Magbantay Batok sa Pag-abuso sa Gahom

“Ang kahadlok kay Jehova amo ang pagdumut sang malaut. Ang pagpakataas sa kaugalingon kag bugal kag ang dalan nga malaut kag ang balingag nga baba ginadumtan ko.”—HULUBATON 8:13.

1. Ano ang isa ka paagi nga ang dihimpit nga tawhanon nga tagipusuon nagapakita sang iya kaugalingon nga malimbungon?

ANG makagud nga pag-abuso sa gahom walay duhaduha nga amo ang isa sa malain nga mga dalanon nga ginadumtan ni Jehova nga Dios. Ang iya Pulong nagalaygay sa aton batok sini nga huyog sang dihimpit nga mga tawo, kay nahangpan niya ang tawhanon nga tagipusuon. Aton mabasa: “Ang tagipusuon malimbungon labaw sa tanan nga butang kag lakas gid kadunot. Sin-o bala ang makahibalo sini? Ako, si Jehova, nagausisa sa tagipusuon, nagatilaw sa batobato, sa paghatag sa tagsa ka tawo suno sa iya mga dalanon, suno sa bunga sang iya mga hinimoan.”—Jeremias 17:9, 10.

2. Ano ang ginahimo sang gahom sa mga nagapanag-iya sini?

² Bangod sang maayong rason nga ginapaandaman kita sang Pulong sang Dios batok sa pag-abuso sa gahom. May amo sina nga huyog sa pag-abuso sa gahom sa bagay nga ang isa ka Ingles nga eskolar nagsiling: “Ang gahom nagapalain, kag ang bug-os nga gahom nagapalain sing bug-os.” Nagsiling man sia: “Ang isa sa mga kabangdanan nga nagapalain sa mga tawo, ang gahom amo ang labing masunson kag labing aktibo.” Siempre pa, ang gahom wala gid man sing nagapalain nga impluensia, subong sang nakita naton sa nagligad nga artikulo, apang may yara katalagman sa sina.

3. Sa anong hilikuton sang tawhanon nga kaangtanan maabusohan ang gahom, kag ngaa mahimo ini matabo?

³ Sin-o ang dapat nga magbantay batok sa pag-abuso sa gahom? Halos ang tanan! Sa halos tagsa ka tawhanon nga kaangtanan, may yara kahimtangan nga ang isa ka tawo may bentaha sang sa iban bangod sang manggad, tinon-an, pisikal nga kusog, posisyon, pisikal nga katahom, kag iban pa. Kon mas daku ang bentaha, mas daku ang pagsulay nga gamiton ini sing dimakagud. Ngaa? Bangod “ang tinutuyo sang tagipusuon sang tawo malaut kutob sa iya pagkapamatan-on.” (Genesis 8:21) Huo, ang dihimpit nga tawhanon nga tagipusuon “malimbungon,” madayaon, ukon malain, kag nahuyog sa malaut.—Jeremias 17:9.

Cristianong mga Gulang

4. Anong maayo nga laygay ang ginhatag ni Jetro kay Moises, nga nagapakita sing pagkaalisto sa mga pagsulay nga nagaupod sa pagbaton sing gahom kag awtoridad?

⁴ Sa pagsugod, binagbinaga ang mga gulang, ang mga manugtatap sa Cristianong kongregasyon. Kon hunahunaon naton ang nahanungod sa ila mga kalipikasyon, madumduman naton ang ginsiling ni Jetro kay Moises may kahilabtanan sa pagpili sing mga lalaki nga magadumala sa linibo, ginatos, tig-kalim-an, kag tig-napulo: “Magpangita ka sa tunga sang katawhan sing mga tawo nga sangkol, nga mahadlukon sa Dios, mga tawo nga maminatud-on nga nagadumut sang hamham.” (Exodo 18:21) Ina nga mga tawo masaligan sa pagdumala. Indi sila magaabuso sa mga bentaha nga nagaupod sa posisyon sang pagdumala, kay ang kahadlok sa Dios nagakahulugan sing pagdumut sa malain. Ina nga mga tawo “maminatud-on nga nagadumut sang hamham” sa baylo nga nagatinguha ukon nagahigugma sini.

5. Ngaa ang laygay sa 1 Pedro 5:2, 3 nagakaigo gid, kag paano ini maaplikar?

⁵ Si apostol Pedro alisto sa katalagman sang pag-abuso sa gahom sang mga gulang, gani makita naton sia nga nagalaygay sa mga manugtatap sa Cristianong kongregasyon: “Tatapa ninyo ang panong sang Dios sa tunga ninyo nga magdumala, indi sa pilit, kundi sing kinabubut-on; indi tungod sa didungganon nga daug, kundi sa may pagkahanda; nga wala nagapakaginuo sa ila nga mga manunubli sang Dios, kundi nangin mga huwaran sa panong.” (1 Pedro 5:2, 3) Ang pagbantay sa panong sang Dios tungod sa didungganon nga daug pag-abuso sa gahom. Sing kaanggid, ang pagpakaginuo sa panong makagud nga paghingalit sa gahom. Halimbawa, ayhan ang isa ka gulang may pat-od nga opinyon nahanungod sa kon paano dapat magpanapot ang iya panimalay. Apang dapat sia maghalong nga wala niya ginapilit inang personal nga pagtamod sa panong; ang paghimo sini pagpakaginuo sa ila.

6. Ano ang nepotismo, kag paano makasala sa sini ang mga gulang?

⁶ Kon ang mga gulang indi maghalong, makasala sila sing nepotismo, nga isa man ka pag-abuso sa gahom. Nepotismo? Huo, amo ini ang tinaga nga naghalin sa Latin, nga nagakahulugan “neph­ews” (mga hinablos). Nahunahuna ini tungod sa bantog nga kustombre sang mga papa kag sang iban nga mga opisyales sang simbahan sa paghatag sing relihioso kag materyal nga mga pabor sa ila mga himata kag labi na sa mga kabataan sang ila mga utod nga lalaki ukon babayi. Si Papa Nicholas III nakilal-an gani subong “ang patriarka sang nepotismo sang papa.” Kon ang Cristianong mga gulang indi maghalong, ayhan dinagakaigo sila nga maimpluensiahan sang higut sa pamilya sa baylo sang espirituwal nga mga prinsipio. Isa ka gulang ang nagbatyag gid nga ang iya anak nga lalaki dapat irekomendar subong manugtatap bisan pa nga ang iban nga mga gulang wala nagaugyon. Busa ang amay nagsaylo sa iban nga kongregasyon. Mga pila ka tuig sang ulihi ang anak indi pa gihapon gulang. Sing maathag, ginpahanugotan sang amay ang kaangtanan sa dugo nga mag-impluensia sa iya.

7, 8. Anong mga halimbawa ang nagapakita nga ang nepotismo makatalagam gid sa mga gulang?

⁷ Ang isa pa ka pag-abuso sa gahom sa dagway sang nepotismo makita kon ang mga gulang indi makadesisyon sa sala sang ila mga himata. (Ipaanggid ang 1 Samuel 2:22-25, 30-35.) Sang nagligad nga pila ka tuig, may isa ka makakilibang nga kahimtangan sang paghimo sing sala sa pila ka kongregasyon sa sentral nga Estados Unidos. Sining karon lang natabo man ini sa pila ka kongregasyon sa Europa. Madamong pamatan-on ang nakasala sing pakighilawas, abuso sa droga, kag kaanggid sini. Ang iban sini sa ila mga anak sang mga gulang, ang iban sa ila maathag nga nagpiyong sa sayop nga paggawi sang ila kabataan. Sang mabuyagyag ang mga katunayan, madamo sining mga gulang ang ginpahalin bangod sang pag-abuso nila sa ila mga kinamatarong subong mga gulang, ukon sing labi pa ka espesipiko, bangod sang indi nila paggamit sa ila gahom sing husto.

⁸ Kon kaisa, makita ini nga huyog kon ang gulang ukon ministeryal nga alagad nagadumala sa isa ka bahin sa miting nga may pagpakigbahin sang tumalambong. Dapat sia maghalong nga indi sia magpakita sing pagkamaynadampigan. Ang mga katapo sang iya panimalay sarang makakooperar sa sini nga bahin paagi sa pagkamangin alisto sa pagkomento kon ang iban indi makasabat kag mangin indi tuman kalangkag sa pagkomento kon madamo pa nga iban ang nagaboluntaryo sa pagkomento.

Nagalakbay nga mga Tiglawas

9. Ano ang pag-abuso sa gahom nga nakilal-an simoniya, kag ngaa amo sini ang pagtawag?

⁹ Ang mga Cristiano nga yara sa responsable nga mga katungdanan, labi na ang nagalakbay nga mga tiglawas sang Watch Tower So­ci­ety, dapat maghalong nga indi sila makahimo, sing hungod ukon dihungod, sang ginatawag nga simoniya (pagbaligya ukon pagbakal sa pila ka pribilehiyo). Ang termino naghalin kay Simon nga ginsambit sa Binuhatan 8:9-24, nga nagtanyag sa mga apostoles sing kuarta bilang baylo sa hiyas nga mahatag ang balaan nga espiritu paagi sa pagtakdong sang iya kamut. Si Lucas nagrekord: “Si Pedro nagsiling sa iya: ‘Ang imo pilak mawala upod sa imo, bangod nga nagahunahuna ka sa pag-agom sang hiyas sang Dios sa kuarta. Wala ka sing bisan ano nga bahin ukon kapalaran sa sining butang, kay ang imo tagipusuon indi matarong sa atubangan sang Dios. Busa, hinulsuli ining kalautan mo, kag pangamuyo kay Jehova, basi ayhan ang hunahuna sang imo tagipusuon patawaron sa imo.’” Bantog man ini nga buhat sa tunga sang mga opisyales sang Iglesia Romana Katolika sang nagligad nga mga tuig. Ang isa ka ensiklopedia nagareport nga “ini nga krimen nangin kinaandan sa Iglesia sang ika-11 kag ika-12 ka siglo.”

10, 11. Paano mabiktima ang mga gulang sang siod sang simoniya?

¹⁰ Paano ini mahimo sang mga alagad ni Jehova? Kon indi sila maghalong, ayhan mahuyog sila sa pagrekomendar sa isa ka gulang para sa isa ka bahin sa programa sang sirkito nga asambleya ukon distrito nga kombension bangod sang maayo nga pag-abiabi ukon maalwan nga mga regalo nga nabaton nila gikan sa iya. Sa katunayan, malaka lang nga hitabo nga ang gulang magahatag sing maalwan nga regalo kag sa amo man nga tion magasiling nga kuntani maagom nila ang pila ka pinasahi nga pribilehiyo. Sing maathag ina sila indi kontento sa paggawi sang ila kaugalingon subong ‘mapainubuson,’ nagatugyan sa balaan nga espiritu sa pagpahulag sadtong yara sa mga katungdanan sang responsabilidad kon tuhoy sa teokratikong mga pagtangdo. (Lucas 9:48) Sa sina nga mga sirkunstansia ina nga mga regalo dapat pangindian, kag sa amo nagapahamtang sing maayo nga halimbawa sang indi pag-abuso sa hiyas nga gahom. Ina tanan nga mga halimbawa nagapakita kon paano gid dapat maghalong ang kilala nga mga gulang agod indi sila madagtaan sing simoniya!

¹¹ Dugang pa, kon kaisa ayhan kinahanglan para sa nagalakbay nga ministro nga laygayan sing malig-on ang isa ka gulang. Apang kon ang nagalakbay nga ministro pirme nagabaton sing mga regalo gikan sa gulang ukon nagaagom sang iya pagkamaabiabihon, ayhan mabudlayan sia sa paghatag sa iya sing prangka nga laygay. Ang makagud nga mga patugsiling magapugong bala sa iya gikan sa pagtuman sang iya katungdanan nga paghatag sing kinahanglanon nga laygay? Unahon bala niya ang espirituwal nga interes sang iya mga kautoran sang sa iya materyal nga mga benepisyo? Huo, tinguhaan bala niya nga pahamut-an ang Dios ukon ang mga tawo?—Galacia 1:10.

Ang Pamilya

12. Tungod sa anong rason dapat mangin alisto ang mga bana sa paggamit sing husto sa gahom?

¹² Sa sulod sang pamilya, kinahanglan man para sa tagsa ka katapo nga magbantay nga wala niya ginaabusohan ang mga bentaha ukon gahom. Ang bana, bangod sang iya pagkaulo, ukon bangod sang iya mas daku nga kusog sa pisikal, ukon bangod sia ang nagasagud sa pamilya, ayhan magahulag sa isa ka dimakatarunganon, makagud, dimapatugsilingon nga paagi, nga nagapakita sing pagkadimahinuklugon. Si Pablo malig-on nga nagapadaku nga ang mga asawa dapat magpasakop sa ila mga bana. Sa amo man nga tion, ginsilingan niya ang mga bana nga higugmaon ang ila mga asawa subong sang ila kaugalingon kag mangin handa mapatay tungod sa ila, subong nga si Cristo napatay tungod sa Cristianong kongregasyon. (Efeso 5:25-33) Ina nga laygay magapanghikot subong pugong sa pag-abuso sang bana sa iya gahom ukon mga bentaha. Si apostol Pedro, sa tapos malaygayan ang mga asawa nga magpasakop sa ila mga bana, naglaygay sa mga bana: “Kamo nga mga bana, magkabuhi nga may patugsiling kaupod sang inyo mga asawa, nga nagahatag sing dungog sa babayi subong nga maluya, sanglit nga masigkamanunubli kamo sang bugay sang kabuhi, sa katuyoan nga indi masablagan ang inyo mga pangamuyo.” Huo, ang mga bana dapat maghalong sa paggamit sang ila gahom sing husto kon luyag nila nga makatigayon sing maayo nga kahimtangan kay Jehova nga Dios.—1 Pedro 3:7.

13. (a) Anong kinaiya sang babayi ang ginahingalitan kon kaisa sang mga bana? (b) Paano ginapakita sang makagud nga mga asawa ang pag-abuso sa gahom, nagalapas sa anong Makasulatanhon nga laygay?

¹³ Napanilagan na nga ang tiayon nga nagahigugma sing labi ka tudok yara sa kaluoy sang isa nga nagahigugma sing kubos. Daw matuod ina. Sa kalabanan, ang mga asawa nagahigugma sing labi ka tudok sang sa ila mga bana—ang gugma mas importante sa ila—kag makagud nga ginahingalitan ina sang madamong bana. Sa pihak nga bahin, ang mga asawa kilala na sa pagpakita sing pangalag-ag sa paghatag sing nagakaigo sa pag-asawahay kon ang ila mga luyag nahatag na. Sa katunayan, ang iban nga mga asawa wala na gid nagahatag sing nagakaigo sa pag-asawahay. Sing masubo, kon kaisa nag-amot ini sa pagpanglahi sang bana. Inang tanan nga indi pagpamati sa laygay ni Pablo sa 1 Corinto 7:3-5 makagud man nga pag-abuso sa gahom.

14. Ano ang pamatuod nga ang iban nga mga ginikanan nagaabuso sa gahom nila sa ila kabataan?

¹⁴ Ang katunayan nga ang mga kabataan dapat magtuman sa ila mga ginikanan nga nahiusa sa Ginuo nagahatag sa ila mga ginikanan, labi na sa mga amay, sing gahom sa ibabaw nila. Paano nila gamiton ini nga gahom? Sing mapatumbayaon bala, dimapatugsilingon, dimahinuklugon? Amo sina ang ginahimo sang madamong kalibutanon nga mga amay, kag iban nga mga iloy, nga nagadugang sa pagkalapnag sang “hurt child syn­drome.” Suno sa World Health, Enero/Pebrero 1984, “may yara ginamaltrato nga mga kabataan sa kada katilingban,” kag “daw subong bala nga sa karon nagadamo nga kabataan ang ginamaltrato, ginahingalitan, ginasakit ukon ginabayaan, kag ang bug-os nga kalibutan may bahin sa sini.” Ang isa pa ka balita nagasugid nga sa Estados Unidos ang pag-abuso sa bata nagsobra sa doble sang nagligad nga napulo ka tuig. Sa pagkamatuod ina tanan pag-abuso sa gahom. Bisan ang Cristianong ginikanan nga wala nagahunahuna sa pagsakit sing grabe sa bata mahimo nga makasala sing isa ka sahi sang pag-abuso sa bata. Makita ninyo ina gikan sa laygay ni Pablo: “Mga amay, dili ninyo pagpaakiga ang inyo mga anak, kundi sagura sila sa disiplina kag panghunahuna ni Jehova.” “Mga amay, dili pagpaakiga ang inyo mga kabataan, agod nga indi sila mahanusbu.”—Efeso 6:4; Colosas 3:21.

15, 16. Paano ang kabataan makasala sing pag-abuso sa gahom, nagakinahanglan sing ano sa mga ginikanan?

¹⁵ Daw makatilingala sa primero, ang kabataan mismo makasala man sing pag-abuso sa gahom. Paano? Ang kabataan makatiklod sa ila mga ginikanan sa paghulag batok sa ila mas maayo nga pamat-od bangod sang pagpalangga sang ila mga ginikanan sa ila. Ang bata, sa paghibalo nga nagakabagay sia bunalon, ayhan magahibi sing daw makaluluoy gid amo kon ngaa indi maagwanta sang iloy nga ipadapat ang pagbunal. Isa ka madinalag-on nga negosyante nga babayi ang nagapabugal sang iya ikasarang sa pagkontrol sa mga suki, nga nagasiling: “Duna na ini sa mga babayi. Kuntani makita mo kon paano ginakontrol sang akon anak nga babayi ang iya amay.”

¹⁶ Suno sa isa ka balita sa pamantalaan, “may yara makahaladlok nga pagdugang sa kadamuon sang ‘nahubog sa gahom nga kabataan’ sa Aminhan nga Amerika nga nagadominar kag nagakontrol sa kabuhi sang ila mga ginikanan.” Apang, ang remedyo wala nasandig sa paglaygay sa kabataan, kundi sa mga ginikanan. Ang mga ginikanan dapat magpakita sing nahiusa nga posisyon sa ila kabataan. Madali mamutikan sang kabataan ang wala sing paghiusa kag mapaaway nila ang duha agod makuha ang gusto nila. Ang mga ginikanan dapat man magmalig-on sa kon ano ang husto, kag sa amo man nga tion pirme nagapasalig sa ila kabataan sang ila gugma. Subong sang ginahimo ni Jehova, ang Cristianong mga ginikanan nagadisiplina bangod sang gugma.—Hebreo 12:5, 6.

Sa Iban nga mga Kaangtanan

17. Paano may pag-abuso sa gahom sa amo-mamumugon nga kaangtanan?

¹⁷ Ang amo-mamumugon nga kaangtanan nagapresentar man sing pagsulay sa pag-abuso sa gahom. Nagahunahuna sini, ginlagyayan ni Pablo ang mga tag-iya sing mga ulipon, nga katumbas sa modernong mga amo, mga manugtatap, mga boss: “Mga agalon, . . . mag-untat sa pagpahog, nga nakahibalo nga sia nga ila kag inyo Agalon yara sa langit kag sa iya walay pinasulabi sa mga tawo.” (Efeso 6:9; Colosas 4:1) Ang mga Cristiano nga nagadumala sa sekular nga mga bagay dapat maghalong nga indi mag-abuso sa ila gahom. Si Boaz sang nagligad mahimo nga masambit subong isa nga may maayo nga kahimtangan upod sa mga nagapangabudlay para sa iya.—Rut 2:4.

18. Ang diminyo nga mga utod nga lalaki kag babayi dapat magpakita sing anong paghalong, agod indi sila makasala sing pag-abuso sa gahom?

¹⁸ Sa pagsambit sa isa lamang ka duog nga ang mga Cristiano dapat magbantay batok sa pag-abuso sa gahom, yara ang tuhoy sa pagkaganyat sa sekso. Kinaugali sang pamatan-on nga utod nga mga babayi nga luyag nila magminyo kag magbata. Subong resulta, ang utod nga mga lalaki nahaposan kon kaisa sa paghulohampang sa gugma sang utod nga mga babayi. Pag-abuso gid ini sa gahom. Ginlaygayan ni Pablo si Timoteo: ‘Kabiga ang magulang pa sa imo nga mga babayi subong nga mga iloy, ang manghud pa sa imo nga mga babayi subong nga mga utod sa bug-os nga kaputli.’ Sa pihak nga bahin, ang Cristianong mga babayi ginlaygayan nga “magpamuni sing panapton nga nagakaigo nga may kaugdang kag kaligdong.” Minyo man ukon indi, dapat sila maghalong sa pagpakita sing “putli nga paggawi.”—1 Timoteo 2:9; 5:2; 1 Pedro 3:2.

19. Dugang sa pagpakita sing kaalam, katarungan, kag gugma, paagi sa paggamit sa anong iban pa nga kinaiya dapat kita magkabalaka?

¹⁹ Madamo na ang ginasiling sa aton literatura sa Biblia nahanungod sa pagtuytuy sang kaalam sang Dios sa mga Cristiano, nahanungod sa pagpakita sing katarungan sa tanan nila nga buhat, kag nahanungod sa pagka ginapahulag sang dimakagud nga gugma, ang a·gaʹpe. Ang nasambit na nagapakita nga ang tanan nga mga alagad ni Jehova dapat magkabalaka sa kalidad, kinaiya, ukon pagpanag-iya sang gahom. Indi gid nila ini dapat pag-abusohan kundi pirme nila ini gamiton sing husto. Sa pagkamatuod ang Pulong sang Dios nagapakita sing balaan nga kaalam sa laygay nga ginahatag sini nahanungod sini nga bagay. Paagi sa mahalungon nga pagsunod sa sina nga laygay, mapadunggan naton ang ngalan ni Jehova, mangin pagpakamaayo sa iban, kag makatigayon sang kahamuot sang Dios.

Ano nga Laygay ang Madumduman Mo?

◻ Paano naton masiling nga may yara kita duna nga huyog sa pag-abuso sa gahom?

◻ Ngaa ang mga gulang dapat maghalong nga wala nila ginaabusohan ang ila gahom?

◻ Sa anong mga paagi indi dapat pag-abusohan sang mga bana kag mga asawa ang ila gahom may kaangtanan sa kada isa?

◻ Ano ang dapat likawan sang mga ginikanan kag mga kabataan tuhoy sa pag-abuso sa gahom sa ila mga kaangtanan?

[Laragway sa pahina 15]

Gintinguhaan ni Simon nga gamiton ang iya manggad sa pag-impluensia kay Pedro. Ano nga leksion ang maton-an naton gikan sa sini nga kasaysayan?

[Laragway sa pahina 17]

Ginaabusohan bala sang imo bata ang gahom sa pagkontrol sa imo?