“Apang Nagagiho Gid Ini!”

“ANG Biblia nagatudlo kon paano makakadto sa langit, indi kon paano nagalakat ang langit,” siling sang ika-16 ka siglo nga Italyano nga sientipiko kag manug-imbento nga si Galileo Galilei. Ang pagpati kaangay sini naghimo sa iya nga magsumpakil sa Iglesia Katolika Romana, nga nagpahog sa iya sing pagsakit kag pagbilanggo. Mga 350 ka tuig sang ulihi, ginrepaso sang simbahan ang pagtratar nila kay Galileo. Ang natabo anay sang adlaw ni Galileo gintawag nga “komprontasyon sa ulot sang siensia suno sa naobserbahan ukon naeksperiensiahan kag sang bulag nga dogmatismo.”

Sa karon, ang mga manalawsaw sang kamatuoran sarang makatuon gikan sa eksperiensia ni Galileo. Apang ngaa natabo yadto nga komprontasyon? Ang pagtan-aw sa ginabaton nga sientipiko nga pagtamod sadtong panahon niya magahatag sing sabat.

Sadtong tungatunga sang ika-16 ka siglo, ang duta amo anay ang ginahunahuna nga sentro sang uniberso. Ang mga planeta ginahaumhaum nga nagalibot sing tipulon katama. Bisan pa wala ginapamatud-an sang sientipiko nga mga metodo, ining mga ideya ginbaton subong establisado nga kamatuoran. Sa katunayan, ang siensia upod ang “mistiko nga mga ideya” sini pirme ginabuylog sa relihion.

Diri sini nga kalibutan natawo si Galileo sa isa ka respetado nga pamilya sa Pisa sadtong 1564. Luyag sang iya amay nga magtuon sia sing medisina, apang ang mausisaon nga bata nawili sa matematika. Sang ulihi, subong isa ka propesor sang siensia, natukiban niya ang pila ka prinsipio sang inertia. Sang nakalab-ot sa iya ang paglaragway sa Olandes nga mga teleskopyo anay, ginpauswag niya sing daku ang desinyo kag naghimo sang iya kaugalingon nga superyor nga instrumento. Gintuon niya ini sa langit kag ginbalhag ang natun-an niya sa iya nahaunang libro, Sidereus Nuncius (Ang Mabituunon nga Mensahero), nga nagpakilala sang apat ka bulan sang Jupiter sa iya kaliwatan. Sadtong 1611 ginpatawag sia sa Roma, diin ginpresentar niya ang iya mga tukib sa Jesuita nga Collegio Romano (Romanong Kolehiyo). Ginpadunggan nila sia paagi sa isa ka komperensia diin ginkilala nila ang iya mga tukib.

Ang mga Panudlo Ginpamatukan sang Simbahan

Apang, antes makahalin si Galileo sa Roma, ang isa ka impluwensiado nga Jesuita, si Kardinal Bellarmine, nagsugyot nga usisaon ang mga panudlo ni Galileo. Si Galileo nagpati nga ang pagpanuga ginagamhan sang mga kasuguan nga sarang matun-an sang tawo paagi sa pagtuon. Ginpamatukan sang Iglesia Katolika ini nga panghunahuna.

Bisan ang iban nga mga astronomo nagpamatok sa opinyon ni Galileo. Nagpati sila nga imposible mapadaku sang teleskopyo ang katunayan kag nga ang imbension isa ka daya. Nagsiling pa gani ang isa ka pari nga ang mga bituon nga nakita ginbutang lamang sa sulod sang mga lente! Sang natukiban ni Galileo ang mga bukid sa bulan, nga nagapalig-on nga ang langitnon nga mga hubon indi perpekto nga mga planeta, ang pari nga si Clavius nagsabat nga ang bulan ginasulod sa isa ka kristal, amo kon ngaa, bisan ang isa mahimo makakita sing mga bukid, isa gihapon ini ka perpekto nga bola! “Ini,” siling ni Galileo bilang sabat, “isa ka matahom nga himuhimo sang imahinasyon.”

Ang kawili ni Galileo sa pagbasa sang “Tulun-an sang Kinaugali,” subong sang pagtawag niya sa pagtuon sa pagpanuga, nagdul-ong sa iya sa sinulatan sang Polacong astonomo nga si Nico­laus Copernicus. Sadtong 1543, si Copernicus nagbalhag sing isa ka libro nga nagapangatarungan nga ang duta nagalibot sa adlaw. Ginpamatud-an ini ni Galileo. Apang, ginbatuan ni Galileo ang sientipiko, politikal, kag relihioso nga simbahan sang adlaw niya.

Bisan pa gingamit sang Iglesia Katolika ang astronomiya ni Copernicus sa paghibalo sang petsa, subong sang Easter, ang ideya ni Copernicus wala ginbaton sing opisyal. Ginsakdag sang hirarkiya sang simbahan ang teoriya ni Aristotle nga ang duta amo ang sentro sang uniberso. Apang, ang bag-ong mga ideya ni Galileo naghangkat sang ila reputasyon kag gahom.

Bisan pa nga ang independiente nga mga sientipiko sa Europa nagpangabudlay sa pagkompirmar sang sistema ni Copernicus, kontento sila nga hambalan ini sa tunga sang mga sientipiko lamang. Bangod sini ginpabay-an lamang sila sang Iglesia Katolika. Si Galileo wala nagsulat sa Latin kundi sa Italyano sang kinaandan nga tawo kag busa nangin popular ang iya mga tukib. Nagbatyag ang klero nga ginhangkat niya indi lamang sila kundi ang Pulong sang Dios.

Indi Libro sang Siensia

Sa pagkamatuod, ang pagtukib sa katunayan nahanungod sa uniberso indi gid isa ka hangkat sa Pulong sang Dios. Nakahibalo ang mga estudyante sinang Pulong nga ang Biblia indi isa ka libro sang siensia, bisan pa eksakto ini kon nagahinun-anon nahanungod sa sientipikong mga butang. Ginsulat ini para sa espirituwal nga pagtubo sang mga tumuluo, indi agod tudluan sila sing pisika ukon sing iban pa nga kinaugali nga siensia. (2 Timoteo 3:​16, 17) Nagaugyon si Galileo. Nagsiling sia nga may yara duha ka sahi sang hambal: ang eksakto nga termino sang siensia kag ang adlaw-adlaw nga mga pulong sang ginbugna nga mga manunulat. Nagsulat sia: “Kinahanglan sa Kasulatan . . . nga ipaathag ini sa paghangop sang ordinaryo nga mga tawo, nga isugid ang madamong butang nga daw tuhay (kon tuhoy sa kahulugan sang mga tinaga) gikan sa bug-os nga kamatuoran.”

May mga halimbawa nahanungod sini sa lainlain nga mga teksto sa Biblia. Ang isa amo ang Job 38:​6, diin ang Biblia nagasiling tuhoy sa duta subong may “mga sadsaran” kag “bato nga pamag-ang.” Gingamit ini sing sayop sang iban subong ebidensia nga ang duta wala nagagiho. Inang mga ekspresyon wala gintuyo subong sientipiko nga laragway sang duta kundi, sa baylo, mabinalaybayon nga nagapaanggid sang pagpanuga sang duta sa pagpatindog sing isa ka tinukod, kag si Jehova ang Sampaton nga Manunukod.

Subong sang ginsiling sang biograpo nga si L. Geymonat sa iya libro nga Galileo Galilei: “Ang makitid sing hunahuna nga mga teologo nga luyag maglatid sang siensia bangod sang biblikanhon nga pangatarungan wala sing ginahimo kundi nagapakalain sa Biblia mismo.” Bangod sang makagod nga mga rason amo gid sina ang ginhimo sang matig-a sing ulo nga mga tawo. Isa ka sulat ang ginpadala sa Balaan nga Opisina nga nagapangabay nga imbestigahon si Galileo.

Sadtong Pebrero 19, 1616, ang Katolikong mga teologo nagpresentar sing duha ka proposisyon: (1) “ang adlaw amo ang sentro sang uniberso” kag (2) “ang duta indi amo ang sentro sang uniberso.” Sang Pebrero 24 namat-od sila nga ining mga ideya binuang kag erehes. Ginmanduan si Galileo nga indi pagpatihan ukon pag-itudlo ining mga teoriya.

Naghipos si Galileo. Indi lamang Iglesia Katolika ang nagapamatok sa iya kundi nga ang iya mga abyan wala sing ikasarang sa pagbulig. Ginhugod na lamang niya ang iya kaugalingon sa pagpanalawsaw. Kon indi bangod sang pag-ilis sang papa sadtong 1623, kuntani wala na kita sing nabatian liwat tuhoy sa sini. Apang, ang bag-ong papa, si Urban VIII, isa ka intelektuwal kag sumalakdag ni Galileo. Nabalitaan ni Galileo nga ang papa indi magapamatok sa isa ka bag-ong libro. Nainterbyu pa niya sing pormal ang papa. Bangod sining bukas nga panghunahuna sang papa, si Galileo nagsugod sa pagsulat sing libro.

Bisan pa ang Dialogue Concerning the Two Chief World Systems ni Galileo primero nga ginbalhag sa idalom sang Katolikong lisensia sadtong 1632, ang kapagsik sang papa nadula sang ulihi. Sa edad nga 70 anyos, ginpatawag si Galileo sa pag-atubang sa Inkisisyon sa ikaduha nga tion. Ang sumbong nga suspetsa sang pagkaerehes nagkinahanglan nga ang awtorisasyon sang simbahan nga ibalhag ang libro dapat anay ipaathag, kag ginsiling nga malimbungon nga gintago ni Galileo ang unang pagdumili sa pagtudlo sang Copernicanismo. Sanglit ang Dia­logue nagpaanggid sang sistema sang astronomiya, nga nagalakip sang iya ni Copernicus, ginsiling nga ginlapas sini ang pagdumili.

Nagsabat si Galileo nga ang iya libro nagamulay kay Copernicus. Isa ini ka maluya nga pangapin, kay sa libro ginhimo ang pinakakombinse nga kaso para kay Copernicus. Dugang pa, ang pinamulong sang papa ginbutang sa bibig sang mahinay mag-intiende nga karakter sa libro, nga si Simplicio, busa nagsaklaw kay Papa Urban VIII.

Si Galileo Ginpamatbatan sing Pagkaerehes

Si Galileo nasapwan nga nakasala. Nagamasakit kag ginpahog nga sakiton kon indi niya pagbawion ang ginsiling niya, ginhimo niya ini. Nagaluhod nga nanumpa sia: “Ginasikway ko . . . ina nga mga sala kag pagkaerehes . . . Indi na gid ako magahambal . . . sina kay basi suspetsahan ako liwat.” Sing makawiwili, ginasiling sang leyenda nga pagtindog niya, ginhampak niya ang duta kag naghutik, “Eppur si muove! [Apang nagagiho gid ini!]”

Ang pamatbat amo ang pagkabilanggo kag silot tubtob sa iya kamatayon, nga natabo siam ka tuig sang ulihi. Ang isa ka sulat nga ginsulat niya sadtong 1634 nagsiling: “Indi ang akon opinyon ang nagpamuno sang inaway, kundi bangod sang malain nga pagtamod sa akon sang mga Jesuita.”

Sang 1822 ginkuha ang pagdumili sa iya mga libro. Apang sang 1979 ginbuksan liwat ni Papa Juan Paulo II ang pangduhaduha kag nagbaton nga si Galileo “ginpaantos . . . sang mga tinawo kag mga organisasyon sang Simbahan.” Sa pamantalaan sang Batikano, ang L’Osservatore Romano, si Mario D’Addio, isa ka kilala nga miembro sang espesyal nga komisyon nga ginhimo ni Papa Juan Paulo II sa pagrepaso sang 1633 nga pamatbat kay Galileo, nagsiling: “Ang ginatawag nga pagkaerehes ni Galileo wala gid sing sadsaran, sa teolohiko ukon sa idalom sang kanon nga kasuguan.” Suno kay D’Addio, ang hukmanan sang Inkisisyon naglapas sang iya awtoridad​—⁠ang teoriya ni Galileo wala maglapas sang bisan anong artikulo sang pagtuo. Ginbaton sang pamantalaan sang Batikano nga ang pagpamatbat kay Galileo bangod sang pagkaerehes wala sing sadsaran.

Ano ang natun-an naton gikan sa eksperiensia ni Galileo? Dapat mahibaluan sang isa ka Cristiano nga ang Biblia indi isa ka libro sang siensia. Kon daw may pagsumpakilay sa ulot sang Biblia kag sang siensia, indi niya dapat pagtinguhaan nga ipasibu ang tanan nga “dipag-ugyunay.” Ti, ang Cristianong pagtuo napasad sa “pulong nahanungod kay Cristo,” indi sa awtoridad sang siensia. (Roma 10:17) Luwas pa, ang siensia pirme nagabag-o. Ang isa ka teoriya nga daw nagasumpakil sa Biblia kag nga popular karon mahimo nga matukiban buwas nga sala kag dapat isikway.

Apang, kon nagatudlo sang natabo kay Galileo sa pagpakita sang pagpugong sang relihion sa siensia, dapat dumdumon sang mga sientipiko nga ang tukib ni Galileo wala pagbatuna sang mga nagapanalawsaw sadtong adlaw niya. Supak sa ginahunahuna sadto anay, ang Biblia indi wala nahisanto sa sinang kamatuoran. Ang Pulong sang Dios indi kinahanglan nga liwaton. Ang sayop nga paghangop sang Iglesia Katolika sa Biblia ang kabangdanan sang problema.

Dapat mapahulag ang tanan sang tumalagsahon nga pagkanahiusa kag kinaugali nga kasuguan sa uniberso nga apresyahon sing labi pa ang Manunuga, si Jehova nga Dios. Si Galileo namangkot: “Mas kubos bala ka dungganon ang Binuhatan sang sa Pulong?” Ang apostol nagasabat: “Ang dimakita nga mga kinaiya [sang Dios] nahantop sing maathag kutob sa pagtuga sang kalibutan, bangod sa mga butang nga nahimo.”​—⁠Roma 1:⁠20.