Nakonektar Ka Na—Paano?

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA JAPAN

SA Japan, ang pungsod nga may mga telepono nga subong kadamo sa mga pumuluyo sini, kapin sa 300 milyones ka tawag sa telepono ang ginahimo kada adlaw. Ang Japan nagabaton man sing mga isa ka milyon ka internasyonal nga tawag adlaw-adlaw, kag amo man kadamo nga tawag sa telepono ang ginahimo paguwa sa pungsod.

Ayhan ikaw man nagagamit sing telepono​​—⁠ordinaryo man (telepono nga may linya sang alambre) ukon cellular​—⁠halos kada adlaw. Samtang ang kalibutan labi pa nga nagamoderno, ang pagtawag sa iban sa lain nga kontinente nangin ordinaryo na lamang para sa madamo nga tawo. Apang nagpalibog ka na bala kon paano ang imo telepono ginakonektar sa telepono sang tawo nga imo ginatawgan?

Ginakonektar Paagi sa ‘Network’ Sang Telepono

Una sa tanan, ang imo telepono kinahanglan ikonektar sa isa ka network sang telepono. Kon sundan mo ang alambre nga naangot sa isa ka ordinaryo nga telepono, magadul-ong ini sa imo sa isa ka modular jack (isa ka sahi sang saket sang koryente) ukon junction box, nga konektado sa mga alambre sa imo balay.⁠a Kon sundan mo pa ini, masapwan mo nga ini nga linya naangot sa isa ka kable, sa isa ka poste sang koryente ukon sa idalom sang duta, nga nagapadulong sa telephone exchange (sentro sang mga linya sang telepono) sang isa ka lokal nga opisina sang telepono. Ini naman nga sentro ginakonektar sa daku pa nga sentro, sa amo nagaporma sing isa ka network sang telepono. Gani kon manawag ka sa isa ka abyan sa amo man nga banwa, ang isa ka voice circuit (isa ka koneksion nga nagaliton sang mga senyales sang tingog) ginaporma sa ulot sang imo telepono kag sang telepono sang imo abyan paagi sa isa ka network.

Ano ang nagakatabo sa kaso sang mga cellular phone? Paano ini ginakonektar? Ang prinsipio sa sini kaangay lang gihapon sa ordinaryo nga telepono. Ang di-kitaon nga “alambre,” nga amo ang radio wave, nagakonektar sang imo cellular phone sa malapit nga sentro sang mga telepono nga konektado sa isa ka network sang telepono. Apang kamusta naman kon nagapakighambal ka sa iban sa lain nga kontinente?

Mga Kable sa Kadagatan

Ang pagkonektar sa duha ka kontinente nga ginapatung-an sang dagat paagi sa kable isa ka daku kaayo nga proyekto. Nagakinahanglan ini sang paggamit sing isa ka kable nga linibo ka kilometro ang kalawigon sa idalom sang dagat kag nagatabok sa mga nalupyakan kag kabukiran sa idalom sang dagat. Apang, amo ini kon paano nagsugod ang telekomunikasyon sa ulot sang mga kontinente. Ang una-una gid nga kable sang telepono sa idalom sang tubig patabok sa Dagat Atlantiko natapos sang 1956.⁠b Gin-angot sini ang Scotland sa Newfoundland kag nagdala sing 36 ka sirkito sang telepono. Sang 1964 ang nahauna nga kable patabok sa Dagat Pasipiko ginbutang sa ulot sang Japan kag Hawaii. Yadto nga kable may yara 128 ka sirkito sang telepono. Nagsunod ang pila pa ka kable sa idalom sang dagat, nga nagakonektar sang mga kontinente kag mga kapuluan.

Ano nga sahi sang mga kable ang ginplastar sa salog sang dagat para sa mga koneksion sang telepono? Sang primero, ang coaxial nga mga kable (mga kable nga nagaliton sang kusog sang koryente paagi sa duha ka magkapareho sing ehe nga konduktor nga ginabulag sang insulador) nga nagagamit sang saway subong pangpaliton nga alambre kag saway ukon aluminum foil subong conducting shell kinaandan nga gingamit. Ang isa sang katapusan nga coaxial nga mga kable ginplastar sang 1976, kag may ikasarang ini sa pagdala sing tubtob sa 4,200 ka voice circuit. Apang, ang fiber-optic nga kable natigayon sang katuigan 1980. Ang nahauna sang amo sini nga sahi sang kable sa ulot sang mga kontinente, nga gin-instalar sang 1988, makasarang sa pagdala sing 40,000 ka dulungan nga paghambalanay sa telepono, nga nagagamit sing digital nga teknolohiya. Ang ikasarang sang mga kable ginpauswag sugod sadto. Ang pila ka kable patabok sa Dagat Atlantiko makadala sing 200 milyones ka sirkito sang telepono!

Paano ginaplastar ang mga kable sang telekomunikasyon sa idalom sang tubig? Aktuwal ini nga ginaplastar sa salog sang dagat kag nagapaayon sa sini. Malapit sa baybayon, ang kable yara sa isa ka solido nga kaha nga naplastar sa trinsera nga ginkutkot sang salakyan nga ginapaandar paagi sa remote control. Ang kaha nagaamlig sa kable agod indi mahalitan sang mga angkla ukon lambat sa pagpangisda. Gani kon teleponohan mo ang imo abyan sa lain nga kontinente, mahimo nga dalhon sang isa sining mga kable ang imo tingog patabok sa madalom nga dagat.

Ang Di-kitaon nga mga Kable Nagaangot Sang Nagalayuay nga mga Lugar

Apang, ang kable sa idalom sang tubig indi lamang ang paagi agod makonektar ang mga kontinente kag mga kapuluan. Ang isa ka di-kitaon nga “alambre”​—⁠ang radio wave⁠—​kinaandan nga ginagamit. Ini nga sahi sang balod, nga ginatawag man nga microwave, nagaangot sang nagalayuay nga mga duog para sa internasyonal nga mga telekomunikasyon. Sanglit ang microwave nagalakbay sing diretso kaangay sang makitid nga silak sang kapawa, maangot lamang sini ang mga lugar nga yara sa matadlong nga banas sini. Bangod nagakurbada ang kadaygan sang duta, ang mga duog sa pihak nga bahin sang globo indi maangot sing direkta. Agod maangot ining malayo nga mga lugar, kinahanglan ang komunikasyon paagi sa satelayt.

Kon ang satelayt ginaplastar sa ibabaw sang ekwador sa kataason nga mga 35,800 kilometros, sa nakilal-an nga geostationary orbit, ang kalawigon sang paglibot sini sa duta halos 24 oras​​—⁠nga kaangay sa kalawigon sang pagtiyog sang duta. Gani, nagapabilin ini sa ibabaw sang halos pareho nga rehiyon sang duta. Sanglit makita sini nga satelayt ang isa ka rehiyon nga nagasakop sang ikatlo nga bahin sang duta, ang mga estasyon sa duta​—⁠mga lugar nga nagaliton kag nagabaton sang mga microwave​—⁠sa sining rehiyon makakomunikar paagi sa satelayt. Paano, nian, ang duha ka nagalayuay nga lugar makonektar paagi sa satelayt?

Ang estasyon sa duta nga nasakop sang isa ka satelayt nagaliton sing senyales sang microwave sa satelayt. Ginatawag ini nga uplink. Sa tapos mabaton ang senyales, ang isa ka radio repeater, ukon transponder, nga natakod sa satelayt nagapanubo lamang sang frequency kag nagaliton sini liwat agod makuha ini sang isa pa ka estasyon1y sa duta. Ginatawag ini nga downlink. Sa sining paagi, ang duha ka estasyon sa duta nga indi makakomunikar sing direkta mahimo makonektar paagi sa isa ka di-kitaon nga alambre paagi sa satelayt.

Ang una nga komersial nga satelayt sang komunikasyon, ang INTELSAT 1, nga nakilal-an man nga Early Bird, ginlansar sang 1965. Sa karon mga 200 ka satelayt sang komunikasyon, kalabanan sini geostationary, ang nagapanghikot, nga nagakonektar sang mga lugar sa bug-os nga kalibutan. Ining mga satelayt wala lamang ginagamit para sa internasyonal nga mga telekomunikasyon kundi man sa pagpalayag sang telebisyon, pagpanilag sa panahon, kag sa iban pa nga mga katuyuan. Bangod madamo nga transponder ang ginadala sini nga satelayt, makahatag ini sing madamo-sing-channel nga mga sirkito. Halimbawa, ang Early Bird makasarang sa pagliton sing isa ka sirkito sang telebisyon kag 240 ka sirkito sang telepono sing dungan. Ang INTELSAT VIII nga mga serye, nga nagapanghikot sugod sang 1997, makahatag sing tatlo ka pagpalayag sang telebisyon kag sing pinakamadamo nga 112,500 ka sirkito sang telepono sing dungan.

Mahibaluan Mo Bala?

Ining tanan nga pagbalhin nagpanubo gid sa bili sang internasyonal nga mga tawag sa telepono. Ayhan masugilanon mo na karon sing mas masunson ang imo mga abyan ukon mga miembro sang pamilya sa lain nga kontinente. Paano mo mahibaluan kon bala ginakonektar ka sang isa ka kable sa idalom sang tubig ukon sang isa ka satelayt?

Sa satelayt nga koneksion, ang kalawigon sang di-kitaon nga alambre (nga nagalakip sang uplink kag downlink) nagalab-ot sing mga 70,000 kilometros. Halos katumbas ini sa doble nga distansia sang bug-os nga duta. Bisan pa ang mga microwave nagalakbay sing subong kadasig sa kirab sang kasanag, ang tion nga ginakinahanglan sini agod matuptupan ang distansia halin sa isa ka estasyon sa duta pakadto sa isa pa paagi sa satelayt halos un-kuwarto sang isa ka segundo. Nagakahulugan ini nga ang imo tingog nagalab-ot sa iban nga tawo pagligad sang un-kuwarto sang isa ka segundo, kag amo man sini sa pihak nga linya. Busa, may lang-at nga tion nga katunga sang isa ka segundo. Bangod wala ka naanad sa sini nga pagpalantang sa adlaw-adlaw nga paghambalanay, mahimo masapwan mo ang imo kaugalingon nga nagahambal man sing dungan sa tawo nga imo ginasugilanon. Kon naeksperiensiahan mo na ini, mahimo isa ini ka palatandaan nga nagahambal ka paagi sa isa ka koneksion sang satelayt. Apang, kon tawgan mo ini man nga numero sa lain nga oras, mahimo indi mo matalupangdan ang bisan ano man nga lang-at sa tion. Ini bangod mahimo nga ginakonektar ka karon paagi sa isa ka fiber-optic nga kable sa idalom sang tubig. Ang pagpili kon paano ka ikonektar sa iban nga bahin sang kalibutan ginahimo sing tago sang isa ka masibod nga network sang telepono.

Kinahanglan ang kalantip kag pagpangabudlay sang madamo agod mahuptan ang masibod nga sistema sang network sang telepono sa mga kable sa idalom sang tubig, mga estasyon sa duta, kag mga satelayt nga nagapahapos sang aton komunikasyon. Gani sa masunod nga tion nga teleponohan mo ang isa ka abyan, ngaa indi mo panumdumon ang tanan nga ginhimo agod makonektar ka?

[Mga footnote]

[Diagram/Mga retrato sa pahina 12, 13]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

MGA RADIO WAVE

Uplink

Downlink

[Diagram/Pictures on page 12, 13]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

MGA KABLE SA IDALOM SANG DAGAT

Cellular phone

[Retrato sa pahina 12]

Ang moderno nga fiber-optic nga mga kable makadala sing 200 milyones ka sirkito sang telepono

[Retrato sa pahina 13]

Ang INTELSAT VI nga ginaobra sang mga tinawo sang Space Shuttle

[Credit Line]

NASA photo

[Retrato sa pahina 13]

Ginaplastar sang mga barko ang mga kable kag ginamentinar ini

[Credit Line]

Sa maayong kabubut-on sang TyCom Ltd.