Ang Moose Pinasahi nga Higante sang Kagulangan

“ANG moose malaw-ay kag balik-awot kon tulukon. Ngaa kataas gid sa iya? Ngaa kalaba sang iya ulo?” Ginsulat ini ni Henry David Thoreau sang ika-19 nga siglo, kag indi lang sia ang nakasiling sini parte sa moose. Tungod makahalam-ot ini kon tan-awon kag talagsa lang makita sa kagulangan, abi sang iban nga tawo balik-awot kag mango ini nga sapat. Matuod bala ini? Ang mga researcher sa North America kag Eurasia madamo sing nadiskobrehan sa sining pinasahi nga sapat.

Indi manigar nga ang moose higante. Bisan pa ang malaba kaayo nga mga tiil sini daw nagpalaw-ay sa iya, makatabog ini sang bug-os nga panong sang mga lobo. Makalangoy na ini bisan pila pa lang ka adlaw ang edad. Makalangoy man ini sing kinilometro kag makasalom sing asta sa seis metros para magkaon sing mga tanom sa idalom sang tubig.

Maliso sang moose ang iya mga mata kag mahibaluan niya kon may nagahulag sa likod bisan indi ini magbalikid. Pinasahi man ang ilong sini. Suno sa mga researcher, bangod layuay ang mga buho sang iya ilong, matultulan sini kon diin naghalin ang baho. Ang mga dulunggan naman sini makaliso sa tanan nga direksion kag makabati sang huni sang iban nga moose asta sa tatlo ka kilometro ang kalayuon.

Ang tinday nga moose, nga suno sa isa ka manunulat “malaw-ay pero makawiwili,” mausisaon kag lagawan. Ang bakiya mapinalanggaon kag nagaatipan sing maayo sa iya mga tinday. Ginasaruso sini ang bisan ano nga mag-atake sa iya tinday, lakip ang mga lobo, oso, kag bisan mga tawo. Kon mag-isa ka tuig na ang tinday, kag nagabusong naman liwat ang bakiya, ginapalayas sini ang tinday para manuto.

KABUHI KON TIGTULUGNAW

Bangod tanom lang ang ginakaon sang moose, paano sila makalampuwas sa tigtulugnaw? Una, nagakaon sila sing tuman kadamo kon tig-ilinit. Ang moose makakaon sing asta sa 23 ka kilo nga mga dahon kada adlaw, bisan pa tatlo ka metro ang kataason sang tanom ukon ara sa idalom tubig. Ginapanginpuslan gid nila ang ila pagkaon paagi sa pagtago sini sa apat ka kompartment sa ila tiyan, pagkuha lang sang kinahanglanon nga sustansia, kag pagsupot sing tambok. Pero, may iban pa nga katalagman ang moose kon tigtulugnaw.

Mabudlay para sa moose ang grabe nga katugnaw kag madamol nga niebe. Gani nagapahimunong lang ini para indi mausik ang init sa idalom sang iya madamol nga panit. Nabudlayan man ini magpalagyo sa mga lobo kon ara sa niebe, pero sa masami mas makatalagam para sa ila ang mga mangangayam kag mga salakyan.

Ang asin nga ginasabwag sa mga haywey para matunaw ang niebe nagustuhan gid sang moose. Pero, bangod itom ang panit sang moose kag masami nga nagatabok sa dalan kon sirom na, pirme ini nagakabungguan sang salakyan. Madamo na nga tawo kag moose ang napatay bangod sini.

PALAHAMPANG NGA SAPAT

Nakita man ang mga moose nga nagahampang sa mga balod sa dagat kag nagapaligo sa mainit nga mga tuburan. Nagapalanggaanay gid ang toro kag bakiya kon nagakastahanay, kag makalilipay gid tan-awon ang pag-atipan sang bakiya sa iya tinday. Ang tinday nga ginsagod sang mga tawo mahagop gid sa iya amo. Si Dr. Valerius Geist nagsiling: “Ining malaw-ay pero pinasahi nga sapat maalam, mahagop, kag mainunungon.”

Pero dapat man maghalong: Ang moose tama kakusog nga sapat. Kon makakita ka sini sa lasang, indi ka magpalapit ilabi na gid kon may tinday ini nga upod. Pero bisan sa malayo ka lang magtan-aw, madayaw ka gihapon sa sining pinasahi nga higante sang kagulangan.