‘Dalagan Kamo Agod Makaagom Kamo sang Padya’

“Wala bala kamo makahibalo nga sa palumba ang tanan nga nagadalagan nagapaindis-indis, apang isa lamang ang nagabaton sang padya? Gani dalagan kamo agod nga makaagom kamo sini.”—1 CORINTO 9:24.

AMO yadto kuntani ang matahom nga katapusan sang 12 ka tuig sang makakalapoy nga paghanda. Apang sang mga tunga-tunga na sang palumba, ang lamharon nga manugdalagan nakadasma, gilayon nga nagtapos sang iya pagdamgo sang bulawan nga medalya sa Olym­pic. Gintawag sang mga manugbalita ang iya pagkadasma nga “trahedya.”

² Walay sapayan, mas labi pa ka makasulubo ang kapaslawan sang isa ka saksi ni Jehova nga matapos ang palumba sang kabuhi, labi na nga ang ginsaad nga Bag-ong Kahimusan tuman na kalapit! (2 Pedro 3:13) Sing nagakaigo, nian, si apostol Pablo nagsiling: “Wala bala kamo makahibalo nga sa palumba ang tanan nga nagadalagan nagapaindis-indis, apang isa lamang ang nagabaton sang padya? Gani dalagan kamo agod makaagom kamo sini.” (1 Corinto 9:24) Ang iban sa dumaan nga Corinto yara sa katalagman nga mawasi bangod makagud nga ginahimu nila ang ila nahamut-an, bisan pa nga ‘mapilasan ang mga konsiensia’ sang iban. (1 Corinto 8:1-4, 10-12) Apang, ang pagdaug sa palumba, nagakinahanglan sing sakripisyo, kay si Pablo nagsiling: “Ang tagsa ka humalampang nagapugong sang kaugalingon . . . ginasakit ko ang akon lawas kag ginatuytuyan ini subong ulipon, basi, kon sa tapos nga nakawali ako sa iban, ako akon pagsikwayon.”—1 Corinto 9:25-27.

³ Sang ulihi, sang nagasulat sa mga taga-Colosas, si Pablo nagpaandam sang isa pa ka posible nga katalagman—ang mga tawo nga ‘magadingot sa ila sang padya’ sang kabuhi. (Colosas 2:18) Gani paano ang mga Cristiano ‘makadalagan agod nga maagom nila ang padya’? Ginapakita bala sang apostol nga ton-an nila ang pilosopiya kag mistisismo agod makapangatarungan sing madinalag-on sa dimatuod nga mga manunudlo? Wala, kay ang mga Cristiano ‘napatay sa nahauna nga mga pagtolon-an sang kalibutan’ kag luyag nga indi magpasilabot sa mga pilosopiya kag mga tradisyon sini.—Colosas 2:20.

⁴ Busa, ginpalig-on ni Pablo ang iya mga masigka tumuluo nga isentro ang ila mga panikasog nga “mapun-an sang sibu nga ihibalo sang kabubut-on sang [Dios] sa bug-os nga kaalam kag espirituwal nga paghangop.” Huo, ang “sibu nga ihibalo”—indi ang walay pulos nga pagbantabanta—magabulig sa ila sa “paggawi sing takus kay Jehova sa bug-os nga pagpahamuot sa iya.” (Colosas 1:9, 10; tan-awa man ang Colosas 3:10.) Matuod, ayhan ang kalabanan nga mga Cristiano sa Colosas makasaulo sang sadsaran nga mga panudlo sang Kasulatan. Apang paagi sa pagtuon kag pagpamalandong, dapat nga lampasan nila ang sadsaran nga mga butang kag mangin malig-on nga “natukod sa sadsaran” ni Cristo. (Colosas 1:23; 1 Corinto 3:11) Kon malig-on na sila sa paghangop, ‘wala sing bisan sin-o nga makapatalang sa ila sa pulong nga makabuluyok.’ (Colosas 2:4) Paagi sa paggamit nga may kalantip sa Pulong sang Dios, epektibo nga mapamatod-an nila nga sayop ang pangangkon sang bisan sin-o nga nagasimba sa mga anghel ukon nagapati sa Judaismo.—Deuteronomio 6:13; Jeremias 31:31-34.

⁵ Apang, imo na bala naton-an ang labaw pa sa “nahauna nga doktrina” kag nausisa ang “kadadalman sang Dios”? (Hebreo 6:1; 1 Corinto 2:10) Halimbawa, makilala mo bala ang mga sapat sang Bugna ukon mapaathag mo bala kon ano ang espirituwal nga templo? (Bugna, kapitulo 13; Hebreo 9:11) Mapaathag mo bala ang Makasulatanhon nga sadsaran sang modernong-adlaw nga organisasyon sang mga Saksi ni Jehova? Nahanas ka bala sing maayo sa doktrina sang Biblia? Ang isa ka Cristianong utod nga babayi nabudlayan anay sa pagpangapin sang iya pagtuluohan sang ginhambalan ang Trinidad upod sa isa pa ka babayi. Sang ulihi, ginhatagan sia sang babayi sing literatura nga nagapasipala sa organisasyon ni Jehova. “Nagkasubo gid ako sa espirituwal,” siling sining Saksi. Sing malipayon, napaathag sang isa ka gulang ang butig nga mga pangangkon sang mga nagapamatok kag napasag-uli ang pagtuo sang aton utod nga babayi. (Judas 22, 23) “Karon nahangpan ko,” siling niya, “kon ngaa ang Sosiedad pirme nagasiling nga mangamuyo, magtuon, kag mamalandong.”

“Kahadlok sa Tawo”

⁶ “Ang kahadlok sa tawo nagadala sing siod,” paandam sang maalam nga tawo. (Hulubaton 29:25) Kag kon kaisa ang makangilidlis nga “kahadlok sa kamatayon” ukon ang sobra nga handum nga batunon sang iban nagatiklod sa isa ka tawo padulong sa sini nga siod. (Hebreo 2:14, 15) Halimbawa, si Elias walay kahadlok nga nagtindog batok sa mga nagasimba kay Baal. Apang sang ginmando ni Reyna Jezebel nga patyon sia, “hinadlokan sia . . . kag naglakat tungod sa iya kabuhi kag nag-abot sa Beer-seba.” (1 Hari 19:1-3) Sang gab-i nga gindakop si Jesus, si apostol Pedro man nagpadala sa kahadlok sa tawo. Bisan pa nga nagpabugal si Pedro, “Ginuo, handa ako sa pag-upod sa imo sa bilanggoan kag sa kamatayon,” sang ginsumbong subong isa sang mga disipulo ni Cristo, “nagsugod sia sa pagpakamalaut kag sa pagpanumpa: ‘Wala ko makilala ang tawo!’”—Lucas 22:33; Mateo 26:74.

⁷ Ang mahadlukon nga handum nga batunon mahimu nga amo ang matuod nga rason kon ngaa gintinguhaan sang iban nga laktan sing Judaismo ang Cristianismo. Sang ang mga nagapati sa Judaismo nagluntad sa Galacia, ginbuyagyag ni Pablo ang ila pagkasalimpapaw, nga nagasiling: “Ang nagahandum sing maanyag nga pagpakita sa unod amo ang magapilit sa inyo nga sirkunsidahon, kag agod lamang nga indi sila paghingabuton.” (Galacia 6:12) Mahimu bala nga inang kaanggid nga handum para batunon sang tanan amo man ang kusog nga nagpahulag sa iban nga nagbiya sining karon sa organisasyon ni Jehova?

⁸ Ang mga Cristiano dapat mangabudlay nga malandas ina nga mga kahadlok. Kon nagapangalag-ag ikaw sa pagbantala sa mga teritoryo nga malapit sa imo balay, ukon nahuya ikaw sa pagbantala sa mga himata, mga kaupdanan sa trabaho, ukon mga kabutho, dumduma ang pamangkot nga ginpamangkot ni Jehova sa Isaias 51:12: “Sin-o bala ikaw nga nahadlok ka sa tawo nga mapatay, kag sa anak nga lalaki sang tawo nga himuon subong sang hilamon?” (Ipaanggid ang Mateo 10:28.) Pahanumduma ang imo kaugalingon nga ang bisan sin-o nga “nagasalig kay Jehova pagaamligan.” (Hulubaton 29:25) Nalandas ni Pedro ang iya kahadlok sa tawo, kag sa ulihi napatay nga martir. (Juan 21:18, 19) Kag madamung mga kautoran karon ang nagapakita sing kaanggid nga kaisog.

⁹ Ang isa ka misyonero nga nagaalagad sa isa ka pungsod diin ang hilikuton nga pagbantala ginadumilian nagsiling: “Kinahanglan ang pagtuo agod magtambong sa mga miting ukon magguwa sa pag-alagad, nakahibalo nga basi dakpon ikaw sang pulis.” Apang kaangay sang salmista ang mga kautoran didto nagsiling: “Si Jehova yara sa akon luyo; wala ako sing kahadlok. Ano bala ang mahimu sang tawo sa akon?” (Salmo 118:6) Kag ang hilikuton sa sina nga pungsod nag-uswag, sining ulihi nakatigayon sing legal nga pagkakilala. Ang regular nga pagpakigbahin sa pag-alagad sa latagon pat-od nga makabulig sa imo nga mapalambo ang amo man nga pagsalig kay Jehova.

Mga Higot sa Panimalay

¹⁰ Ang libro nga natig-ulohan The In­di­vi­dual, Mar­riage, and the Fam­i­ly nagasiling: “Ang bug-os uniberso nga kinahanglanon sang indibiduwal sa tanan nga mga katilingban kag sa tanan nga mga bahin sang katilingban amo ang pagkinahanglan nga ‘matungod’ kag ang pagtigayon sang isa pa nga ‘matungod’ sa iya.” Ini nga pagkinahanglan masami nga natuman paagi sa kahimusan sa panimalay, ang institusion ni Jehova. (Efeso 3:14, 15) Apang, masami nga ginahimuslan ni Satanas ang pagkasuod nga nabatyagan naton sa mga katapo sang panimalay. Ang makusog nga balatyagon ni Adan sa iya asawa maathag nga nagtiklod sa iya nga indi pagsapakon ang mga resulta kag nagbuylog kay Eva sa pagrebelde. (1 Timoteo 2:14) Kag kamusta si Solomon? Walay sapayan sang iya bantog nga kaalam, “sang si Solomon tigulang na ang iya mga asawa nagpatalang sang iya tagipusuon sa pagsunod sa iban nga mga dios; kag ang iya tagipusuon indi bug-os kay Jehova nga iya Dios . . . kag ginhimu ni Solomon ang malaut sa itololok ni Jehova.”—1 Hari 11:4-6.

¹¹ Nadumduman mo bala ang tigulang nga si Eli, ang mataas nga saserdote sang Israel? Ang iya mga anak nga sanday Hofni kag Finehas “mga lalaki nga huros-huros” kag “wala sila makakilala kay Jehova.” Binastos nga wala nila pagtahora ang mga halad kay Jehova kag naghimu sing seksuwal nga imoralidad “sa mga babayi nga nagaalagad sa ganhaan sang layanglayang nga tiliponan.” Apang si Eli naghatag lamang sing pinakamalum-ok nga pagpamatok (“Ngaa bala nagahimu kamo sing amo nga mga butang?”), samtang wala nagapanikasog nga pahalinon sila gikan sa ila katungdanan. Subong resulta, iya ‘ginapadunggan ang iya mga anak sing labi kay Jehova,’ nagresulta sa iya—kag sa ila—kamatayon!—1 Samuel 2:12-17, 22, 23, 29-34; 4:18.

¹² Busa, ang natuytuyan sing sayop nga pagkamaunungon sarang makaupang sa imo pagpalumba sa kabuhi. Ginsilingan ni Jesus ang iya mga disipulo: “Ang nagahigugma sa amay ukon iloy labi pa sa akon indi takus sa akon; kag ang nagahigugma sa anak nga lalaki ukon anak nga babayi labi pa sa akon indi takus sa akon.” (Mateo 10:37; Lucas 14:26) Apang kamusta kon ang isa ka hinigugma nagbiya sa kamatuoran ukon gindisfellowship? Sundon mo bala ang kalibutanon nga hulubaton nga ang “dugo mas malapuyot sang sa tubig” kag buylogan ina nga himata padulong sa kalaglagan? Ukon tuohan mo bala ang ginasiling sang Salmo 27:10: “Kon magbiya sa akon ang akon amay kag ang akon iloy, nian si Jehova magasapopo sa akon”?

¹³ Ang mga anak ni Core may amo sina nga pagtuo. Ang ila amay nagpanguna sa pagrebelde batok sa awtoridad nanday Moises kag Aaron. Apang, dramatiko nga ginpamatod-an ni Jehova nga ginasakdag niya sanday Moises kag Aaron paagi sa paglaglag kay Core kag sa iya mga kaupdanan. Apang “ang mga anak ni Core wala mapatay.” (Numeros 16:1-3, 28-32; 26:9-11) Sing maathag wala sila magbuylog sa ila amay sa pagrebelde, kag ginpakamaayo ni Jehova ang ila pagkamainunungon paagi sa pag-amlig sa ila nga buhi. Sang ulihi ang ila kaliwat may pribilehiyo nga makasulat sing mga bahin sa Biblia!—Tan-awa ang mga superskripsyon sang Salmo 42, 44-49, 84, 85, 87, 88.

¹⁴ Ang pagkamainunungon nagaresulta man karon sa mga pagpakamaayo. Nadumduman sang isa ka lamharon nga Saksi ang tindog nga ginkuha niya kag sang iya mga utod sang ang ila iloy nga madugay na nga diaktibo subong Cristiano makihilahion nga namana. “Ginsugid namon ini sa mga gulang,” siling niya, “kag sanglit wala sia nagaistar sa balay, namat-od kami nga latiran ang amon pagpakig-upod tubtob nga matatap sang mga gulang ini nga bagay. Amo ini ang pinakamabudlay nga butang nga amon nahimu.” Ang iloy namatok, “Mas labi pa bala sa inyo ang inyo kabuhi nga walay katapusan sang sa akon?” Sa sini nagsabat sila, “Ang amon relasyon kay Jehova mas labi pa sang sa bisan ano nga butang.” Nagdul-ong ini sa ila iloy sa pagpakita sing hanuot nga paghinulsol, napasag-uli sa espirituwal, kag nagaalagad sa liwat subong aktibo nga manugbantala sang maayong balita.

¹⁵ Ginpahanugotan sang iban ang ila kaugalingon nga mga anak nga mangin salandaran. Wala nagakilala nga ang “kabuangan nahigot sa tagipusuon sang” kabataan, ginpahanugotan sang iban nga mga ginikanan ang ila kabataan nga makig-upod sing suod sa mga taga-kalibutan, magtambong sa malaw-ay sosyal nga mga kasadyahan, kag mag-date bisan nga tuman pa ka bata sa pagminyo. (Hulubaton 22:15) Ano sing masami ang makasulubo nga resulta sinang pagkamatinuguton? Espirituwal nga pagkalunod. (1 Timoteo 1:19) Gin-ugyonan pa gani sang iban ang sala paagi sa malimbungon nga pagtabon sa kasal-anan sang ila kabataan! (Hulubaton 3:32; 28:13) Apang, paagi sa maunungon nga pagpabilin sa mga prinsipio sang Biblia, mabuligan sang ginikanan ang iya kaugalingon kag ang iya kabataan nga maagom ang padya sang kabuhi.—1 Timoteo 4:16.

Ang Imo mga Abyan—“Maalam” ukon “Buangbuang”?

¹⁶ Ang libro nga So­ci­ol­o­gy: Hu­man So­ci­ety nagsiling: “Ang handum nga tahuron sang suod nga abyan nagahatag sing makusog nga pag-ipit nga ugyonan ang ila mga talaksan.” Ginapakita sang libro nga Ad­o­les­cence nga ang pamatan-on amo ang labi nga madali mahalitan sina nga pag-ipit. Nagasiling ini: “[Bangod ini] sa mga pagbalhin nga ginaeksperiensiahan nila sa ila mga lawas, kaugalingon nga mga prinsipio, kag mga kaangtanan sa ila panimalay. Subong resulta, ang mga pamatan-on nagasugod sa paghinguyang sing kapin nga tion upod sa ila mga abyan kag diutay nga tion upod sa ila mga panimalay.”

¹⁷ Indi dapat pagpasapayanan ang ginasiling sang Hulubaton 13:20: “Ang nagalakat upod sa maalam nga mga tawo mangin maalam, apang ang kaupdanan sang mga buangbuang magaantos.” Ang isa ka Cristianong babayi nagtu-ad: “Ang tanan nga malain nga kaupdanan sa akon eskwelahan tunay nga nagsugod sa pag-apekto sa akon. Diutayan lang ako makapamuyayaw kaina . . . Halos nasiling ko na ini, apang wala ini madayon.” Sing masubo, ang iban nga Cristianong mga pamatan-on nakahimu sing serioso nga sala bangod sang ginatawag nga mga abyan. Apang kon isa ikaw ka pamatan-on nga maluyag maagom ang padya, pangitaa ang maalam nga mga abyan—yadtong mahunahunaon sa espirituwal, matadlong sa ila pagginawi, makapalig-on sa ila panghambal. Dumduma, ang pamatan-on nga si Samuel wala makig-upod sa malain nga mga anak ni Eli. Nagpabilin sia nga masaku sa “pag-alagad kay Jehova,” sa amo nagpabilin nga wala matandog sang ila kalainan.—1 Samuel 3:1.

Agoma ang Padya!

¹⁸ Bantayi, nian, ang bisan sin-o nga magadingot sang padya sang kabuhi. Ini, siempre pa, wala nagakahulugan nga tamdon mo ang imo mga kautoran nga may pagsuspetsa. Apang, kon kaisa, sing indi hungod, ang iban nga mga kautoran magasiling sang mga butang nga magapaluya sa imo. (‘Ngaa ginapilit mo ang imo kaugalingon? Sa banta mo ikaw lang bala ang makaagom sang kabuhi?’) Mahimu nga hukman pa gani nila ang imo hanuot nga mga panikasog. (‘Indi ko mahangpan kon paano ikaw makapayunir nga may pamilya. Wala ikaw sing kahanuklog sa imo kabataan.’) Apang, dumduma nga ginsikway ni Jesus ang laygay ni Pedro nga ‘magrelaks.’ (Mateo 16:22, 23) Gamita ang imo nahanas sa Biblia nga mga igdulungog sa ‘pagtilaw sa mga pulong,’ kag indi maimpluensiahan sadtong wala nagasugid sang matuod. (Job 12:11) Dumduma nga si Pablo nagsiling: “Ang manughampang sing paindis-indis indi mapurongan kon indi sia magpaindis-indis suno sa pagsulundan.” (2 Timoteo 2:5) Huo, ang “pagsulundan” sang Dios—indi ang dimakasulatanhon nga mga opinyon—ang dapat magatuytuy sang imo panghunahuna.—Ipaanggid ang 1 Corinto 4:3, 4.

¹⁹ Matuod, kon kaisa ang masigka Cristiano mahimu nga ‘magasakit’ sa imo paagi sa pila ka dimahunahunaon nga pulong. (Hulubaton 12:18) Indi pagtugoti ini nga magpauntat sa imo sa palumba sang kabuhi! Dumduma si Jose. Ang iya mismo mga utod naghandum sa pagpatay sa iya, kag bisan pa wala ini madayon, ginbaligya nila sia sang ulihi sa mapintas nga pagkaulipon. Apang, si Jose, wala magtugot sini nga magmapait sa iya ukon ‘magpaakig sa iya batok kay Jehova.’ (Hulubaton 19:3) Sa baylo nga magtimalus, ginhatagan niya sila sang ulihi sing kahigayunan nga ipakita ang ila nagbag-o nga panimuot. Kag sang makita ang ila paghinulsol, “naghalok sia sa tanan niya nga utod kag naghibi sa ila.” Subong sang ginsiling sang ulihi ni Jacob, “Ang mga manugpana [ang mahisaon nga mga utod ni Jose] nagsakit sa iya sing tama kag nagpana sa iya kag naghingabot sa iya.” Apang gintumbasan ni Jose ang ila kaakig sing kalulo. Sa baylo nga magluya sa iya inagihan, “ang iya mga butkon ginpaabtik.”—Genesis 37:18-28; 44:15–45:15; 49:23, 24.

²⁰ Sa baylo nga masandad bangod sang dihimpit nga mga tawo, padayon sa ‘pagdalagan agod maagom’ ang padya! Kaangay kay Jose, tugoti ang mabudlay nga mga kahimtangan nga magpabakud sa baylo nga magpaluya sa imo. (Ipaanggid ang Santiago 1:2, 3.) Pahanugoti ang imo gugma kay Jehova nga mapamatod-an nga tuman ka kusog amo kon ngaa wala sing tawo ang mangin salandaran sa imo. (Salmo 119:165) Pirme panumduma nga si Jehova nagahatag sing padya nga kabuhi nga walay katapusan—ang padya nga indi malaragway, indi mahantupan. Indi pagtugoti ang tawo nga magdingot sini sa imo!

Nadumduman Mo Bala?

◻ Ngaa ang sibu nga ihibalo hamili sa mga Cristiano?

◻ Paano malandas sang isa ang kahadlok sa tawo nga nagpugong sa iban sa pag-agom sing kabuhi?

◻ Paano ang kaugalingon mismo nga pamilya sang isa mangin kasandaran?

◻ Ano dapat ang mangin reaksion sang isa ka Cristiano sa makapaluya ukon masakit nga hambal sang masigka Cristiano?

[Mga Pamangkot sa Pagtinuon]

1, 2. (a) Ano ang mahimu nga daku nga trahedya para sa isa ka Cristiano karon? (b) Ano nga laygay ang ginhatag ni Pablo sa 1 Corinto 9:24, kag paano ini naaplikar sa mga Cristiano sa Corinto?

3. (a) Ano nga kahimtangan ang nagluntad anay sa Colosas nga mahimu nag-upang sa mga Cristiano didto nga matapos ang palumba? (b) Maayo bala para sa mga Cristiano sa Colosas nga ton-an ang pilosopiya kag mistisismo?

4. Paano ang pagtigayon sing “sibu nga ihibalo” makabulig sa mga Cristiano sa Colosas?

5. (a) Maghatag sang pila ka mga halimbawa sang “kadadalman” nga dapat hibaluon kag hangpon sang hamtong nga mga Cristiano. (b) Paano ginapakita sang eksperiensia sang isa ka utod nga babayi ang katalagman sang indi pagkuha sang “sibu nga ihibalo”?

6. (a) Ano ang napamatod-an nga kasandaran sa pila ka mga alagad sang Dios? Maghatag sing pila ka halimbawa sa Biblia. (b) Ano sing masami ang kabangdanan sang kahadlok sa tawo?

7. (a) Ano ang matuod nga rason kon ngaa gintinguhaan sang iban sa Colosas nga laktan sing Judaismo ang Cristianismo? (b) Sin-o karon ang daw ginapahulag sing amo man?

8, 9. (a) Paano mapasundayag sang Cristiano karon ang kahadlok sa tawo? (b) Paano malandas ini nga kahadlok?

10. (a) Anong emosyonal nga kinahanglanon ang bug-os uniberso, kag paano ini masami nga natuman? (b) Maghatag sing mga halimbawa sa Biblia tuhoy sa mga tawo nga ang kaangtanan nila sa ila mga asawa mas makusog sang sa kaangtanan nila kay Jehova.

11. Paano ‘ginpadunggan [ni Eli] ang iya mga anak sing labi pa kay Jehova’?

12. (a) Ano nga paandam ang ginhatag ni Jesus nahanungod sa higut sa panimalay? (b) Anong kalibutanon nga pangatarungan ang mahimu himuon sang iban kon tuhoy sa mga himata, apang nagakaigo bala ini sing Makasulatanhon?

13. Paano ginpamatod-an sang mga anak ni Core ang ila pagkamainunungon kay Jehova, kag paano sila ginpakamaayo bangod sini?

14. Ano nga eksperiensia ang nagailustar sang pagpakamaayo nga nagaresulta gikan sa pag-una sang pagkamainunungon kay Jehova sang sa mga himata?

15. (a) Paano ginpahanugotan sang pila ka mga ginikanan ang ila kaugalingon nga mga anak nga mangin kasandaran? (b) Paano mabuligan sang ginikanan ang iya kaugalingon kag ang iya anak nga maagom ang kabuhi?

16. (a) Paano ang mga abyan mahimu nga mangin makusog nga impluensia? (b) Sin-o ang labi na nga madali mahalitan sang mga impluensia sang mga abyan, kag ngaa?

17. (a) Iilustrar ang pagkamaminatud-on sang ginasiling sang Hulubaton 13:20. (b) Ano nga sahi sang mga abyan ang kabigon nga “maalam”? (c) Paano ginasunod karon sang mga pamatan-on ang halimbawa sang pamatan-on nga si Samuel?

18. (a) Paano ang pila ka mga kautoran, ayhan sa indi hungod, magapugong sa aton sa aton pagpalumba sa kabuhi? (b) Ano ang magaamlig sa aton gikan sa sinang dimaayo nga impluensia?

19, 20. (a) Paano gintinguhaan sang mga kautoran ni Jose nga halitan sia, kag paano si Jose naghulag sa ila pagkadimalulo? (b) Paano naton malikawan nga masandad bangod sa dihimpit nga mga tawo? (c) Ano ang dapat nga mangin pamat-od naton kon tuhoy sa padya, kag ngaa?