Si Galileo

ANTES sang panahon ni Galileo, madamo nga tawo ang nagapati nga ang adlaw, mga planeta, kag mga bituon nagalibot sa duta. Ina nga pagpati bahin sang doktrina sang Iglesia Katolika.

Pero paagi sa teleskopyo ni Galileo nakita niya ang mga ebidensia nga sumpakil sa mga panudlo sang siensia nga ginapatihan sang kalabanan. Halimbawa, sang nakita niya nga ang mga pintokpintok sa adlaw nagabag-o ang posisyon, nakasiling sia nga ang adlaw nagatiyog sa isa ka axis. Ang mga obserbasyon kaangay sini nagadugang sa ihibalo sang tawo sa uniberso, apang magaresulta man ini sa pagsumpakil ni Galileo sa Iglesia Katolika.

SIENSIA KAG RELIHION

Pila ka dekada antes sini, ang taga-Poland nga astronomo nga si Nicolaus Copernicus naghimo sing teoriya nga ang duta nagalibot sa adlaw. Gintun-an ni Galileo ang teoriya ni Copernicus parte sa paghulag sang mga butang sa kalangitan kag nagtipon sia sing mga ebidensia nahisanto sa sini nga teoriya. Sang primero, nagapangalag-ag si Galileo nga ipahibalo sa iban ang iya mga obserbasyon bangod nahadlok sia nga yagutaon kag pakalainon. Pero ang iya mga nadiskobrehan paagi sa teleskopyo indi na niya mapunggan nga ipahibalo, gani madamo nga tawo ang nakahibalo sini. Nagpaakig gid sa pila ka sientipiko ang iya mga argumento, kag sang ulihi ginpakalain si Galileo sang mga pari sa ila mga pulpito.

Sang 1616, si Kardinal Bellarmine, “isa ka panguna nga teologo sadto nga tion,” nagpahibalo kay Galileo sang bag-o lang ginpagua nga mando sang Iglesia Katolika batok sa mga ideya ni Copernicus. Ginkumbinse gid niya si Galileo nga sundon ini nga mando, kag sa sulod sang pila ka tuig naghipos na lang si Galileo tuhoy sa iya teoriya nga ang duta nagalibot sa adlaw.

Sang 1623, ang abyan ni Galileo nga si Pope Urban VIII amo ang naggahom. Gani sang 1624, ginpangabay sia ni Galileo nga indi na pag-ipatuman ang 1616 nga mando. Pero ginsilingan ni Urban si Galileo nga ipaathag ang nagasumpakilay nga teoriya ni Copernicus kag Aristotle nga wala sing may ginadampigan.

Dayon nagsulat si Galileo sing libro nga natig-uluhan Dialogue on the Great World Systems. Bisan pa ginmanduan sang papa si Galileo nga mangin neutral, ang libro nagadampig sa teoriya ni Copernicus. Sang ulihi ang mga kaaway ni Galileo nagsiling nga ang iya libro nagapakalain sa papa. Bangod ginsumbong sia nga erehes kag ginpahog nga paantuson, napilitan si Galileo sa pagsiling nga indi matuod ang mga panudlo ni Copernicus. Sang 1633 ginsentensiahan sia sang Romano nga Inkisisyon sing tubtob buhi nga pagbilanggo sa balay kag gindumili ang iya mga sinulatan. Napatay si Galileo sa isa ka balay sa Arcetri, nga malapit sa Florence, sang Enero 8, 1642.

Sa sulod sang ginatos ka tuig, ang pila sang mga hinimuan ni Galileo nalakip sa listahan sang mga libro nga indi puede basahon sang mga Katoliko. Apang sang 1979, ginbinagbinag liwat sang simbahan ang desisyon sang Romano nga Inkisisyon sang nagligad nga 300 ka tuig. Sang ulihi, sang 1992, ginbaton ni Pope John Paul II nga nagsala ang Iglesia Katolika sa pamatbat nila kay Galileo.