukon tagua ini sa indi malab-ot sang bata. Kon nagagamit ikaw sini nga mga gamit kag mag-untat sing makadali, ibutang ini malayo sa kilid sang lamesa ukon estante, nga indi malab-ot sang bata. Ang mga posporo kag mga puyo nga plastik makatalagam man para sa magagmay nga kabataan.

• Hagdan: Magbutang sing lambay, sa indi magkubos 70-5 sentimetros kataas, lunsay sa salamputan kag salap-ungan sang mga hagdan.

• Mga bintana kag mga ganhaan sa balkonahe: Butangi ini sing mataas nga mga pugong ukon kadena ukon sang iban nga gamit sa pag-amlig sa kaluwasan nga indi mabuksan sang bata ukon malutsan kon ginabuksan ini agod makasulod ang hangin sa hulot.

• Mga bulutangan-libro: Kon maluyagon ang bata sa pagtaklas kag pagkabit sa mga butang, ipahamtang sing maayo ang mga bulutangan-libro kag ang iban mataas nga kasangkapan sa dingding, agod indi ini matumba.

• Mga saksakan sang koryente kag mga kordon sang koryente: Ang mga saksakan nga wala ginagamit dapat butangan sing isa ka sahi sang kandado. Ang kordon para sa mga suga sa lamesa kag ang kaanggid sa sini dapat itakod sa dingding ukon sa muwebles agod indi mabutong sang bata ang suga kag maigo sini. Ukon indi gani, kuhaa ang mga suga. Indi gid pagbiyai ang de-koryente nga plantsa sa kabayo, kag indi pagpawaywaya ang kordon.

• Mainit nga tubig: Kon mabulubalhin mo ang temperatura sang imo mainit nga tubig, dapat panubuon mo ini sa mga 50 degrees Celsius agod indi mapaso ang bata kon buksan niya ang gripo.

• Mga hampanganan: Ihaboy ang mga hampanganan nga may matalom nga punta ukon mga kilid. Ihaboy ang magagmay nga mga hampanganan ukon mga hampanganan nga sarang mapahatpahat, kay madunlan sini ang bata kon ibutang niya ini sa iya baba. Ang mga mata kag ilong sang mga teddy bear dapat naangot sing maayo. Tudlui ang mga magulang nga lalaki kag babayi nga kuhaon ang ila magamay nga mga hampanganan kon ang lapsag yara sa salog.

• Dulse kag mga kuluyamkuyamon: Indi pag-ibilin ang dulse kag mga kuluyamkuyamon kaangay sang mga mani ukon matig-a nga dulse, nga madali malab-ot. Mahimo ini nga magpilit sa tutunlan sang bata.

[Kapsion]

Ginhalinan: Talatapan sang Children’s Ombudsman

[Kahon sa pahina 24]

Kon Maaksidente

• Mahiluan: Kon makainom ang bata sing makahililo nga likido ukon makatalagam nga bulong, tinlui sing maayo ang iya baba kag paimna sia sing isa ukon duha ka baso sang tubig ukon gatas. Kon may makahalalit sa iya mata, bunlawi sing madamo nga tubig sa dimagkubos napulo ka minuto. Kon posible, magtawag sa doktor ukon sa sentro nga nagahatag sing impormasyon sa nahiluan para sa panugda.

• Paso: Sa indi malubha nga paso, butangi sing mabugnaw (indi tuman ka bugnaw) nga tubig ang samad sa dimagkubos 20 ka minuto. Kon ang samad mas daku sa palad sang bata ukon nahamtang ini sa nawong, sa lutalutahan, ukon sa ubos sang pus-on ukon kinatawo, dapat dalhon mo ang bata sa hulot nga pang-emerhensia. Ang madalom nga paso dapat pirme atipanon sang doktor.

• Pagkadunlan: Kon may magpunong sa tutunlan sang bata, kinahanglan nga kuhaon dayon ang butang. Ang isa ka epektibo nga paagi nga imo himuon amo ang “Heimlich maneuver.” Kon indi ka pamilyar sa sini, pakig-anguti ang imo doktor agod makakuha ikaw sing dugang nga impormasyon tuhoy sa sini nga paagi, ukon magtambong sa isa ka kurso diin ginatudlo ang pagkaaksidente-sang-bata ukon emerhensia nga pagbulong.

[Kapsion]

Ginhalinan: Ang Red Cross Sang Sweden

[Laragway sa pahina 25]

Pagsuksok sing nagaamlig nga helmet sa pagbisikleta

[Laragway sa pahina 25]

Hilway sa katalagman sa pulungkuan sang salakyan