May Kabuhi Pa Bala sa Tapos Sang Kamatayon?
“Kay bisan gani ang kahoy may paglaum. Kon pudlon ini, magapanalingsing ini liwat . . . Kon ang mabukod nga tawo mapatay mabuhi pa bala sia liwat?”—MOISES, ISA KA DUMAAN NGA MANALAGNA.
1-3. Paano ang madamo nagapangita sing lugpay kon mamatyan sila sing hinigugma?
SA ISA ka punerarya sa Siudad sang Nueva York, ang mga abyan kag mga katapo sang pamilya hipos nga nagalinya padulong sa lungon. Ginatan-aw nila ang bangkay sang 17 anyos nga pamatan-on nga lalaki. Halos indi sia makilal-an sang iya mga abyan sa ila eskwelahan. Naupaw ang iya buhok bangod sang chemotherapy; nagniwang sia bangod sang kanser. Amo gid bala ini ang ila abyan? Sang nagligad lamang nga pila ka bulan, puno gid sia sing mga ideya, sing mga pamangkot, sing kusog—sing kabuhi! Ang ideya nga ang iya anak nagakabuhi gihapon naghatag sa nagabakho nga iloy sang pamatan-on sing paglaum kag lugpay. Nagahibi nga ginasulitsulit niya ang gintudlo sa iya: “Mas malipayon na karon si Tommy. Kinahanglan sang Dios si Tommy sa langit.”
2 Mga 11,000 kilometros ang kalayuon, sa Jamnagar, sa India, ang tatlo ka anak nga lalaki sang 58-anyos nga negosyante nagbulig sa pagpahamtang sang bangkay sang ila amay sa duog nga sulunugan. Sa masanag nga silak sang adlaw sang aga, ginsugdan sang kamagulangan nga anak nga lalaki ang padugi sa pagsunog, ginsindutan sing sulu ang binial nga mga kahoy kag ginbubuan sing mga pahumot kag incienso ang bangkay sang iya amay. Ang nagabitibiti nga kalayo ginlumsan sang sulitsulit nga pagpangadi sang Brahman sing Sanskrit mantras nga nagakahulugan: “Kabay nga ang kalag nga wala gid nagakapatay magpadayon sa pagpanikasog sini nga mahiusa sa ultimo nga realidad.”
3 Samtang ginatan-aw sang tatlo ka mag-utod ang pagsunog, ang tagsatagsa namangkot sa ila kaugalingon, ‘Nagapati bala ako nga may kabuhi pa sa tapos sang kamatayon?’ Bangod ginpatuon sila sa lainlain nga bahin sang kalibutan, lainlain man ang ila sabat. Ang kamanghuran nagasalig gid nga ang ila hinigugma nga amay mabuhi liwat nga may mas mataas nga kahimtangan sa kabuhi paagi sa reinkarnasyon. Ang natung-an nga utod nagapati nga ang mga patay daw nagakatulog lamang, nga wala sing hinalung-ong sa bisan ano. Simple lang nga ginbaton sang kamagulangan ang katunayan sang kamatayon, kay nagapati sia nga wala sing bisan sin-o ang nakahibalo gid kon ano ang nagakatabo sa aton kon mapatay kita.
Isa ka Pamangkot, Madamo ang Sabat
4. Ano ang pamangkot nga nagatublag sa katawhan sa sulod sang mga dag-on?
4 May kabuhi pa bala sa tapos sang kamatayon? amo ang pamangkot nga nagapalibog sa katawhan sa sulod sang linibo ka tuig. “Bisan gani ang mga teologo nagaang-ang kon pamangkuton [sini],” siling ni Hans Küng, isa ka Katoliko nga iskolar. Sa sulod sang mga dag-on, ginapalibugan ini sang mga tawo sa tanan nga sahi sang katilingban, kag nanuhaytuhay ang ila mga sabat.
5-8. Ano ang ginatudlo sang nanuhaytuhay nga mga relihion nahanungod sa kabuhi sa tapos sang kamatayon?
5 Madamo nga Cristiano sa ngalan lamang ang nagapati sa langit kag impierno. Ang mga Hindu, sa pihak nga bahin, nagapati sa reinkarnasyon. Nagkomento tuhoy sa pagtamod sang mga Muslim, si Amir Muawiyah, kabulig sa isa ka relihioso nga sentro sang Islam, nagsiling: “Nagapati kami nga may maabot nga adlaw sang paghukom sa tapos sang kamatayon, nga sa amo nga tion magaatubang ikaw sa Dios, si Allah, nga daw subong nga nagsulod ikaw sa hukmanan.” Suno sa pagpati sang Islam, sa amo nga tion hukman ni Allah ang nagligad nga kabuhi sang tagsatagsa kag mahimo sia ibutang sa paraiso ukon sa impierno.
6 Sa Sri Lanka, wala ginasiraduhan sang mga Budhista kag mga Katoliko ang mga puwertahan kag mga bintana sang ila balay kon may mapatay sa ila. Ang lampara ginapasiga, kag ang lungon ginaplastar nga ang tiil sang bangkay nagaatubang sa mayor nga puwertahan. Nagapati sila nga paagi sa sini mas madali magguwa sa balay ang espiritu, ukon kalag, sang napatay.
7 Ang mga Aborigine sa Australia, siling ni Ronald M. Berndt sang University of Western Australia, nagapati nga “ang mga tawo may espiritu nga indi malaglag.” Ang pila ka tribo sa Aprika nagapati nga sa tapos sang kamatayon ang ordinaryo nga mga tawo mangin mga murto, samtang ang bantog nga mga indibiduwal mangin katigulangan nga mga espiritu, nga padunggan kag pangayuan sing bulig subong dikitaon nga mga lider sang komunidad.
8 Sa pila ka kadutaan, ang pagpati sa ginakunukuno nga kalag sang mga patay isa ka kombinasyon sang lokal nga tradisyon kag sang Cristianismo sa ngalan lamang. Halimbawa, sa tunga sang madamo nga Katoliko kag Protestante sa Katundan nga Aprika, kinabatasan na nga ginatabunan ang mga espiho kon may mapatay agod nga wala sing makapangispeho kag makita niya ang espiritu sang napatay nga tawo. Nian, pagligad sang 40 ka adlaw sa tapos mapatay ang isa ka hinigugma, ginasaulog sang pamilya kag mga abyan ang pagkayab sang kalag pa langit.
Isa ka Lapnag nga Tema
9, 10. Sa anong sadsaran nga pagpati nagaugyon ang kalabanan nga relihion?
9 Ang mga sabat sa pamangkot kon ano ang nagakatabo sa aton kon mapatay kita wala nagapalareho subong nga ang mga kinabatasan kag mga pagpati sang mga tawo nga nagahatag sini nga mga sabat wala man nagapalareho. Apang, ang kalabanan nga relihion nagaugyon sa isa ka sadsaran nga ideya: Ang isa ka butang sa sulod sang tawo—isa ka kalag, isa ka espiritu, isa ka murto—indi mapatay kag nagapadayon sa pagkabuhi sa tapos sang kamatayon.
10 Ang pagkadimamalatyon sang kalag ginapatihan sang halos tanan sa linibo ka relihion kag sekta sang Cristiandad. Isa man ini ka opisyal nga doktrina sa Judaismo. Sa Hinduismo ini nga pagpati amo gid ang pundasyon sang panudlo tuhoy sa reinkarnasyon. Ang mga Muslim nagapati nga ang kalag nagasugod sa pagkabuhi upod sa lawas apang nagapadayon ini sa pagkabuhi kon mapatay ang lawas. Ang iban nga mga pagtuluuhan—ang animism sa Aprika, Shinto, kag bisan gani ang Budhismo—may nanuhaytuhay nga mga panudlo sa sini gihapon nga tema.
11. Paano ginatamod sang pila ka iskolar ang ideya nga ang kalag dimamalatyon?
11 Lain naman ang pagtamod sang iban, nga ang kabuhi nagadulog sa kamatayon. Para sa ila, indi makatarunganon ang ideya nga ang kabuhi nga may balatyagon kag kinaalam nagapadayon gihapon sa isa ka walay persona, daw landong nga kalag nga napain sa lawas. Ang Espanyol nga manunulat kag iskolar sang ika-20 nga siglo nga si Miguel de Unamuno nagsulat: “Ang pagpati sa pagkadimamalatyon sang kalag isa ka paghandum nga ang kalag mahimo nga dimamalatyon, apang mabaskog ina nga paghandum nga magatiklod sa isa ka tawo nga sikwayon ang rason kag mangin dimakatarunganon.” Lakip sa mga wala nagapati sa pagkadimamalatyon sang kalag amo ang bantog nga mga pilosopo anay nga sanday Aristotle kag Epicurus, ang manugbulong nga si Hippocrates, ang Scottish nga pilosopo nga si David Hume, ang Arabo nga iskolar nga si Averroës, kag ang una nga primer ministro sang India pagkatapos sang independensia, nga si Jawaharlal Nehru.
12, 13. Anong importante nga mga pamangkot ang nagautwas sa panudlo tuhoy sa pagkadimamalatyon sang kalag?
12 Ang pamangkot amo, May yara gid bala kita dimamalatyon nga kalag? Kon ang kalag matuod gid nga nagakapatay, paano nian ining butig gid nga panudlo nangin importante nga bahin sang kalabanan nga relihion karon? Diin maghalin ang ideya? Kag kon ang kalag matuod gid nga nagadulog sa pagluntad sa kamatayon, ano gali ang paglaum sang mga patay?
13 Makasapo bala kita sing matuod kag makaalayaw nga mga sabat sa sining mga pamangkot? Huo! Ini kag ang iban pa nga mga pamangkot pagasabton sa masunod nga mga pahina. Una, usisaon naton anay kon diin maghalin ang doktrina tuhoy sa pagkadimamalatyon sang kalag.